Avl By: sumeyye Date: 12 Mart 2011, 16:39:36
AVL (YÜKSELME)
Avl; farz sahiplerine verilen hisselerin toplamýnýn mes'eleyi teþkil eden sayýdan fazla olmasýdýr ki, farz sahiplerinin hisselerine göre haklarýnda bir noksanlaþma olur: Zira vasiyyet ve borçlarda olduðu gibi, farz sahiplerinin bazýsýný bazýsýna tercih etme imkâný bulunmamaktadýr. Tereke hepsinin hisselerini karþýlamaya yetmediði takdirde, haklarý nisbtinde onlara taksim edilir ve ayný nisbette hepsinin haklarýnda bir eksilme meydana gelir. Allah (cc) bu hisseleri bir malda topladýðýna ve bu mal da o hisselerin tamamýna yetmediðine göre, cem'in mutlaklýðý ile amel ederek bu noksanlýðýn bütün hisselere yansýtýlmasýnýn kastedildiðini anlamýþ olduk. Nassýn muktezasýyla sabit olan, nass ile sabit olan gibidir. Ýleride de açýklayacaðýmýz gibi, Ýbn Abbâs (ra) dýþýnda sahabîler bu hususda icmâ etmiþlerdir (r. anhum).
Þunu bilmeliyiz ki, miras mes'eleleri yedi sayýya göre teþkil edilirler ki, o sayýlar da þunlardýr: 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24. Bunlardan dördü avletmez. Avletmeyenler þunlardýr: 2, 3, 4, 8. Üçü avleder. Avledenler de þunlardýr: 6, 12, 24. 6 tek ve çift olarak 10'a kadar avledebilir. 12'ye gelince; bu 13, 15 ve 17'ye avledebilir. 24 ise sadece 27'ye avleder.
Avletmeyen mes'elelere misaller: Ölen kadýn geride koca ve ana baba bir kýz kardeþ býrakýrsa; malýn yarýsýný kocasý, diðer yarýsýný kýz kardeþi alýr. Geride koca ve baba bir kýz kardeþ býrakmasýnda da ayný þekilde taksim edilir. Bunlara iki yetim adý verilir. Çünkü bunlardan baþka hiç bir mes'elede tereke birbirine eþit farz hisselere taksim edilmez.
Ölen kimse geride bir kýz ve asabe býrakýrsa, bu mes'ele iki üzerine kurulur. Malýn yarýsý kýza, kalaný da asabeye verilir. Ölen kimse geride ana bir olan iki erkek kardeþ ve ana baba bir olan bir erkek kardeþ býrakýrsa, ana bir olan iki erkek kardeþ malýn üçte birini alýp yarý yarýya paylaþýrlar. Kalaný ise, ana baba bir olan erkek kardeþ alýr.
Ölen kimse geride ana baba bir olan iki kýz kardeþ ve baba bir olan bir erkek kardeþ býrakýrsa; malýn üçte ikisi iki kýz kardeþin, kalaný da erkek kardeþin olur. Bu mes'ele üç üzerine kurulur.
Ölen kimse geride ana baba bir iki kýz kardeþle, ana bir iki kýz kardeþ býrakýrsa; ana baba bir iki kýz kardeþe malýn üçte ikisi, ana bir iki kýz kardeþe ise, üçte biri verilir.
Ölen kimse geride koca, kýz ve bir de asabe býrakýrsa; mes'ele dört üzerine kurulur. Bir hisse kocaya, iki hisse kýza, kalan bir hisse de asabeye verilir.
Ölen kimse geride karý, kýz ve bir de asabe býrakýrsa, bu mes'ele sekiz üzerine kurulur: Bir hisse karýya, dört hisse kýza ve kalan üç hisse de asabeye verilir.
Avleden mes'elelere misaller: Ölen kimse geride bir nine, ana bir olan bir kýz kardeþ, ana baba bir olan bir kýz kardeþ ve baba bir olan bir kýz kardeþ býrakýrsa; mes'ele altý üzerine kurulur: Malýn altýda biri nineye, altýda biri ana bir kýz kardeþe, altýda üçü ana baba bir kýz kardeþe, altýda biri de baba bir kýz kardeþe verilir. Ve burada mes'ele avletmeden altý sehim üzerine sahih olur. Ama ölen kimse geride bir nine, ana bir iki kýz kardeþ, ana baba bir olan bir kýz kardeþ ve baba bir olan bir kýz kardeþ býrakýrsa, mes'ele altý üzerine kurulur: Nineye bir, ana bir iki kýz kardeþe iki, ana baba bir olan iki kýz kardeþe üç, baba bir kýz kardeþe bir hisse verilir. Böyle olunca da mes'ele altýdan yediye avleder.
Ölen kimse geride koca, ana ve ana bir olan iki erkek kardeþ býrakýrsa; bu mes'ele altý üzerine kurulur: Kocaya üç, anaya bir, ana bir olan iki erkek kardeþe de iki hisse verilir. Buna ilzam mes'elesi denilir. Çünkü bu mes'elede Ýbn Abbâs (ra) ilzam edilmiþtir. Eðer bizim dediðimiz gibi derse, iki kardeþ sebebiyle anayý hacbetmiþ olacaktýr ki, bu onun görüþüne aykýrýdýr. Anaya üçte bir, iki kardeþe altýda bir verecek olursa, ananýn oðullarýnýn hissesini noksanlaþtýrmýþ olur ki, bu da onun görüþüne uymaz ve Kur'ân-ý kerîmin sarih hükmüne aykýrý olur. Ýki kardeþe üçte bir verecek olursa, o zaman da avli kabul etmiþ olur.
Ölen kimse geride koca, ana ve ana baba bir olan bir kýz kardeþ býrakýrsa; bu mes'ele altý üzerine kurulur ama sekize avleder: Kocaya üç, anaya iki, kýz kardeþe ise üç hisse verilir. Ýslâm tarihinde avleden ilk mes'ele budur. Böyle bir mes'ele Hz. Ömer (ra) in hilafeti zamanýnda ortaya çýkmýþ, o da bunun halli için sahabeyle istiþare etmiþ, Ýbn Abbâs (ra) da ona bu mes'eledeki hissedarlarýn hisseleri miktarýnca onlara taksimat yapmasýný teklif etmiþ ve böylece mes'ele altýdan sekize çýkmýþtý.
Bir rivayete göre; bu mes'eleyi soranlara Hz. Ömer (ra) þöyle demiþti: 'Allah (cc) ýn Kitab'ýnda sizin için farz olan bir taksim þekli görmüyorum. Allah (cc) ýn kime öncelik verdiðini bilmiyorum ki, ona öncelik vereyim. Ve kimi arka planda býraktýðýný da bilmiyorum ki, onu arka planda býrakayým. Ama ben þöyle düþünüyorum; bu eðer doðru ise, Allah (cc) dandýr. Yanlýþsa, bendendir. Hissedarlarýn hepsinin hisselerinde eksiltme yapmayý düþünüyorum.' Böyle dedikten sonra avl yoluyla taksimat yapmýþ ve bunda hiç kimse ona muhalefet etmemiþti.
Hz. Osman (ra) ýn zamanýna gelindiðinde Ýbn Abbâs (ra) bu mes'elede muhalefetini ortaya koyarak þöyle dedi; 'Allah (cc) ýn mirasta öncelik verdiði kimselere öncelik verseler, onun geri planda býraktýðýný geride býraksalar; hiç bir farz hisseli mes'ele avletmez.' Kendisine, mirasta Allah (cc) ýn kimlere öncelik vermiþ ve kimleri de geride býrakmýþ olduðu sorulduðunda da, þu cevabý vermiþti; 'koca, karý, ana ve nine Allah (cc) ýn öncelik verdiði kimselerdendir. Allah (cc) ýn geri planda býraktýðý kimselere gelince; onlar da kýzlar, oðlun kýzlarý, ana baba bir kýz kardeþler ve baba bir kýz kardeþler. Bunlar bazan farz hisse alýrlar, bazan da asabe olurlar. Ýþte bu dört kimsenin hisselerinde (avl için) elsiltme yapýlabilir.'
Böyle dedikten sonra sözlerine þunlarý eklemiþti: 'Allah (cc) dilerse, isteyen kimse ile bu hususda mübâhele ederim.' [45] Baþka bir rivayette anlatýldýðýna göre þöyle demiþtir; 'Alec çölünün kumlarýný sayan bir kimse (deli) dahi bir terekeyi ikide bir, ikide bir, üçte bir þeklinde taksim etmez.' Kendisine, bunlarý Hz. Ömer (ra) zamanýnda neden söylemediði sorulunca da, 'Ömer (ra) heybetli idi, ondan korktum' cevabýný vermiþtir. Baþka bir rivayete göre de þu cevabý vermiþtir; 'o zaman bunlarý söylememe Ömer (ra) in kýrbacý mâni olmuþtu. Çünkü bu hususda kesin delilim yoktu.'
O zaman Ýbn Abbâs (ra) Hz. Ömer (ra) e karþý çýkmamýþtý. Çünkü onunki bir içtihaddý. Hz. Ömer (ra) in bu içtihadýnda kendisine yenik düþeceðinden emin deðildi. Ama kuvvetli bir delili olsaydý, Hz. Ömer (ra) in karþýsýnda elbette ki, suzmazdý. Hz. Ömer (ra) e muhalefet ettiðinde buna mübâhele mes'elesi dendi.
Ölen kimse geride koca, ana ve baba bir iki kýz kardeþ býrakýrsa, mes'ele altý üzerine kurulur ve sekize avleder. Ölen kimse geride koca, ana ve müteferrik üç kýz kardeþ býrakýrsa, mes'ele altý üzerine kurulur, dokuza avleder: Kocaya üç, anaya bir, ana bir kýz kardeþe bir, ana baba bir kýz kardeþe üç, baba bir kýz kardeþe bir hisse verilir. Böylece kýz kardeþlere üçte iki verilmiþ olur.
Ölen kimse geride koca, ana, ana bir iki kýz kardeþ ve ana baba bir iki kýz kardeþ býrakýrsa, mes'ele altý üzerine kurulur ve ona avleder: Kocaya üç, anaya iki, ana bir iki kýz kardeþe bir, ana baba bir iki kýz kardeþe dört hisse verilir. Buna ümm-ü ferrûh (piliç anasý) mes'elesi denilir. Çünkü bu avli en fazla olan meselelerdendir. Buna Þüreyhiyye mes'elesi de denilir. Çünkü ilk olarak bu mes'ele hakkýnda hüküm veren Kadý Þüreyh'dir.
Ölen kimse geride karý, ana baba bir iki kýz kardeþ ve baba bir erkek kardeþ býrakýrsa, mes'ele tam ve doðru olarak on iki üzerine kurulur.
Ölen kimse geride karý, nine ve ana baba bir iki kýz kardeþ býrakýrsa; mes'ele on iki üzerine kurulur ve on üçe avleder: Karýya üç, nineye iki, iki kýz kardeþe dörder hisse verilir.
Ölen kimse geride karý, ana bir iki kýz kardeþ ve ana baba bir iki kýz kardeþ býrakýrsa, mes'ele on iki üzerine kurulur ve on beþe avleder: Karýya üç, ana bir iki kýz kardeþe ikiþer, ana baba bir iki kýz kardeþe ise, dörder hisse verilir.
Ölen kimse geride karý, ana, ana bir iki kýz kardeþ, ana baba bir iki kýz kardeþ, býrakýrsa, mes'ele on iki üzerine kurulur ve on yediye avleder: Karýya üç, anaya iki, ana bir iki kýz kardeþe ikiþer, ana baba bir iki kýz kardeþe ise dörder hisse verilir.
Ölen kimse geride üç karý, iki nine, ana bir dört kýz kardeþ ve ana baba bir sekiz kýz kardeþ býrakýrsa, mes'ele on iki üzerine kurulur ve on yediye avleder. Bu mes'eleye içinde erkek bulunmadýðý için ümm-ü eramil (dullar anasý) adý verilir ve bu yolu bulunmaz meselelerdendir. Meselâ; bir erkek öldü: Geride on yedi dinar ve on yedi de kadýn býraktý. 'Bu kadýnlardan her birine bir dinar isabet etti' denilir.
Ölen kimse geride bir karý, ana baba bir oðul býrakýrsa; bu mes'ele yirmi dört üzerine kurulur ve hesap tam çýkar. Ölen kimse geride bir karý, ana, baba ve iki kýz býrakýrsa; mes'ele yirmi dört üzerine kurulur ve yirmi yediye avleder: Karýya üç, ana babaya sekiz, iki kýza da on altý hisse verilir. Buna da minberiye mes'elesi denilir. Çünkü Hz. Ali (ra) minberde bulunduðu sýrada bu sual kendisine sorulmuþ ve o da hemen; 'sekizde biri dokuz oldu' diyerek hutbesine devam etmiþti. Bu mes'elede ana ve baba yerinde nine ve dede olsaydý, taksimat ayný olurdu. Ýki kýzýn yerinde bir kýz ve oðlun kýzý olsaydý, taksimat yine ayný olurdu.
Ölen kimse geride karý, ana, ana bir iki kýz kardeþ, ana baba bir iki kýz kardeþ ve gayrimüslim yahut katil ya da köle bir oðul býrakýrsa, mes'ele on iki üzerine kurulur ve on yediye avleder: Zira evvelce de açýkladýðýmýz gibi mirastan mahrum kalan ki, o da oðuldur baþkasýný hacbedemez.
Ýbn. Mes'ûd (ra) a göre oðul zevcenin hissesini dörtte birden sekizde bire düþürür. Bu mes'ele yirmi dört üzerine kurulur ve otuz bire avleder: Zevceye sekizde bir; yani üç, anaya altýda bir; yani dört, ana bir iki kýz kardeþe toplam üçte bir; yani sekiz, ana baba bir iki kýz kardeþe üçte iki; yani on altý hisse verilir ve bu mes'eleye 'Ýbn. Mes'ûd (ra) un otuzlusu' denilir.
Þunu bilmeliyiz ki; altý üzerine kurulan bir mes'ele ona yahut dokuza yahut sekize avlederse; ölen kesinlikle kadýndýr. Yediye avlederse; ölü ya erkektir veya kadýndýr. On iki üzerine kurulan bir mes'ele on yediye avlederse, ölü erkektir. On üç veya on beþe avlederse; ölü kadýn veya erkek olabilir. Yirmi dört üzerine kurulan bir mes'ele yirmi yediye ve Ýbn. Mes'ûd (ra) a göre otuz bire avlederse, ölü erkektir. [46][46] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsýlî, El-Ýhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayýnlarý: 4/405-410.