Haman By: meryem Date: 26 Mart 2011, 21:42:45
HÂMÂN
Hâmân Sözcüðünün Kökeni:
Kur'an'da Hz. Musa ile ilgili anlatýmlarda Firavun ve Karun'la birlikte yer alanlardan birisi de Hâmân'dir. Bu Hâmân, Tevrat'ta bahsedilen Persli Hâmân'la karýþtýrýlmamalýdýr. Kur'an'da kullanýlan Hâmân sözcüðü, büyük bir ihtimalle, özel bir isim deðil, eski Mýsýr dininde tanrý Amon'a nisbet edilen yüksek sýnýftan rahiplere verilen Hâ-Amen unvanýnýn Arapça'ya malolmuþ þeklidir. Hz Musa'nýn yaþadýðý çaðda (Mýsýr'ý istila eden ve Ýbranilerle ittifak kuran Arap kökenli Hyksos hanedaný sonrasý dönemde), Mýsýr'da Amon kültü hâkim olduðuna göre, bu kültü temsil eden en yüksek dereceli rahibin de yönetimde Firavun'dan sonra ikinci adam olmasý tabiidir.[836] Þu halde Firavun yönetiminin dayandýðý temellerden biri din kurumudur. Zaten Amon rahipleri, Mýsýr'da din alanýnda uzun süre hâkim olmuþ din adamý sýnýfýdýr. Kral tarafýndan seçilen Amon baþrahibi, yalnýzca dini bir reis olmayýp, ayný zamanda siyasi bir rol de oynuyordu. Mýsýr krallarý, ilâhýn onayýný baþrahipten alýrlardý. Bu yüzden, devlet idaresi için, daima baþrahibin yardýmýna ihtiyaç.duyarlardý. Ayrýca Amon rahiplerine tahsis edilen vergi ile ve kralýn bizzat hediyeleriyle gittikçe zenginleþen mabet gelirleri, bu kuruluþa maddi bir güç de kazandýrmýþtý. Bunun yanýsýra, mabetlere ait topraklarda, devlet memurlarýyla ölçüþecek sayýda insan çalýþýrdý. Amon mabedi, âdeta devlet içinde devlet gibiydi. Bu yüzden siyasi iktidar ile dinî iktidar arasýnda zaman zaman anlaþmazlýklar doðardý. Bu Mýsýr devletini zaafa uðratmýþtý.[837]
Musa Hâmân Ýliþkisi:
Hz. Musa'nýn Mýsýr toplumuna peygamber olarak gönderiliþi, Kur'an'da þöylece belirtilir:
"Biz, memlekette güçsüz (mustaz'af) sayýlanlara iyilikte bulunmak, onlarý önder kýlmak, mirasçý yapmak, memlekette yerleþtirmek. Firavun Hâmân ve her ikisinin yandaþlarýna (cunûd), çekinmekte olduklarý þeyleri göstermek istiyorduk."[838]
Nil nehrine annesi tarafýndan býrakýlan Hz. Musa'yý, Firavun'un adamlarý (ailesi) oradan almýþlardý. Firavun, Hâmân ve yandaþlarý suçlu olduklarýndan, Musa onlara düþman ve baþlarýna dert olacaktý.[839]
Peygamberlik görevine baþlayan Hz. Musa, Kur'an'da kötü davranýþlarýn sembol tipleri olarak gösterilen Karun, Firavun ve Hâmân'a gerçeðin bütün belgelerini (beyyinât) getirmiþti. Ama onlar, yeryüzünde büyüklük taslamýþlardý. "Bu yalancý bir sihirbazdýr" dediler. Hz. Musa,. Allah katýndan gerçeði onlara getirince, "Onunla beraber iman etmiþ kimselerin oðullarýný öldürün, kadýnlarýný sað býrakýn" dediler. Ama inkarcýlarýn hilesi hep boþa gider. Allah'ýn azabýndan kurtulamamýþlardý.[840]
Hz. Musa'nýn getirdiði belgeleri (mucizeleri) kabul etmeyen Firavun, þöyle seslendi:
"Ey ileri gelenler! Sizin benden baþka bir tanrýnýz olduðunu bilmiyorum (kabul etmiyorum). Ey Hâmân! Benim için, toprak üzerine bir ateþ yak, (tuðla hazýrlayýp) bana yüksek bir kule yap. Belki yollara, göklerin yollarýna eriþirim de Musa'nýn tanrýsýný görürüm. Doðrusu onun yalancý olduðuna inanýyorum. "Firavun'a yaptýðý kötü iþ, böylece güzel gösterildi ve doðru yoldan alýkoydu. Firavun'un hilesi, sonuçta boþa gidecekti."[841]
Kur'an'da Firavun'un hemen yakýnýnda bulunduðu anlatýlan bu Hâmân'ýn, gerçekten Amon kültünün baþ rahibi olduðu görüþünü, Firavun'un ondan yüksek bir kule yapmasýný istemesi de destekler gözükmektedir. Ayrýca Hâmân'dan "kule yapýcýsý" olarak sözedilmesi, büyük Mýsýr piramitlerinin dinsel amacýna ve baþrahibin piramitlerin baþmimarý olarak üstlendiði fonksiyonu iþaret ediyor olabilir.[842]
[836] Muhammed Esed, age, 2/782 (6).
[837] Ali Sayý, Firavun, Hâmân ve Kânýn Karþýsýnda Hz. Musa, Ýstanbul. 1992, 146; Âfetinan, Mýsýr Tarihi Ankara 1987,80, 132, 162-163, 180-181,232. Kraliçe Haçepsut zamanýnda Amon baþrahibinin vezirlik makamýnda olduðu konusunda bkz. Âfetinan, age, 177. Vecdi Akyüz, Kur’an’da Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yayýnlarý: 439-440.[838] Kasas, 28/6.
[839] Kasas, 28/8.
[840] Ankebut, 29/39; Mü'min, 40/24-25.
[841] Kasas, 28/38; Mü'min, 40/36-37.
[842] Muhammed Esed, age, 2/782-783 (6). Vecdi Akyüz, Kur’an’da Siyasi Kavramlar, Kitabevi Yayýnlarý: 440-442.