ÝKÝNCÝ MUKADDEME:
Ýnsanda iki cihet var.
Birinci cihet: Vücut ve icad, hayýr ve fiil cihetidir.
Ýkinci cihet: Naks ve kusur cihetidir.
Ýnsan, birinci cihette karýnca ve arýdan daha aþaðý, ankebut ve sivrisinekten daha zayýftýr. Fakat ikinci cihette adem ve tahrip, þer ve infial cihetinde, semavat ve arz ve cibalden daha büyüktür. Meselâ, iyilik ettiði vakitte, yalnýz vüs'ati nispetinde eli ulaþýr; kuvveti yettiði miktarýnca iyilik edebilir. Fakat fenalýk ettiði vakitte, fenalýðý tecavüz ve intiþar eder.
Ýþte, küfür bir seyyiedir. Fakat, mecmu-u kâinatýn tahkirini tazammun eder. Çünkü, þu mevcudatý ve þu mektubat-ý Rabbaniyeyi derecelerinden ve kýymetlerinden düþürüp, abesiyet ve tesadüfün oyuncaðý ve zeval ve firakla sür'atle mütegayyir mevadd-ý vâhiye derekesine ve hiçliðe sukut ettirir. Ve insan denilen ve esma-i kudsiye-i Ýlâhiyenin cilvelerini ilân eden ve bir kaside-i mevzune-i manzume-i hikmet ve bir þecere-i bâkiyenin cihazatýný câmi olan mucize-i kudret bir çekirdeði; ve haml-i emanetle, âzam-ý mevcudata tefevvuk eden bir halife-i arzý, en zelil bir hayvan-ý fani-i zâilden daha zelil ve daha zayýf, daha âciz, daha fakir ve seriü'z-zeval ve't-tahavvül bir levha derekesine indirir.
Demek nefs-i emmare, þer cihetinde nihayetsiz cinayet iþleyebilir. Hayýr ve vücutta iktidarý pek cüz'îdir. Fakat enaniyeti býrakýp hayrý, vücudu ve tevfiki Allah'tan istese, þerden ve tahripten ve itimad-ý nefisten içtinap edip istiðfar ederek tam bir abd olsa,
(1)
sýrrýnca, nihayetsiz kabiliyet-i þer, nihayetsiz kabiliyet-i hayra inkýlâp eder; âlâ-yý illiyyîne çýkar1 "Allah onlarýn günahlarýný silip yerlerine iyilikler verir." Furkan Sûresi, 25:70.