Muhaddis Sahabiler (Hadis Rivayet Edenler) By: ayten Date: 09 Ekim 2010, 00:27:17
16)Muhaddis Sahabiler (Hadis Rivayet Edenler)
A-Müksirûn
Kendilerinden rivayet edilen hadisler binden fazla olan sahabiler.
Sahabenin sayýsý yüzbinlerin üzerinde olduðu halde, ancak bin veya binbeþyüz kiþiden hadis rivayet edilmiþ, bunlarýn da yedisinden yapýlan rivayetler binin üstünde olmuþtur. Her bir sahabiden sonraki asýrlara intikal eden rivayetlerin sayýlmasýyla yapýlan bu tesbit, Sahabenin hadis ve Sünnet bilgisini tayinde kesin bir ölçü deðildir. Dört halife baþta olmak üzere, Hz. Peygamber (a.s)'le daha uzun süre beraber olan pek çok sahabinin rivayetleri, Sünnet bilgileri daha çok olmasýna raðmen, binin altýnda kalmýþtýr.
Ahmed b. Hanbel, Sahabe içinde çok hadis rivayet edenlerin altý kiþi olduðunu söyler. Bunlar; Ebu Hüreyre, Abdullah Ýbn Ömer, Enes b. Malik, Hz. Aiþe, Cabir b. Abdullah ve Abdullah Ýbn Abbas'týr. Ahmed Muhammed Þakir bu isimlere, Ebu Said el-Hudrî, Abdullah b. Mesud ve Abdullah Ýbn Amr'ý da ilave ederek muksirûnu dokuza çýkarýr. Muksirûnun rivayetleriyle ilgili sayý genellikle, Ýbnu'l-Cevzî'nin (H. 597) Bakýyy b. Mahled'in (H. 276) müsnedindeki hadisleri sayarak yaptýðý tesbite dayanýr. Hadis kitaplarý arasýnda en çok hadis ihtiva ettiði kabul edilen ve maalesef günümüze tamamý intikal etmeyen bu eserdeki muksirûnun rivayetleriyle Ahmed b. Hanbel'in Müsned'indeki rivayetleri arasýnda fark vardýr. Bu fark, bir hadisin deðiþik tarihlerle rivayet edilmesi ve bunlarýn her birinin ayrý birer hadis sayýlmasýndan ileri gelmektedir. Bu iki müsneddeki rivayetlerine göre Muksirûn ve hâdislerinin toplam sayýsý þöyledir: (Ýlk rakamlar Bakýyy, ikinciler Ahmed'in Müsnedindeki rivayetlerdir).
1. Ebu Hüreyre (H. 58): 5374-3848 hadis.
2. Abdullah Ýbn Ömer (H. 74): 2619-2019 hadis.
3. Enes b. Mâlik (H. 93): 2286-2178 hadis.
4. Hz. Aiþe (H. 58): 2210 hadis.
5. Abdullah Ýbn Abbas (H. 68): 1660-1696 hadis.
6. Cabir Ýbn Abdullah (H. 78): 1540-1206 hadis.
7. Ebu Saîd el-Hudrî (H. 74): 1170-958 hadis.
8. Abdullah Ýbn Mesud (H. 32): 848-892 hadis.
9. Abdullah Ýbn Amr (H. 63): 700-722 hadis.[132]
Bu rakamlara mükerrer hadisler de dahildir. Mükerrerler çýkarýldýðýnda sayýlar hayli düþmektedir. Mesela, Ebu Hüreyre'nin, Ahmed b. Hanbel'in müsnedindeki rivayetleri, mükerrerler çýkarýlýnca 1579'a inmektedir. Her ne kadar rivayetleri bini bulmasa da, Abdullah b.Mesud ve Abdullah b. Amr'ý muksirûndan sayýlmasý çok isabet(i olacaktýr. Çünkü, Ebu Hüreyre gibi bir sahabi, Abdullah b. Amr'ýn dýþýnda hiç bir sahâbînin kendisi kadar hadis bilmediðini ikrar etmiþtir.[133] O'nun, bizzat Hz. Peygamber (a.s)'den izin alarak yazdýðý ve adýna "es-Sahîfetü's-Sâdýka" dediði ve 1000 kadar hadis ihtiva eden bir kitabý vardý. Tamamý günümüze intikal etmeyen bu sahifeden 700 kadar hadisi Ahmed b. Hanbel Müsnedinde rivayet etmektedir.
Ne var ki, Ehl-i Kitab kültürüne de vakýf olduðu için, israiliyyat karýþýr endiþesiyle çoðu kimse Abdullah'dan fazla rivayet etmemiþ, bir de onun Hz. Peygamber (a.s)'den sonra, Mýsýr gibi, o zamanlar önemli bir hadis merkezi olmayan bir beldeye yerleþmiþ olmasý da ondan rivayeti azaltmýþtýr. Müksirûnun hemen hepsi Hicrî atmýþlý yýllardan sonra vefat ettiði halde Abdullah b. Mesud, nisbeten daha erken bir dönemde, H. 32 de vefat ettiði için ondan rivayet edilen hadisler bini aþmýþtýr. Bulunduðu bölgenin fýkhî yapýsýna (Küfe menþeli Irak Fýkýh Ekolü) büyük tesiri olan Ýbni Mesud, diðerleri gibi uzun bir ömür yaþayabilseydi, þüphesiz ki rivayetleri çok daha fazla olurdu.
Bu sahabilerin diðerlerinden daha çok rivayet etmiþ olmalarýnýn bazý sebepleri þunlardýr:
1) Muksirûnun hemen hepsi çok genç yaþta, hafýzalarýnýn diri olduðu öðrenme çaðlarýnda Hz. Peygamber (a.s)'ý idrak etmiþ ve O'ndan sonra uzun bir süre, takriben 50 ila 80 sene daha yaþamýþlardýr. Asrý saadetten sonra meydana gelen olaylar, hadis rivayetine duyulan ihtiyacý artýrmýþ, bu nedenle, geç vefat eden sahabilerden rivayet, önce vefat edenlerden daha çok olmuþtur.
2) Ashabýn çoðunun deðiþik dünyevî meþgaleleri vardý. Muksirûnun bir kýsmý genç ve bekar olduðu, bir kýsmý da Suffa ashabýndan olduðu için (Mescid-i Nebevî'nin avlusunda bulunan suffada kalanlarýn ihtiyaçlarý Rasûlüllah (a.s) veya Ashab tarafýndan karþýlanýyor, onlar daha ziyade ilim ve ibadetle meþgul oluyorlardý) maiþet meþgaleleri olmadýðýndan, Rasûlüllah (a.s) ile daha fazla beraber oluyorlar, böylece daha çok hadis duyuyor, öðreniyorlardý. Ashabýn, çok hadis rivayet ettiði yolundaki ithamýna cevaben Ebu Hüreyre; Muhacirler pazarda, Ensar tarlalarda meþgul olurlarken kendisinin, boðaz tokluðuna Rasulullah (a.s)'ýn peþinde gittiðini, onlarýn duymadýklarýný duyduðunu söylemiþtir. Hz. Aiþe, Hz. Peygamber'in en genç hanýmý; Enes, 10 yýl boyunca O'nun (a.s) hizmetçisi; Abdullah Ýbn Abbas, amca oðlu ve hanýmý Meymune'nin yeðeni; Ýbni Ömer, genç bir delikanlý ve hanýmý Hafsa'nýn kardeþi; Ýbni Mesud ve Ebu Said Suffa ashabýndan olduklarý için bunlarýn hemen hepsi, genellikle Rasûlüllah (a.s)'ýn çok yakýnýnda bulunma imkanýna kavuþmuþlardýr.
Ayrýca bunlar, daha sonra da dünya iþleriyle fazla meþgul olmadýklarýndan hadis rivayetine daha çok zaman ayýrabilmiþlerdir. Fakat, mesela, Dört Halife, devlet iþleri ve harplerle meþguliyetlerinden dolayý rivayete onlar kadar zaman ayýramamýþlardýr.
3) Bunlar mizaç olarak öðrenmeye ve rivayete çok düþkün kimselerdi. Denilebilir ki, hadis öðrenmek için Rasûlüllah (a.s)'e en çok soru soranlarýn baþýnda bunlar geliyordu.
B-Mukillûn
Binden az hadis rivayet eden sahabîler.
Sahabe, Hadis ve Sünnet bilgisi yönünden farklý olduðu gibi, kendilerinden rivayet edilen hadislerin azlýðý ve çokluðu bakýmýndan da aralarýnda fark vardýr. Daha sonraki asýrlarda, takriben beþ ve altýncý asýrlarda Sahabilerden nakledilen hadislerin yekünü tesbit edilmeye çalýþýlmýþ, rivayetleri binden çok olanlara "Müksirûn”; rivayeti binden az olanlara da "Mükillûn" (az rivayet edenler) denilmiþtir.
Fakat böyle bir tasnif ve tesbit, sahabenin hadis bilgisini tam olarak yansýtmada kesin bir ölçü deðildir. Toplam sayýlarý tahminen yüz binin üzerinde olan sahabeden ancak bin – bin beþ yüz kadar hadis rivayet edilmiþtir. Hadis rivayeti Hz. Peygamber (a.s)'ýn vefatýndan sonra baþladýðý, zamanla arttýðý ve her sahabinin, çok çetin bir iþ olan saðlam bir hadis bilgisi, kuvvetli bir hafýza, bilinen hadisleri ifade, güç ve yeteneði... gibi rivayet þartlarýný taþýyamamasý, bazýlarýnýn Rasûlullah (a.s)'ý bir-iki defa görüp memleketlerine dönmüþ olmasý, bazýlarýnýn O'ndan (a.s) önce vefat etmiþ bulunmasý gibi sebeplerle, hadis rivayet edenlerin toplam sayýsý bin civarýnda kalmýþtýr.
Bu sahabilerin yedisinden rivayet edilen hadisler binin üzerinde, bunlarýn dýþýnda kalanlardan rivayet edilenler ise, binin altýndadýr. Mukillûndan olan dokuz yüz civarýndaki sahabiden rivayet edilen hadis, kiþi baþýna 25 veya daha az sayýdadýr. Mukillûnden sayýlan bazý sahabiler ve rivayet ettikleri hadis sayýlarý þöyledir: Abdullah Ýbn Mesud: Sekiz yüz kýrk sekiz hadis; Abdullah b. Amr, yediyüz hadis; Hz. Ömer ve Hz. Ali, beþyüzer hadis; Ümmü Seleme, üçyüz yetmiþ sekiz hadis; Hz. Osman, yüz kýrkaltý hadis; Hz. Ebu Bekir, yüzkýrk iki hadis...
Rasûlullah (a.s) ile çok daha uzun süre sohbet ve beraberliði olan pek çok Sahabe, hatta Sahabenin en ileri gelenleri; Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali baþta olmak üzere, Cennet'le müjdelenmiþ on sahabi Abdullah Ýbn Mesud, Abdullah Ýbn Amr, Hz. Aiþe dýþýndaki zevcât-ý tâhirat... vb. mukillûn arasýnda sayýlmaktadýr. Sünnet bilgisi hayli zengin olan bu sahabilerden daha fazla hadis rivayet edilememesinin sebepleri þunlar olabilir: Yanlýþ veya hatalý rivayet ederek Rasûlullah (a.s)'a iftira etme durumuna düþebilirim endiþesiyle pek çok sahabi, kesin olarak bilmedikleri hadisleri rivayet etmemiþler veya ancak çok mecbur olduklarýnda ihtiyaç duyulan kadar rivayet etmiþlerdir. Bazý sahabiler Hz. Peygamber (a.s) hayattayken veya O'ndan az bir zaman sonra vefat ettikleri için rivayetleri hiç olmamýþ (meselâ Hz. Hatice) veya az olmuþtur.
Rasûlullah (a.s)'dan sonra bazý Sahabiler devlet idaresi ve cihadla daha fazla ilgilendiði için rivayete fazla zaman ayýramamýþlardýr. Hz. Peygamber (a.s)'den sonra bazýlarý, Mekke, Medine... gibi ilim merkezlerinde kalýrken, bazýlarý daha ücra yerlere yerleþmiþler, böylece buralarda bulunan sahabilerden yapýlan rivayetler azalmýþtýr. Ashab içinde en çok hadis rivayet eden Ebu Hüreyre'nin, kendisinden daha fazla hadis bildiðini ikrar ettiði tek sahabi olan Abdullah b. Amr, Mýsýr'a yerleþtiði için kendisinden daha fazla rivayet edilememiþtir. Her sahabinin hadisleri belleme ve rivayet etmede fýtrî kabiliyeti ayný deðildi. Bu farklýlýk da rivayete etki etmiþtir. Sahabeden rivayet edilen hadislerin hepsi güvenilir hadis kaynaklarýna ulaþmamýþtýr.