Aztekler By: ayten Date: 21 Ekim 2010, 01:39:08
1- Aztekler
Ýspanyollarýn 1521 yýlýnda Meksika'yý zapt etmeleriyle, burada yaþayan Aztekler devleti de çökmüþ ve kaybolmuþ oldu. Azteklerin isimleri, mitolojik ülkelerinin ismi olan Aztlan'dan gelir. Dilleri, Nahua halkýna âit bir dil gurubuna dahildir. Bunlar, m.s. 14. yüzyýlda Meksika platolarýnda askerî monarþilerini kurmuþlardý. Kültür bakýmýndan, kendilerinden daha önce burada bir devlet kuran, Toltekler'e baðlýydýlar. Geliþmiþ bir matematik ilmi üzerine bina edilen tarihleri bulunmaktaydý. Kâinat tasavvurlarýna göre, dünya ezelî bir denizden çýkmýþtý. Yeryüzünün altýnda, dokuz yeraltý âlemi vardý, üzerinde ise, dokuz veya onüç gök tabakasý dururdu. Dünya, daha önce geçirdiði dört büyük tabiat felâketiyle, dört defa yýkýlmýþ ve son bulmuþtu. Bu felâketler, “Güneþ” adý verilen devirlerle isimlendirilirlerdi. Birincisi, “Su Güneþi”dir ki, tufanla dünyanýn her tarafýný sularýn kaplamasý ile: ikincisi, “Kaplan Güneþi” dir ki, kaplanlarýn güneþi ve yeryüzündeki canlýlarý yemesiyle; üçüncüsü, “Ateþ Güneþi”dir ki, gökten ve volkanlardan gelen ateþin yeryüzünü tamamen yakmasýyla; dördüncüsü, “Rüzgâr Güneþi”du ki, fýrtýna ve kasýrgalarýn bütün canlýlarý yok etmesiyle son bulmuþtu. Þimdiki dünya devri ise, en sonuncudur, depremlerle son bulacaktýr. Ancak, daha önceki felâketlerde nrýlar, yeni bir dünya görmeyi arzu etmiþler, dünyayý yeniden onarmýþlardý. Bu yýkýlan dünyanýn onarýmýna yardým etmeyecekler ve dünya bir daha yenilenmeyecektir.
Azteklere göre, göðün en üst katýnda tanrý Tonacatecutli karýsýyla beraber otururdu. Ana rahmine çocuk ruhlarýný gönderen onlardý. Hakimiyetleri altýnda, sayýsýz tanrýlar, yarý tanrýlar, eski devirlerin kahramanlarý, iyi ve kötü cinler, tabiat ve ata ruhlarý bulunurdu. Mabetlerde, yalnýz tanrýlara ibâdet edilirdi. Rahipler, itina ile düþünülmüþ ve tecrübe edilmiþ merasimleri, öðrenmek zorunda idiler. Aztek ve Toltek ülkelerinde, öncelikle Ketsalkovatl (Kanatlý Yýlan) olmak üzere, Tezcatlipoce ve Huitzilopochtli'ye bölgenin büyük mabetleri atfedilmiþti. Efsaneye göre; Ketsalkovatl, bakire Kimalman'ýn semavî bir zümrüt taþýný yutmasýndan sonra doðmuþtu. Efsanevî Tollan devletinin rahip kralý idi. Tollan ve Toltek ülkelerine çeþitli sanat ve kültürleri öðreten o idi. Rakip ilâhlarýn entrikalarýyla, ülkesini terk ederek uzaklara gitmiþti. Ketsalkovatl, Azteklerin son zamanlarýnda fýrtýna ve gece göðünün hakimi bir tanrý olarak tasavvur edilirdi. Uzak bir gelecekte, dünyaya geri döneceðine inanýlýrdý. Bu sebeple, Ýspanyol komutaný Cortez'in geliþini, Ketsalkovatl'ýn geri dönüþü zannederek Ýspanyollarý dostça karþýlamýþlardý. Yanýldýklarýný anladýklarý zaman ise, iþ-iþten geçmiþti. Ketsalkovatl'ýn rakibi, gece ve harp tanrýsý, Tezkatlipoce idi. Korkunç bir yüze sahip, büyük bir büyücü ve entrikacý olarak tasavvur edilirdi. Baþka bir harp tanrýsý sayýlan Huitzopoçtli, Azteklerin milli tanrýsý idi. Yer tanrýçasý Tlazolteotl, gökten düþen tüyle dolu, yumuþak bir top vasýtasýyla Huitzilopoçtli'ye hamile kalmýþtý ve onu silahlarýyla birlikte doðurmuþtu. Diðer önemli tanrýlardan: Tonaliuh, güneþ tanrýsý; Tlaloc yaðmur ve Tlazolteotl yer tanrý asýydý. Bunlardan baþka, verimlilik, ateþ, yýldýz vs. gibi pek çok tabiat varlýklarýný temsil eden tanrýlar da vardý. Ölüler âleminin hakimi dokuz yeraltý dünyasýnýn da hükmedicisi Mictlantecutü idi. Kültü, göðün büyük bir itina ile gözetlenmesiyle hazýrlanan takvimlere göre, tespit edilirdi. Þerefine yapýlan sayýsýz bayramlardan baþka, doðum ölüm vs. gibi insan hayatýnýn önemli hadiselerinde âyinlerle tazim edilirdi. Ýbadetler, mabet ve özel kült yerlerinde dua, sadaka ve kurban sunmakla yapýlýrdý. Yeni doðan çocuk, maddi kirlerden ve manevî þer kuvvetlerden korunmak için su ile yýkanýrdý. Manevi temizlik için, oruç tutulur, cinsi faaliyetlerden uzak durulur ve asketik yollarla tövbe edilirdi. Aztekler'de insan kurbaný yaygýn bir gelenekti. Periyodik olarak, ateþ tanrýsýna insan kurbaný sunulurdu. Bu kurbanlar sayesinde, güneþ ve ayýn hareketlerine devam edebildiklerine inanýlýrdý. Ýnsan kurbanýnýn sunulduðu, “Tlacatecco” adý verilen mihraplarda, un, bal ve çocuk kanýndan büyük bîr put yapýlýr, sonra da kurban olarak, ortasý oyularak, hazýr bulunanlar tarafýndan yenirdi. Kurbanlar, daha ziyade harp esirleri ve çocuklarý arasýndan seçilirdi. Kurbanlýk kiþiyi dört kiþi sýkýca tutar ve bu esnada, rahipler de taþ býçaklarýyla göðsünü yararak çalýþan kalbini dýþarý çýkarýrlardý. Rivayetlere göre, yamyamca ziyafetler de eksik olmazdý. Kurbanlýk için, özel surette beslenen gençler kýzartýlarak yenirdi.
Rahipler, hiyararþik olarak teþkilatlanmýþlardý. Manastýrlarda evlenmeden yaþarlardý. Kendilerini hadým etmeleri, kulak ve dilden kan aldýrmalarý, rahipliðe giriþ þartlarmdandý.
Ýnsanlarýn ölümden sonraki kaderleri ise, ölüm þekillerine baðlý idi. Ýhtiyarlýk ve hastalýkla ölen erkek ve kadýnlar, yeraltý dünyasýna giderlerdi. Boðularak veya ateþli bir hastalýktan ölenler, yýldýrým çarpmasýna uðrayanlar, yaðmur tanrýsý Tlaloc'un doðuda bir dað üzerinde bulunduðu tasavvur edilen, cennetine giderlerdi. Bunun için, ölülerini yaðmur tanrýsýnýn rengi sayýlan mavi ile boyayarak gömerlerdi. Harpte ölenler, kurban edilenler ve doðum esnasýnda ölen kadýnlar, güneþ tanrýsýnýn gökteki cennetine ulaþýrlardý. Yani ölümden sonra dünya hayatýnýn karþýlýðý sayýlan ceza ve mükâfat yoktu.
Kaynaklardaki önemli haberlerden biri de, Tezcoco Kavmi prenslerinden Nezahualcoyotl (oruç tutan Koyotl) adýnda birinin, Tevrat'taki Süleyman Meselleri'ne benzer destanlar yazmýþ olmasýdýr. Yaptýrdýðý dokuz katlý mabette, kâinatýn yaratýcýsý, görünmeyen bir tanrýya iman ve ibâdet edilmesini savunmuþ, kanlý kurbanlarý kaldýrmýþtý.