Sekizinci Mesele
Maâni-i beyaniyenin aþýlamasý ve telkihi ve mânâlarýn becayiþ ve inkýlâplarý, kelimenin mânâ-yý hakikîsi, ya garaz veyahut mânâ-yý muallâkadan birisini teþerrüb ve içine cezb etmektir. Zira, içine girdiði vakit, sahibülbeyt olan hakikate ve esasa dönüyor. Ve asýl lâfzýn sahibi olan mânâ ise, bir suret-i hayatiyeye dönüyor, ona medet verir. Ve müstetbeattan istimdat eder. Bu sýrdandýr ki, kelime-i vahidenin maâni-i müteaddidesi oluyor. Ve becayiþ ve telkihat bundan çýkar. Bu noktadan gaflet eden, büyük bir belâgatý kaybeder.
Ýþaret
Birþey merkep ve binilmiþse
lâfzýna müstahak olduðu gibi, zarf gibi içine aldýðýndan, 
lâfzýný ister.1
gibi. Hem de birþey âlet olduðundan, 
lâfzýný ister. Ve mekân ve merkep olduðundan, ve 
lâfýzlarý dahi ister. 2
Hem de gaye olduðundan, 
ve
lâfýzlarýný ister. Ýllet ve zarf olduðundan, 
ve lâfýzlarý dahi ister. 3
gibi. Ýþte sermeþk; sen de kýyas edebilirsen et.Tenbih
Bu mütedahil mânâlarýn hangisi daha ziyade senin garazýna temas eder; ve maksada sýla-i rahim vardýr; ileriye sür ve izhar et. Bakileri ona teþyi edici yaptýr. Yoksa, senin tarz-ý ifaden haþmet ve ziynet-i beyaniyeden çýplak olacaktýr.
1 "Denizde akýp gider." Bakara Sûresi, 2:164.
2 Dama merdivenle çýktým.
3 "Güneþ de onlar için bir delildir ki, kendisine tayin edilmiþ bir yere doðru akýp gider." Yâsin Sûresi, 36:38.