Michael Faraday, (d. 22 Eylül 1791, Newington, Surrey – ö. 25 Aðustos 1867, Londra), Ýngiliz fizik ve kimya bilgini.
19. yüzyýlýn en büyük bilimadamlarýndan biridir. Elektromanyetik indüklemeyi, manyetik alanýn ýþýðýn kutuplanma düzlemini döndürdüðünü buldu. Elektrolizin temel ilkelerini belirledi. Klor gazýný sývýlaþtýrmayý baþaran ilk kiþidir ve elektrik motorunu icat etmiþtir.
Çocukluðu
Ýngiltere'nin kuzeyinden 1791 baþýnda Newington köyüne iþ aramak amacýyla gelmiþ bir demirci ile bir köylünün dört çocuðundan biri olan Faraday ekonomik nedenlerle uzun süreli bir eðitim alamadý. Ailesi Sandemancýlar adý verilen bir tarikatýn üyesiydi. Faraday daha ziyade kendi kendine yetiþmiþ bir bilim adamýdýr. Kilisenin pazar okulunda okuma yazma ve hesap öðrendi. Küçük yaþta gazete daðýtýcýsý olarak çalýþmaya baþladý.
On dört yaþýnda bir ciltçiye çýrak olarak girdi. 1813 Mart ayýna kadar devam ettiði bu iþte ciltlenmek üzere getirilen kitaplarý okuyarak bilgisini geniþletmeye baþladý. Bu sayede gençliðinde pek çok kitap okudu. Bilhassa fizik kitaplarýný büyük bir heves ve arzuyla okuyordu. Encyclopedia Britannica'nýn üçüncü baskýsýndaki elektrik maddesinden özellikle etkilendi. Eski þiþeler ve hurda parçalardan yaptýðý basit bir elektrostatik üreteçten yararlanarak deneyler yapmaya baþladý. Gene kendi yaptýðý zayýf bir Volta pilini kullanarak elektrokimya deneyleri gerçekleþtirdi.
Bilimsel Kariyerinin Baþlamasý
Londra'da bulunan Kraliyet Enstütüsü'nde kimyacý Sir Humphrey Davy tarafýndan verilen kimya konferanslarýna katýlma olanaðý buldu. Konferanslarda tuttuðu notlarý ciltleyerek iþ isteyen bir mektupla birlikte Davy'ye gönderdi ve 1813'te Davy'nin desteðiyle kimya asistaný oldu. Ekim 1813 ile Nisan 1815 tarihleri arasýnda Fransa, Ýtalya ve Ýsviçre gezisinde Davy'ye refakat etti. 1820'de Davy'nin yanýndan yardýmcýlýk görevinden ayrýldý. 1825'te laboratuvar müdürlüðüne getirildi. 1833'te enstitüye ders verme mecburiyeti olmaksýzýn kimya profesörü olarak tayin edildi. Hayatýnýn tümünü enstitünün çalýþmalarýna adadý.
Manyetik Etki Çalýþmalarý
1820 yýllarýnda fen alimleri çalýþmalarýna daha ziyade elektriðe ait konularda aðýrlýk vermiþlerdi. Bunlardan en önemlileri Volta'nýn elektrik pili ve Hans Christian Ørsted'in elektrik akýmýndan üretilen manyetik mýknatýslý güç kaynaðý idi. Ørsted 1820'de bir telden geçen elektrik akýmýnýn tel çevresinde bir manyetik alan oluþturduðunu bulmuþtu. Fransýz fizikçi Andre Marie Ampere de tel çevresinde oluþan manyetik kuvvetin dairesel olduðunu gerçektede tel çevresinde bir manyetik silindir oluþtuðunu göstermiþti. Bu durumda soyutlanmýþ bir manyetik kutup elde edilebilir ve akým taþýyan bir telin yakýnýna konursa telin çevresinde sürekli olarak bir dönme hareketi yapmasý gerekecekti.
Elektrik enerjisinden manyetizma üretildiðinden bu yana fen adamlarýnýn en büyük düþüncesi, "Manyetizmadan elektrik enerjisi elde edilebilir mi?" sorusu olmuþtu. Bu, fen ilimleri tarihinde en büyük mesele haline geldi. Faraday, zaman zaman bu mesele üzerinde çalýþtý. Bu arada ilk ilmi keþfini de gerçekleþtirmiþ oldu. Bir mýknatýs etrafýnda tersine karþýlýklý dönebilen bir kablo sistemi geliþtirdi ve böylece ilk defa elektrik enerjisi mekanik enerjiye dönüþtürülmüþ oldu. Bu keþif, elektrik motorlarýnýn esasý kabul edildi.
Elektrik Çalýþmalarýna Dönüþ
1831'de yeniden kimyadan elektriðe döndü. Bundan sonraki deneylerinin en önemlisi galvanometreye bir kablo bobini baðlayarak küçük elektrik akýmlarýný ölçmeye yarayan bir alet yapmasýydý. Bu kablo, bir mýknatýsa deðdirildiðinde galvanometrenin iðnesi hareket ediyor, kabloyu ayýrdýðýnda iðne ters yöne hareket ediyordu. Böylece Faraday manyetizmadan elektrik enerjisi elde etmenin yolunu bulmuþ oldu. Mekanik enerjiyi bir mýknatýs yardýmýyla elektriðe dönüþtürdü. Bu, elektrik jeneratörlerinin esasý oldu.
Faraday manyetik etkiyle ilgili deneyleri gerçekleþtirip sonuçlarýný bilim dünyasýna sunarken elektriðin farklý biçimlerde ortaya çýkan türlerinin niteliði konusunda kuþkular belirmiþti. Elektrikli yýlan balýðýnýn ve öteki elektrikli balýklarýn saldýðý, bir elektrostatik üretecin verdiði bir pilden ya da elektromagnetik üreteçten elde edilen elektrik akýþkanlarý birbirinin ayný mýydý? Yoksa bunlar farklý yasalara uyan farklý akýþkanlar mýydý? Faraday araþtýrmalarýný derinleþtirince iki önemli buluþ gerçekleþtirdi.
Elektriksel kuvvet kimyasal molekülleri, o güne deðin sanýldýðý gibi uzaktan etkileyerek ayrýþtýrmýyordu, moleküllerin ayrýþmasý iletken bir sývý ortamdan akým geçmesiyle ortaya çýkýyordu. Bu akým bir pilin kutuplarýndan gelsede, ya da örneðin havaya boþalýyor olsada böyleydi. Ikinci olarak ayrýþan madde miktarý çözeltiden geçen elektrik miktarýna dorudan baðýmlýydý. Bu bulgular Faraday 'ý yeni bir elektrokimya kuramý oluþturmaya yöneltti. Buna göre elektriksel kuvvet, molekülleri bir gerilme durumuna sokuyordu.
1839'da elektriðe iliþkin yeni ve genel bir kuram geliþtirdi. Elektrik madde içinde gerilmeler olmasýna yol açar. Bu gerilmeler hýzla ortadan kalkabiliyorsa gerilmenin ard arda ve periyodik bir biçimde hýzla oluþmasý bir dalga hareketi gibi madde içinde ilerler. Böyle maddelere iletken adý verilir. Yalýtkanlar ise parçacýklarýný yerlerinden koparmak için çok yüksek deðerde gerilmeler gerektiren maddelerdir.
Son Yýllarý
Sekiz yýl boyunca aralýksýz süren deneysel ve kuramsal çalýþmalarýn sonunda 1839'da saðlýðý bozulan Faraday bunu izleyen altý yýl boyunca yaratýcý bir etkinlik gösteremedi. Araþtýrmalarýna ancak 1845'te yeniden baþlayabildi. 1855'ten sonra Faraday'ýn zihinsel gücü azalmaya baþladý. Ara sýra deneysel çalýþmalar yaptýðý oluyordu. Kraliçe Victoria bilime büyük katkýlarýný göz önüne alarak Faraday'a Hampton Court'ta bir ev baðýþladý.
25 Aðustos 1867'de öldü.
Faraday, ayrýca mýknatýs kutuplarý arasýnda döndürdüðü bir bakýr yuvarlak ile devamlý bir akým elde etmeyi de baþardý. 1832 ve 1833'te elektrolizin iki temel kanununun formüllerini buldu. 1840 yýlýnda ýþýk enerjisi ile elektromanyetik enerjinin birbirine çok benzer, hatta ayný olduðu kuramýný geliþtirdi