Hacb By: sumeyye Date: 12 Mart 2011, 16:40:39
HACB (KISMEN VEYA TAMAMEN MÝRASTAN MENETMEK
Hacb; hacb-i noksan ve hacb-i hirman olmak üzere iki çeþittir. Hacb-i noksan, bu evvelce de açýkladýðýmýz gibi kýsmen mahrum kalmaktýr. Tamamen mahrum kalmak mânasýndaki hacb-i hirmana gelince; þöyle deriz: Altý kiþi vardýr ki, bunlar hacb ile mahcûb olmazlar: Bunlar da þu kimselerdir:
1- Baba,
2- Oðul,
3- Koca,
4- Ana,
5- Kýz,
6- Karý. Zira bunlarýn farz olan hisseleri her çeþit durumda sabittir. Çünkü kat'î delille sabittir. O da Kur'ân-ý kerîmden naklettiðimiz sahih âyet-i kerîmedir. Bunlarýn dýþýndakilere gelince, onlarýn ölüye yakýn olanlarý, uzak olanlarýný mirastan hacb eder: Meselâ; oðul, oðlun oðlunu; ana-baba bir kardeþ, baba bir kardeþleri hacb eder. Ölüye bir þahýs sebebiyle baðlanan kimse arada o þahýs varken onunla beraber mirasçý olamaz. Ancak ana bir çocuklar mirasçý olurlar: Bunun izahý daha evvel geçmiþti.
Misaller; ölenin kocasý, ana-baba bir kýz kardeþi ve baba bir kýz kardeþi varsa; kocaya malýn yarýsý, ana-baba bir kýz kardeþe diðer yarýsý, baba bir kýz kardeþe de altýda biri verilir. Yani bu mes'ele altý hisseden yedi hisseye avl yoluyla çýkartýlýr. Kocaya 3, ana-baba bir kýz kardeþe üç, baba bir kýz kardeþe bir hisse verilir. Baba bir kýz kardeþle birlikte onun erkek kardeþi varsa, o erkek kardeþ bu kýz kardeþini asabe yapar ve bu mirastan hisse alamaz. Bu erkek kardeþe 'uðursuz kardeþ' denilir.
Ölenin kocasý, anasý, babasý, bir kýzý ve bir de oðlunun kýzý varsa; mes'elenin aslý on ikidir. Ama avl yoluyla on beþe çýkartýlýr ve kocaya üç, ana-babaya dört, kýza altý, oðlun kýzýna ise iki hisse verilir. Burada oðlun kýzý ile beraber oðul da bulunsaydý, oðlun kýzýný asabe kýlar ve mes'ele avl yoluyla on ikiden on üçe çýkardý. Bu erkek kardeþe de uðursuz kardeþ denilir.
Ölenin ana-baba bir iki kýz kardeþi ve bir de baba bir kýz kardeþi varsa; malýn tamamý farz hisse ve redd yoluyla ana-baba bir olan iki kýz kardeþe verilir. Baba bir kýz kardeþe bir þey verilmez. Ama beraberinde erkek kardeþi bulunsaydý, asabe olurlar ve malýn farz hisselerinden artan üçte birini ikili-birli paylaþýrlardý ki, bu erkek kardeþe mübarek kardeþ denilir.
Gayrý müslim, katil ve köle gibi mirastan mahrum kalanlar ne hisseleri eksilterek ne de tamamen yoksun býrakarak baþkalarýný asla hacb edemezler: Çünkü ehliyetsiz olduklarýndan dolayý, bunlar mirasçý olamazlar. Ehliyetsiz olduklarýndan dolayý, bunlarýn mirasçý olmalarýnýn illeti yoktur. Bu, þartlarýndan birinin yok olmasýyla ortadan kalkar ve delinin satýþ yapmasýna benzer. Bunlarýn mirasçýlýk illetleri yok olunca, miras babýnda kendileri yok sayýlýrlar. Ýbn. Mes'ûd (ra) dan gelen bir rivayete göre; mahrum kimse baþkalarýnýn hisselerini eksilterek onlarý hacbeder. Bu avl mes'elesinde ortaya çýkacaktýr.
Hacbedilmiþ kimse baþkalarýný hacbeder. Ölünün babasý; kýz ve erkek kardeþlerini hacbeder. Onlar da annelerinin hissesini üçte birden altýda bire indirirler: Çünkü mirasý haketme illeti onlar hakkýnda mevcuttur. Lâkin hacbedici (baba) nin bulunmasý sebebiyle bu illet tatbik edilemez hale gelmiþtir. Þu halde hacbe uðrayan kimsenin kendisiyle birlikte mirasçý olan kimse hakkýnda hacbinin zuhur etmesi caizdir.
Ana-baba bir erkek ve kýz kardeþler; oðul, oðlun oðlu ve baba sebebiyle düþerler. Dede hakkýnda ise, ihtilaf vardýr: Çünkü bunlar ölüye dededen daha yakýndýrlar. Baba bir erkek ve kýz kardeþler; ana -baba bir erkek kardeþ ve ötekiler sebebiyle düþerler: Bunun sebebini açýklamýþtýk. Ayrýca bu hususda hadîs-i þerîf de vardýr.
Ana bir erkek ve kýz kardeþler; çocuk, oðlun çocuðu, baba ve dede sebebiyle düþerler: Bu hususda ittifak vardýr. Çünkü bunlarýn mirasçý olabilmelerinin þartý, ölünün kelale olarak (babasý ve anasý çocuðu olmaksýzýn) miras býrakmasýdýr. Bununla alâkalý olarak Allah (cc) þöyle buyurmuþtur:
“Eðer bir erkek veya kadýnýn ana babasý ve çocuklarý bulunmadýðý halde (kelale þeklinde) malý mirasçýlarýna kalýrsa ve bir erkek yahut bir kýz kardeþi varsa, her birine altýda bir düþer.” [43] Bu âyet-i kerîmede sözü edilen kardeþlerden kasýt; ana bir kardeþlerdir. Kelale de babasý, anasý ve çocuðu olmayan kimse demektir. Ölenin ebeveyni ve çocuklarý yoksa ana bir kardeþleri ona mirasçý olabilirler.
Ýster baba tarafýndan olsun, isterse ana tarafýndan olsun; ninelerin hepsi anne sebebiyle düþerler: Rivayet edildiðine göre; ölünün annesi olmadýðýnda Rasûlullah (sas) nineye altýda bir hisse vermiþtir. Zira ana tarafýnda olan nine ana vasýtasýyla ölüye baðlanýr ve onun vasýtasýyla ölüye mirasçý olur. Ama onunla beraber mirasçý olamaz. Zira evvelce de açýkladýðýmýz gibi ölüye daha yakýn olan, uzaktakini hacbeder. Burada ana nineyi, nass ile ve kýyasen hacbeder.
Baba tarafýndan olan nineye gelince; ölünün anasý onu kýyasen deðil, nass ile hacbeder. Çünkü bu nine baba vasýtasýyla ölüye baðlanmakta ve onun farz hissesine mirasçý olmaktadýr. Kýyasa göre onu ananýn hacbetmemesi gerekir.
Baba tarafýndan olan nineler baba sebebiyle düþerler: Týpký beraber bulunduklarýnda dedenin baba sebebiyle düþmesi gibi. Tarafýndan olmalarý halinde dede sebebiyle de düþerler. Tarafýndan olmadýðý için baba anne, dede sebebiyle düþmez. Ölen kimse geride baba, baba anne ve anne anne býrakýrsa, baba anne baba sebebiyle mahcüb olur. Bu mes'elede baba anneye ne kadar hisse verileceði hususunda ihtilaf edilmiþtir. Bir görüþe göre denildi ki; ona altýda bir verilir. Çünkü baba anne hacbe uðrayýnca, baþkasýný hacbedemez.
Baþka bir görüþe göre ona altýda birin yarýsý verilir, denilmiþtir. Çünkü o istihkak ehlindendir, hacbeder. Hacbedince de, ana ile beraber kardeþlerin mirasçý olmalarý durumuna girer.
Mirasçý veya hacbedilnýiþ kimseler olarak yakýn olan kadýnlar, uzak olan kadýnlarý hacbederler: Mirasçý iken hacbetmesi apaçýk ortadadýr. Çünkü o farz olan hissesini aldýktan sonra, uzaktakine bir þey kalmaz. Ölüye yakýn olan þahýs eðer hacbedilmiþse, o da uzaktakini hacbeder. Bunun süreti þöyledir: ölen kimse geride baba, baba anne ve ananýn anasýný býrakýrsa; bir görüþe göre denildi ki, malýn tamamýna baba mirasçý olur. Çünkü o kendi anasýný hacbetmiþtir. Anasý da, ananýn anasýnýn anasýný hacbeder. Çünkü ölüye bundan daha yakýndýr. Baþka bir görüþe göre denildi ki; bu mes'elede ananýn anasýnýn anasý altýda bir alýr. Çünkü babanýn anasý hacbedilmiþtir. Artýk bunu hacbedemez. Bununla alâkalý açýklama daha evvel geçmiþti. [44][43] Nisa: 4/12.
[44] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsýlî, El-Ýhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayýnlarý: 4/401-404.