A Vitamini By: Eslemnur Date: 26 Aralýk 2010, 03:18:02
A vitamini (Retinol)
1830 yýlýnda havuçlarýn sarý rengini karoten adý verilen bir maddenin verdiði belirlendi. Bundan 89 yýl sonra bilim adamlarý, Karoten ile A Vitamini arasýndaki baðlantýyý keþfetti. Vitamin A aktivitesi taþýyan molekülleri iki grupta toplayabiliriz; Birincisi ; Hayvansal dokularda A vitamini aktivitesi taþýyanlar: Retinol, Hidroretinol, Retinal ve Retinoik Asit. Diðeri ; Bir çok bitki ve meyvelerde bulunan Karotenler vücutta retinole dönüþerek A vitamini aktivitesi gösterirler. A vitamini aktivitesini taþýyan moleküller suda erimezler. Eter, Benzin ve Kloroform gibi yað çözücülerinde erirler. Isýya ve alkaliye dayanýklýdýrlar. Aside, ultraviyole ýþýnlarýna ve oksidasyona duyarlýdýrlar. A vitamini donuk sarý renkte ve baþlýca alkol yapýda karoten türevi bir maddedir. A-vitamini , C20H300 brüto formülünü verir. Her biri beþ karbondan oluþan dört izopren kalýntýsýdýr. Ýki izopren, kalýntýsýndan, bir beta iyonon halkasý ve geri kalan iki izopren kalýntýsýndan da bir yan kol olur, ve bu yan kol , bir primer alkol grubu ile sonlanmýþtýr .
A VÝTAMÝNÝ NELERDE BULUNUR ?
Besinlerle alýnan A vitamini ; Retinol ve Karoten halinde bulunur. Ancak alýnan besinlerin cinsine göre bunlarýn oraný deðiþik olabilir. Hayvansal besinleri fazla tüketen bir kiþide A vitamininin çoðu Retinolden gelirken, bitkisel gýdalarý fazla tüketen bir kiþinin diyetindeki A vitamininin çoðu Karotenden saðlanýr. Karoten; Havuç , Karnabahar , Kabak , Ispanak , Domates, Lahana , Tatlý Patates , Hindiba ,Tere gibi sarý ve yeþil sebzelerde, Kiraz (Mango) ,Þeftali , Kayýsý , Papaya gibi meyvelerde bol bulunur .Retinol ; ot yiyen organizmalarda ; Süt , Tereyaðý , Peynir , Yumurta , Karaciðer , Böbrek , Balýk, Et yaðý gibi hayvani gýdalarda bol bulunur. Önerilen Tüketim Standardý ; diyetteki Beta Karoten oranýna göre verilmiþtir. A vitamini gereksinmesi diyetin ortalama % Beta Karoten miktarýna göre hesaplanmalýdýr. A vitamini ( Retinol , Beta Karoten ); Erkeklerde 5000 ÝÜ ( = 3 mg Beta Karoten ), Kadýnlarda 4000 ÝÜ ( = 2-4 mg Beta Karoten) günlük doz önerilir. ( önerilir = eksiklik geliþimini önleyecek günlük asgari doz ) Gebeler için " Retinol "önerilmez. Retinol alýmýnýn 15.000 ÝÜ’yi geçmemesi gereklidir. Besinlerdeki Retinol’ü ÝÜ yerine, "Retinol Eþdeðer" aðýrlýðý ile tanýmlamak önerilir. Buna göre 1 RE (Retinol Eþdeðeri) = 1 mcg Retinol= 6 mcg Beta Karoten = 3,33 ÝÜ A Vitamini aktivitesi Retinol= 10 ÝÜ A Vitamini aktivitesi Beta Karoten =12 mcg. Diðer Karotenler Diyetin , A vitamini deðeri ve günlük gereksinim buna göre hesaplanýr. Ön madde ; Karotendir. Türlü Karoten formülleriyle karþýlaþtýrýldýðýnda Beta Karoten’den iki mol, alfa ve gamma Karotenden birer mol A vitamini oluþumu olanaklý görülür. Beta Karotenin izopren zincirinin ortasýndaki çift bað, dioksijenaz etkisiyle oksidasyona uðrayarak, iki aldehid (= retinal) oluþturur. Retinaller de NADH’ya baðlý bir redüksiyonla primer alkol haline geçer. Bu, A vitamini ' dir. Bu deðiþme, insan da yalnýz karaciðerde ve hayvanlarda baðýrsak hücrelerinde olur ve oluþan A vitamini, karaciðere, böbrek, akciðer ve yað dokusuna, yüksek yað asidleriyle esterleþmiþ olarak, depolanýr. Kanda taþýnmasý, özel bir protein olan Retinol Baðlayan Protein ile olur. Fakat, Karotenin taþýnmasý, lipoproteinlerle olur. Mide ve barsaða gelen bitkisel besinlerdeki Karotenlerin ufak bir kýsmý (% 30-35 kadarý) besinle emilebilir. Ama, A vitamini ince barsaktan tam emilir. Yað asidi esteri halinde þilomikron tarafýndan lenf yoluyla karaciðere taþýnýr. Karaciðerden, 1 mol A vitamini , 1 mol A vitamin yani retinol baðlayan protein ile baðlanýr, bu kompleks de prealbümine baðlanýr, böylece plazmada istenilen yere taþýnýr.
A VÝTAMÝNÝ NE ÝÞE YARAR ?
A vitamini ; D vitamini , B vitamini , E vitamini , Çinko , Kalsiyum ve Fosfor ile beraber görev yapar. A vitamini vücudun saðlýklý olabilmek için ihtiyacý olan önemli vitaminlerdendir. Baðýþýklýk uyarýcýdýr ; Beta Karotenden zengin yiyecekler Akciðer Kanseri ve Aðýz Boþluðu Kanserleri riskini azaltýr , soðuk ve gribe karþý vücudu korur . A vitamini , büyüme ve vücut dokularýnýn yenilenmesi için gereklidir. Akne gibi bazý cilt problemlerinde , cildin yumuþak ve hastalýksýz olmasýný saðlar. Aðýz, burun , boðaz ve akciðerlerde muköz membranlarýn enfeksiyonlara ve hava kirliliðine karþý korunmasýný saðlar. Kemik ve diþlerin saðlýklý yapýsýný oluþturur. Ayný zamanda görme gücünü saðlar ve gece körlüðünü önler; gece ve karanlýkta görmeyi saðlayan retinanýn görme iþinde anahtar rol oynayan Rodopsin adlý maddeye yardýmcýdýr. Antioksidandýr; A vitamini , normal hücre faaliyetleri ile oluþan serbest radikaller olarak adlandýrýlan gerekli enzimleri bozan ve hücrelere zarar veren deðiþmeler ve hücre zararýna sebep olan maddelerin temizlenmesinde kanser ve yaþlanmanýn getirebileceði hastalýklarýn önlenmesinde yardýmcýdýr . Hipertiroidi , müzmin baþaðrýlarý, böbrek , kuru , kolay kýrýlýr saçlar için iyileþtirici özelliktedir.Hayvansal besinlerle alýnan Retinol esterleri sindirim sisteminde safra ve pankreastan salgýlanan lipazýn etkisi ile hidrolize edilir ve emilime uðrar. Bitki kaynaklý Beta Karotenin ikiye parçalanmasý sonucu, 2 retinaldehit molekülü ortaya çýkar. Retinaldehit indirgenerek, Retinole dönüþür. Emilen Retinol yað asitleriyle esterleþerek kana karýþýr. Dolaþýmla karaciðere taþýnan Retinol , Retinil esterleri olarak depolanýr. Gerektiðinde hidrolizlenerek ‘Retinol Baðlayan Protein” (RBP) 'e baðlanýr ve dolaþýma verilerek dokulara ulaþýr. Dolaþýmda Retinol, retinal ve retinoik asit þeklinde bulunur. Ýnsan vücudundaki A Vitamin ’in %90’ý karaciðerde depolanmýþ olarak bulunur. Kandaki Retinol düzeyi; 20-60 mcg/dl, Beta Karoten düzeyi; 80-220 mcg/dl ‘ dir. Karotenler içerisinde en yüksek A vitamini aktivitesine sahip olaný Beta Karotendir. Diðerlerinin aktivitesi daha düþüktür. Retinol, rodopsin yapýsýna katýlarak görmemize yardýmcý olur. Gözün retina tabakasýnda karanlýkta görmeyi saðlayan Rodopsin pigmenti vardýr. Retina üzerine gelen ýþýðýn etkisi ile Rodopsin, Opsin ve Trans- retinale dönüþür. Bu sýrada hücrede kalsiyum kanallarý aktive olarak, uyarý oluþmasýný saðlar. A vitamini yetersizliðinde rodopsin rejenerasyonu gecikeceðinden gece körlüðü olur. Retinoik asit ve metabolitleri epitel diferansiyasyonunu saðlar ve glikoprotein sentezinde oligosakkarit taþýyýcýsý olarak rol alýrlar. Retinol , hücrede steroid hormon benzeri etki gösterir ve cinsel organlarýn geliþmesinde rol oynar. A Vitamini'nin kemiklerin büyüme ve geliþmesinde rolü vardýr. Vitamin A yetersizliðinde önemli bozukluklar olmaktadýr. A vitamininin çocuk ölümlerini azalttýðý gözlenmiþtir. Kýzamýk olan çocuklarda A vitamininin hastalýðýn þiddetinde azalmaya neden olduðu gözlenmiþtir. A vitamini desteði ile ishallerin ciddiyetinde belirgin azalma olduðu bulunmuþtur. A vitamini , mesane tümörlerinin önlenmesinde ve çeþitli bronþiyal displazilerin de tedavisinde önemli rol oynar.
A VÝTAMÝNÝ EKSÝKLÝÐÝNDE NE OLUR ?
Kandaki Retinol miktarý 20 mcg/dl altýna düþtüðünde depolarýn yetersiz olduðu, 10 mcg/dl altýna düþtüðünde depolarýn boþaldýðý kabul edilir. Belirtiler, genellikle kornea ve konjonktivada; gözde, kuruma ve ülserasyon, solunum sistemi enfeksiyonlarýnda artýþ, deride keratinizasyon, kuruma þeklinde ortaya çýkmaktadýr. En erken eksiklik belirtisi , gece körlüðüdür ( karanlýða adapte olmakda güçlük ), kseroftalmi (korneanýn lipid dejenerasyonu; kornea, mukoza ve gözyaþý bezleri epitel bozukluðu ;eksik bir beslenme ile 3-3,5 ay sonra ortaya çýkar) baþlýca körlük nedenidir. Gece körlüðü eksik diyetle 7 ay sonra görülür. Deride ter bezlerinin bozulmasýna baðlý kuruluk ve kabalaþma ve kýl foliküllerinde keratoz ; solunum yollarý enfeksiyonlarýnýn artmasý , böbrek epiteli bozukluðu sonucu böbrek taþý oluþumunun artmasý, bütün salgý bezleri ve yollarýnda atrofiler ve üretim yollarý atrofisi sonucu kýsýrlýk, vajina mukozasý keratinleþmesi geliþir. Diþ ve kemik üzerine de, A vitamininin etkisi vardýr. Eksikliðinde, diþte ameloblast ve odontoblastlarýn güçsüz geliþmelerinin sonucu olarak dentinin yoksulluðu ya da anormal oluþumu meydana gelir. Yine A vitamini eksikliðinde, kemik büyümesinin duraklamasý ya da anormal oluþumlarý sýk görülür. Safra yollarý, Pankreas Hastalýklarý, “sprue” ve Ülseratif Kolit, A vitamini eksikliðinin birinci ve en çok görülen nedeni olmaktadýr. Geliþmekte olan ve az geliþmiþ ülkelerde A vitamini yetersizliði hastalýklarý önemli bir saðlýk sorunudur. A Vitamininin genel metabolizmadaki baþlýca fonksiyonlarýndan biri hücreler arasý maddelerin ve kollajenin sentezini ve zarlarýnýn (hücre zarlarýnýn, mitokondri, lizozom gibi hücre parçacýklarýnýn zarlarýnýn) dokusal bütünlüðünü ve normal geçirgenliðini korumaktýr. Epitel dokunun çalýþmasýndaki iþlevinden dolayý; A vitamini yetersizliklerinde bir çok organda fonksiyon yetersizlikleri ortaya çýkmaktadýr. A vitamininin suda eriyen formu ; tedavide daha önem taþýr. 13 .cis retinoik asit (Ýsotretinoin) kistik akne tedavisinde uygulanmaktadýr. Bir çok vitamin ve vitamin olmayan maddenin noksanlýðýnda görülen büyüme bozukluðu (iskelet büyümesi durmasý) da A vitamini için bir belirtidir. Önce kemik büyümesi durur. Bu durma, eðer uzun ve büyükse, kafa ve omurgayý da ilgilendirir. Ýçindeki beyini ve bulbusu da zararlandýrabilir. Daha sonra yumuþak doku katýlýr, ön sýrada bað dokusu (kollajen yapýsý ve mukopolisakkarid oluþumu) bozulur.
A VÝTAMÝNÝ AÞIRI DOZUNDA NELER OLUR ?
A vitamini ( Retinol ) güvenlidir, çünkü yaðda çözünen vitaminlerdendir ve karaciðerde depo edilir. Dikkatli kullanýlmaz ve uzun süre çok yüksek doz alýnýrsa toksik olabilir. Çok uzun süreli, çok yüksek dozlarda A vitamininin alýnmasý toksik olabilir.Günlük dozun; 8000-10000 ÝÜ yi geçmemesi tavsiye edilir . Karaciðer hastasýysanýz günde 10.000 ÝÜ üzerinde A vitamini almamanýz gereklidir . Çocuklar , bir aydan uzun süre ile günlük 18.000 ÝÜ’den fazla A vitamini almamalýdýr. Besinlerle alýnan Beta Karotenin toksik etkisi yoktur. Kýsa sürede alýnan (bir kaç gün) 100.000 ÝÜ/gün veya daha yüksek dozdaki A vitamininin toksik etkisi vardýr. Uzun zamanda (birkaç ay) 25.000 - 50.000 ÝÜ/gün alýndýðýnda toksik etkisi vardýr. Günde 50.000 ÝÜ veya daha fazla A vitamini alýnmasýyla ortaya çýkan ve 6 ay veya daha uzun sürede geliþen belirtiler; sinirlilik, iþtah kaybý ve cilt döküntüleri , deri kaþýntýlarý, kas ve kemik aðrýlarý, vücut kýllarýnda deðiþiklik, saç kaybý,karaciðer ve dalak büyümesi, bulanýk görme, bulantý ,kusma, baþaðrýsý , diyare, anemi , gut artriti , sarýlýk, kadýnlarda menstrüasyon bozukluklarý gibi belirtiler vitaminin kesilmesiyle düzelir. Hamile kadýnlarda günlük 25.000 - 50.000 ÝÜ gibi yüksek dozlarla bebekte konjenital malformasyonlar oluþur. A vitamini ile zehirlenme olabilirken , Beta Karoten ile bu çok nadirdir. Çünkü ; Beta Karoteni vücudun A vitaminine çevirmesi gereklidir. Pek çok uzman ; A Vitamini yerine, Beta Karoten alýmýný daha güvenli ve etkili olarak görmektedir. Beta Karotenden zehirlenme olmaz. Fenitoin ( etkinin azalmasý ) , Oral Antikoagülanlar, Nitratlar ( A vitamininin yüksek dozlarýnda etki artar.)
A1 VÝTAMÝNÝ
Gözün deðiþik ýþýk durumlarýnda, özellikle karanlýkta, görmesine yardýmcý olur.
Cildin, saçlarýn, týrnaklarýn, diþ etlerinin, diþlerin ve kemiklerin saðlýklý kalmalarýný saðlar.
Ýdrar yollarý,solunum yollarý enfeksiyonlarda vücudun direncini arttýrýr.
Bazý kanser türlerine karþý koruyucu etkisi olabilir.
Gece körlüðü oluþur.
Gözde kuruma, deri kuruluðu, hastalýklara karþý dayanýksýzlýk
Çocuklarda diþlerin biçimsiz ve saðlýksýz geliþmesine; geliþimin yavaþlamasýna neden olabilir.
Kötü sindirime, sinüzite ve kulak iltihabýna neden olur.
Akne oluþmasýnda artýþ ve yorgunluk gözlenir.
Karaciðer, balýkyaðý, süt (Yazýn taze ot yiyen ineðin sütünde daha fazladýr), tereyaðý,yumurta sarýsý, peynir,patates, havuç, ýspanak,kuru kaysý,brokoli,portakal, domates.
Þeftali, kývýrcýk salata, kuþkonmaz, maydanoz, kereviz, yabani hindiba, marul erik, þalgam yapraðý
A VÝTAMÝNÝ
Kýrmýzý kan hücrelerinin oluþmasýna yardýmcý olur.
Kýrmýzý ve beyaz kan hücrelerinin yapýsý bozulur, sayýsý azalýr.
Sinir sistemi bozukluklarý artar.
Ýlaçlar, barsak parazitleri emilimi engeller.
Eksikliðinde pernisiyöz anemi görülür.
Hayvansal kaynaklý yiyeceklerde bulunur.
Ciðer, kýrmýzý et, ton balýðý, balýk yumurtasý, yoðurt, yaðsýz süt, peynir, yumurta tavuk.(Bir bardak süt günlük ihtiyacý karþýlar