Tam yetkili vezirin yetkileri By: sumeyye Date: 11 Mart 2011, 15:03:54
B- TAM YETKÝLÝ (TEFVÝZÝ) VEZÝRÝN YETKÝLERÝ
Tam yetki ile donatýlmýþ olan vezirlik, tâyin iþlemi ile kesinleþtikten sonra duruma bakýlýr; eðer genel bir vezirlik ise halifelikle vezirlik arasýnda bir farkýn olmasý için iki þarta uyulur: 1- Halîfe gibi mutlak yetkili olmamasý için, vezir iþlerin idaresinde, yerine getirilmesinde, bazý tâyin ve görevlendirme iþlemlerinin geçerliliði konusunda halîfenin önceden görüþlerini almalýdýr. 2- Devlet iþlerini asýl idare edecek, yürütecek, asýl fikir ve görüþ sahibi olduðundan, vezirinin idaresini, doðru olup olmadýðýný, görüþlerine aykýrý düþenin var olup olmadýðýný halîfe araþtýrýr, kontrol eder.
Tam yetkili vezirin bizzat kendisinin hüküm vermesi, yargý iþleri için hâkimler tâyin etmesi mümkündür. Halîfenin görevi gibi görevleri yapabilir. Fevkalâde yetkili mahkemelere (Mezâlim Mahkemelerine) bakar, yargýlamalarda bulunur, halkýn þikâyetlerini dinler, bu gibi iþlere nâib tâyin eder. Tam yetkili vezir bu mahkemede hâkimlik makamýnda yargý iþi için aranýlan geçerli þartlarý taþýmaktadýr. Bizzat harp iþlerini yürütür, harbin durumu müsâid oldukça komutanlar tâyin eder. Görevi sýnýrý içine giren iþleri ya bizzat yürütür, yahut da nâib tâyin eder. Özlü olarak belirtmek gerekirse þu 3 husus hariç, halîfenin yapabildiði her iþi tam yetkili vezir de yapar.
1- Veliahd tâyin etmek. Tam yetkili vezirin böyle bir yetkisi yoktur.
2- Halîfe, kendisinin hilâfetten azledilmesini halkýndan isteyebilir. Tam yetkili vezirin halktan böyle bir azil, af isteme yetkisi yoktur.
3- Halîfe vezirin tâyin ettiðini azledebilir, fakat vezir halîfenin tâyin ettiði memuru azledemez.
Sözü geçen 3 iþin dýþýnda tam yetkili vezirin yaptýðý bütün iþler ile, yapmasý için kendisine býrakýlan tüm iþler hukuken muteberdir. Ýsterse yapýlan bu iþler halîfenin onaylamadýðý, yahut karþý çýktýðý iþler olsun. Vezirin yaptýðý iþ, bir eþya hakkýnda ve mâlî bir konuda giriþtiði tasarruf, halîfenin görüþlerine uygun da olmasa, artýk o iþ ve tasarruftan dönüþ yapýlamaz. Vezirin o konudaki rey ve içtihadý geçerlidir. Þayet vezir, vali tâyin etmiþ, ordu donatmýþ, bir harp plâný hazýrlamýþsa, halîfenin bu türlü tasarruflara karþý çýkmasý, valiyi azletmesi, donatýlan orduyu bir baþka maksadla kullanmasý, harp plân ve idaresini daha iyi olan bir yöne deðiþtirmesi mümkündür. Halîfe bu iþleri kendi þahsýna âit hareket ve düþüncelerden istifâde ederek yapar, þüphesiz ki halîfenin düþünce ve hareketleri normal olarak vezirinin düþüncelerinden, görüþlerinden üstündür.
Halife bir konudaki görüþünden dönebildiði gibi, vezirinin görüþünden de dönebilir.
Bir iþe halîfe bir idareci, vezir de bir idareci tâyin etse, tâyin edilen idarecilerden ilk tâyin olunana bakýlýr, halîfenin tâyin ettiði daha önce ise muteberdir, vezirin tâyin ettiði idareci olamaz. Vezirin tâyin ettiði önce ise, halîfe de iþe vezir tarafýndan bir idareci tâyin olunduðunu biliyorsa, böyle olmasýna raðmen ayný iþe bir baþka idareci tâyin ederse bu durumda vezirin tâyin ettiði idareci azledilmiþ, halîfenin yaptýðý tâyin muteber olmuþ olur. Eðer vezirin idareci tâyin ettiðinden halîfenin haberi yoksa, vezirin tâyini geçerli, halîfenin tâyin ettiði idarecinin tâyini muteber deðildir. Çünkü ikinci idarecinin tâyini birincinin tâyin iþlemi bilinmediðinden yapýlmýþtýr. Dolayýsiyle ikinci tâyin birincinin azli anlamýna gelmez. Meðer ki önceden tâyini bilinsin.
Bazý Þafiî âlimleri de, halîfenin vezirin tâyin ettiðini bilmesine raðmen kendisinin de ayný iþe ikinci bir idareci tâyin etmesi birincinin azli anlamýna gelmez, derler. Þayet halîfe 'Vezirin tâyin ettiði Önceki idareciyi azlettim" derse vezirin tâyin ettiði birinci idareci azlolunmuþtur. Ama mücerred ikinci bir tâyin birincinin azlini gerektirmez. Bu durumda bakýlýr, tâyin olunduklarý iþte iki idarecinin beraberce iþi yürütmeleri mümkünse her ikisinin tâyini de muteberdir. Ýþi beraberce yürütürler. Ýþtirakleri mümkün deðilse her ikisinin tâyini de, ikiden birini azle, diðerinin tâyinine baðlýdýr. Halîfe, idareci tâyin edecekse ikiden istediðini azleder, istediðini idareci olarak býrakýr. Vezir idareci tâyin edecekse kendi tâyin ettiðini azleder. Halîfenin tâyin ettiði idareciyi azletmesi uygun düþmez.[31][31] El-Ahkâmu’s-Sultaniyye, Ebu’l-Hasan Habib, Bedir Yayýnevi, 1/ 68-70.