Fetvalar

Fetvalar By: sidretül münteha Date: 19 Mart 2011, 21:41:33

bb- Fetvalar

Birtakım fetva sahipleri, sağlam olmayan mesnediere binaen fetvalar vermişler ve bunları yazdıkları fetva mecmualarına geçirmişlerdir. Ancak bu konudaki cevaz ağırlıklı fetvaların, el-Haddâdî'ye nisbetinin bir yanlışlık eseri olduğunu da vurgulamak gerekir. Bu türden bazı fetvalar ve bunlara verilen cevaplar şunlardır:

1- "Hadîs-i şerîfe göre "Müslümanların güzel gördüğü, Allah'ın katında da güzeldir." Bu hadîs'e binaen fukaha, kıyasa muhalif olmakla beraber, istisna akdine, hamama girmeye vs., cevaz vermişlerdir. Kur'ân-ı Kerîm'e ücret alma meselesi de, insanlar arasında bir teamül (örf) hafini aldığından, buna binaen cevazına hükmedilemez mi?"

Cevap: "Önce şunu bilmek gerekir:

Örf, hâs ve âmm olmak üzere iki kısımdır. Örf-i hâssa itibar konusu, ihtilaflı olup, muteber tutmayan görüş sahih görülmüştür. Örf-i âmmın itibarında ise şüphe yoktur. Hâl böyle iken, buna örften destek arayanlara, "Birşey öğrendin ama, bilmediğin çok şey var" demek lâzım. Öyle ya, insanların içki satışını ve faizi teamül (örf) haline getirmelerini, bunların helâl olmalarına gerekçe sayabilir miyiz? Akıllı birisi, örfün bu meseleye delil olabileceğini söyleyebilir mi? O takdirde zalimlerin ve fâsıkların alışılagelen zulüm ve isyanlarını, naslara rağmen meşru görmeli değil miyiz?" [152]

2- "Surratü'l-Fetâvâ"da el-Mebsût'tan naklen:

"Ücret belirtmeden birisinin hatim isteyene "ecr-i misil" lazım geleceği, nassın anlamının da bu olduğu, okuyanın kırk dirhem-i şer'îden az almasının caiz olmadığı, kırk dirhemden az bir meblağ zikretmişlerse, zikredilenin gerekeceği, ancak nassa(!) muhalefet ettiklerinden dolayı, her iki tarafın da günahkâr olacağı vs., kaydedilir. [153] Bu ayrıca ez-Zâhidinin el-Hâvisine dayandırılır." [154]

Cevap: "Surratü'l-Fetâvâ"da ez-Zâhidinin el-Hâvî'sinden naklen verilen bu söz, diğer bütün metin ve şerh kitaplarında aktarılan gerçeklere zıt ve değersiz bir sözdür. Bu yüzdendir ki İbnü Vehban ve başkaları, Zahidinin muhalif görüşlerine itibar edilmeyeceğini söylemişlerdir.

Bunun el-Mebsût'a dayandırılmasına gelince:

Bilindiği gibi her ne kadar aslı İmâm Muhammed'in kitabı ise de, bunun birçok şerhleri vardır ve hepsi de mebsût olarak bilinir.

Diğer taraftan böyle bir hadîsin (Kur'ân-ı Kerîm'e ücret olarak 40 dirhem-i şer'îden eksik verilmeyeceğini belirten hadîsin) olup olmadığını da Allah bilir. Ancak olmuş olsaydı, bu büyük zatların ona muhalefet etmemeleri gerekirdi. Hidâye sahibinin "Kur'ân'ı okuyun; onu dünyalık yemeye âlet etmeyin" hadîs-i şerîfiyle istidlali ortadadır...[155] Bu hadîs-i şerîf, o var olduğu söylenene muarız durumdadır. Artık o var olsa bile, biri haram, diğeri helâl kılan iki nas çatıştığında, haram kılan tercih edilir..." [156]

3- "el-Kunye" adlı kitapta hatim için vasıyyetin caiz olduğu söyleniyorsa da, bunun sevabı satmak değil, harcama yerlerini tesbitten ibaret bulunduğu açıktır... el-Bahr sahibi [157] ve Şeyh Alâuddîn, şaz olarak kıraata ücretin caiz olduğuna kail oluyorlar.

Cevap: "Evet, onlar böyle diyor ama, onlardan delil istersen, dünyanın şarkını garbını tarasalar, örften ve el-Kunye'deki ifadeden başka mesned bulamazlar. Örfün durumunu daha önce söyledik. el-Kunye sahibinin kendisi de, bizzat bir başka yerde, vasiyyetin batıl olduğu görüşüne varmış ve ez-Zâhîriyye'deki, ücreti caiz kılan görüşün zayıflığını bildirmiştir.'' [158]

İbn Abidîn eleştirisine devamla diyor ki:

"Bir süre sonra Tarîkat-ı Muhammediye sarihi Allâme Şeyh Recep b. İsmetüllah'ın da, el-Kunye'nin ibaresiyle ilgili olarak, benim söylediklerimin benzerini söylediğini gördüm. O şöyle diyordu:

Rasûlüllah (sav) dünya için "Mel'ûn bir cîfedir" [159] demiştir. Artık O'nun ümmetinin, kelamullahı bu mel'ûn cîfe ile değiştirmesi uygun olur mu? Bundan daha büyük hatife alma var mıdır? Böyle yapanlar, Kıyamet günü Rasûlüllâh'ın (sav) yüzüne nasıl bakacaklardır?!" [160]

[152] İbn Abidîn, Şifâu'l-alîf, s. 186-187

[153] İbn Abidîn, el-'Ukûdü'd-dürriyye, Il/115; İbrahim b. Şeyh İsmail el-Kastamonî, Fetâvâyı Hitlî (Kocaeli Müftülük kütüphanesi yazmalarından) v. 382

[154] İbn Abidîn, Şifâu'l-'alîl, s. 175

[155] el-Merğinânî, el-Hidâye, şerhu Bidâyetî'l-mübtedî, Mısır 1384 (1965)111/240.

[156] İbn Abidîn, el-'Uküdü'd-dürrîye, 11/1 16.

[157] İbn Abidîn, bu arada "Cevhere" sahibi el-Haddâdfnin (v. 800 H.) de şâz olarak ücret almanın, kabul edilen görüş olduğunu söylediğini kaydederek, onun kıraati öğretmeye karıştırma sonucu böyle yazdığını söylüyor. Ancak elimizdeki 1323 tarihi ile Matbaa-ı 'Amira baskılı Cevhere'de (1/348) muhtar olanın caiz olmadığı yazılıdır. İbn Abidin merhumun nakilde bulunduğu nüshada ihtimal ki, ufak bir istinsah hatasıyla (Lâ) düşüvermiştir ve böylece el-Haddâdî hakkındaki tereddüdü, kendisinin basiret ve fikıh melekesini gözlerimiz önüne sermektedir.

[158] İbn Abidîn, Şifâu'f-'alîl, 189, 190

[159] Benzer bir hadis için bkz., İbn Mâce, zühd, 3; Tirmizî, zühd , 14.

[160] İbn Abidîn, Şİfâu'l-'alîl, 181. Doç. Dr. Faruk Beşer, Fetvalarla Çağdaş Hayat, Nün Yayıncılık, İstanbul 1997: 72-74.