Eline Beline Diline Sahip Olma Bilinci By: reyyan Date: 29 Eylül 2010, 16:48:27
ELÝNE,BELÝNE,DÝLÝNE SAHÝP OLMA BÝLÝNCÝ
Dr.Ekrem KELEÞ
I- Konunun Plâný
A- Ýyi bir Ýnsan ve Ýyi Bir Müslüman Ýçin Güzel Ahlâkýn Önemi
B- Güzel Ahlâkla Baðdaþmayan Bazý Kötü Tutum ve Davranýþlar
1. Kazancýna Dikkat Etmemek, Haram Yemekten Çekinmemek
2. Baþkalarýna Zarar Vermek , Þerrinden Emin Olunmayan Birisi Olmak
3. Dil Ýle Ýlgili Bir Takým Kötü Tutum ve Davranýþlar
a. Yalan
b. Gýybet, Dedikodu
c. Kovuculuk
d. Alay, Hakaret
e. Sövme ve Çirkin Sözler
4. Gayr-ý meþru iliþkiye Girmek ve Gözü Haramda Olmak
C- Sonuç
II- Konunun Açýlýmý ve Ýþleniþi
Ýþlenebilecek sözlü iyiliklerin de kötülüklerin de aracý dildir. Fiili iyiliklerde ve kötülüklerde en çok aracý olarak kullanýlan uzuvlar ise, el ile cinsel organlardýr.
Kur’ân-ý kerim’de ve Hadis-i þeriflerde kiþinin uzuvlarýyla iþleyebilecekleri kötülükleri yasaklayan pek çok hükümler bulunmaktadýr.
Dil ile iþlenecek kötülüklerden, yalan, dedikodu, gýybet, kovuculuk, iftira, alay, hakaret… gibi pek .ok günah ayet ve hadislerde yasaklanmýþtýr. Ayný þekilde adam öldürme, haksýz kazanç, baþkasýnýn malýna haksýz yere el uzatma, yok edici faaliyetler… gibi elin eylemleriyle temsil edilen günahlar da dinimizin iki temel kaynaðýnda yasak edilmiþtir. Ýffetin muhafazasý ise Kur’an ve Sünnette özenle üzerinde durulan hususlardýr.
Kur’an ve Sünnetin kiþinin her yönüyle güzel ahlâk sahibi olmasýný emir ve tavsiye eden prensipleri, halkýn kolayca anlayabilmesi için, türk tasavvuf geleneðinde ‘Eline beline diline sahip olma’ ifadesiyle formüle edilmiþtir.
Konu iþlenirken bu formül genel bir çerçeve ile ele alýnabilir ve örneklendirilebilir.
III- Konunun Özet Sunumu
Konunun baþlýðý, özellikle Türk Tasavvuf geleneðinde, kiþinin kötülülerden sakýnmasý ve iyi bir ahlâka sahip olabilmesi için en fazla dikkat etmesi gereken hususlarý formüle eden ata sözü haline gelmiþ bir cümledir. Cümlede yer alan, ‘Eline sahip olma’ ifadesi, Müslümana, baþkasýnýn hakkýna el uzatmama, haram kazançtan sakýnma ve daima helal kazanç sahibi olma ve eliyle baþkalarýna zarar vermeme sorumluluðunu; ‘beline sahip olma’ ifadesi, baþkasýnýn ýrz ve namusuna göz dikmeme, þehvetini asla helalinin dýþýnda bir alanda kullanmama ve iffet sahibi olma sorumluluðunu; ‘diline sahip olma’ ifadesi ise, gýybet, kovuculuk, yalan, dedikodu, alay gibi dil ile iþlenebilecek kötülüklerden sakýnma sorumluluðunu anlatmaktadýr.
Bu temel sorumluluklar Kur’an ve Sünnette üzerinde çokça durulan hususlardýr. Kiþinin iyi bir insan ve iyi bir Müslüman olabilmesi için bu temel ahlâkî niteliklere sahip olmasý gerekir.
IV- Konu Ýþlenirken Baþvurulabilecek Bazý Ayetler
وَلاَ تَقْرَبُواْ الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاء سَبِيلاً وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالحَقِّ وَمَن قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَاناً فَلاَ يُسْرِف فِّي الْقَتْلِ إِنَّهُ كَانَ مَنْصُوراً وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْيَتِيمِ إِلاَّ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُواْ بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْؤُولاً وَأَوْفُوا الْكَيْلَ إِذا كِلْتُمْ وَزِنُواْ بِالقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِيمِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً وَلاَ تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولـئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً
“Zinaya yaklaþmayýn. Çünkü o, son derece çirkin bir iþtir ve çok kötü bir yoldur. Haklý bir sebep olmadýkça, Allah’ýn, öldürülmesini haram kýldýðý cana kýymayýn. Kim haksýz yere öldürülürse, biz onun velisine yetki vermiþizdir. Ancak o da (kýsas yoluyla) öldürmede meþru ölçüleri aþmasýn. Çünkü kendisine yardým edilmiþtir. Rüþtüne eriþinceye kadar, yetimin malýna ancak en güzel þekilde yaklaþýn, verdiðiniz sözü de yerine getirin. Çünkü söz (veren sözünden) sorumludur. Ölçtüðünüzde ölçmeyi tam yapýn, doðru terazi ile tartýn. Bu daha hayýrlý, sonuç bakýmýndan daha güzeldir. Hakkýnda kesin bilgi sahibi olmadýðýn þeyin peþine düþme. Çünkü kulak, göz ve kalp, bunlarýn hepsi ondan sorumludur”
Þu ayetlere de yer verilebilir: Hucurat, 49/11-12; Furkan, 25/69 Bunun yanýnda aklâki nakisalarýn kötülüðünü ifade eden ayetlerle Müminlerin ahlaki hamide sahibi olmalarýný anlatan ayetlere bakýlabilir.
V- Konu Ýþlenirken Baþvurulabilecek Bazý Hadisler
عنْ أبي هُريْرَةَ رضي اللَّه عنْهُ عَنِ النبي صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قَالَ : « مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَاليَوْمِ الآخِرِ فَليقُلْ خَيْراً ، أوْ ليَصْمُتْ » .
Ebû Hüreyre radýyallahu anh'den rivayet edildiðine göre Nebî sallallahu aleyhi ve sellem þöyle buyurdu:
"Allah'a ve âhiret gününe inanan, ya hayýr söylesin ya da sussun. "
عَنْ أبي مُوسَى رضي اللَّه عَنْهُ قَال : قُلْتُ يا رَسُولَ اللَّهِ أيُّ المُسْلِمِينَ أفْضَلُ؟ قال : « مَنْ سَلِمَ المُسْلِمُونَ مِن لِسَانِهِ وَيَدِهِ » . متفق عليه .
Ebû Mûsâ radýyallahu anh þöyle dedi:
Ey Allah'ýn Resûlü! Hangi müslüman en üstündür? diye sordum.
"Dilinden ve elinden müslümanlarýn emniyette olduðu kimse" cevabýný verdi.
عَنْ سَهْلِ بنِ سعْدٍ قَال : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم : « مَنْ يَضْمَنْ لي ما بيْنَ لَحْيَيْهِ وَمَا بيْنَ رِجْلَيْهِ أضْمنْ لهُ الجَنَّةَ » .
Sehl Ýbni Sa'd radýyallahu anh'den rivayet edildiðine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem þöyle buyurdu:
"Kim bana iki çenesi arasýndaki (dili) ile iki budu arasýndaki (üreme) organýný koruma sözü verirse, ben de ona cennet sözü veririm."Buhârî, Rikak 23. Ayrýca bk. Tirmizî, Zühd 61
عَنْ سُفْيان بنِ عبْدِ اللَّهِ رضي اللَّه عنْهُ قَال : قُلْتُ يا رسُولَ اللَّهِ حَدِّثني بأمْرٍ أعْتَصِمُ بِهِ قالَ : « قُلْ ربِّي اللَّه ، ثُمَّ اسْتَقِمْ » قُلْتُ : يا رسُول اللَّهِ ما أَخْوفُ مَا تَخَافُ عَلَيَّ ؟ فَأَخَذَ بِلِسَانِ نَفْسِهِ ، ثُمَّ قَال : « هذا » .
Süfyân Ýbni Abdullah radýyallahu anh þöyle dedi:
Ey Allah'ýn Resûlü! Bana kesinlikle yapmam gereken bir iþ söyle dedim. Efendimiz:
"Rabbim Allah'týr de, sonra dosdoðru ol!" buyurdu. Ben:
Ey Allah'ýn Resûlü! Hakkýmda (zararýný göreceðimden) en çok endiþe ettiðin þey nedir? dedim. Efendimiz, o güzel dilini eliyle tuttu ve:
"Ýþte budur!" buyurdu.
عنْ أبي هُريرَة رضي اللَّه عَنهُ قَالَ : قال رسُولُ اللَّهِ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم : « مَنْ وَقَاهُ اللَّه شَرَّ مَا بيْنَ لَحْييْهِ ، وشَرَّ مَا بَيْنَ رِجْلَيْهِ دَخَلَ الجنَّةَ » رَوَاه التِّرمِذي وقال : حديث حسنٌ.
Ebû Hüreyre radýyallahu anh, "Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem þöyle buyurdu" demiþtir:
"Allah kimi, iki çenesi ve iki budu arasýndakinin þerrinden korursa, o kiþi cennete girer. "
عن أبي هُريْرة رضي اللَّه عنْهُ أنَّ رسُول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قَالَ:« كُلُّ المُسلِمِ عَلى المُسْلِمِ حرَامٌ : دَمُهُ وعِرْضُهُ وَمَالُهُ » رواهُ مسلم .
Ebû Hüreyre radýyallahu anh'den rivayet edildiðine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem þöyle buyurdu:
"Her müslümanýn öteki müslümana kaný, ýrzý (namusu) ve malý haramdýr!"
عنْ ابنِ مسعود رضي اللَّه عنْهُ قال : قالَ رسُولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم : « إنًَّ الصِّدْقَ يهْدِي إلى الْبِرِّ وَإنَّ البرِّ يهْدِي إلى الجنَّةِ ، وإنَّ الرَّجُل ليَصْدُقُ حتَّى يُكتَبَ عِنْدَ اللَّهِ صِدّيقاً، وإنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إلى الفُجُورِ وإنَّ الفُجُورَ يهْدِي إلى النارِ ، وإن الرجلَ لَيَكْذِبَ حَتى يُكْتبَ عنْدَ اللَّهِ كَذَّاباً » متفقٌ عليه .
Abdullah Ýbni Mes'ûd radýyallâhu anh''den rivâyet edildiðine göre Nebî sallallâhu aleyhi ve sellem þöyle buyurdu:
"Þüphesiz ki sözde ve iþte doðruluk hayra ve üstün iyiliðe yöneltir. Ýyilik de cennete iletir. Kiþi doðru söyleye söyleye Allah katýnda sýddîk (doðrucu) diye kaydedilir. Yalancýlýk yoldan çýkmaya (fucûr) sürükler. Fucûr da cehenneme götürür. Kiþi yalancýlýðý meslek edinince Allah katýnda çok yalancý (kezzâb) diye yazýlýr".
وعن عبدِ اللَّهِ بنِ عَمْرو بنِ العاص رضي اللَّه عنْهُما ، أنَّ النبي صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال : «أَرْبعٌ منْ كُنَّ فِيهِ ، كانَ مُنافِقاً خالِصاً ، وَمَنْ كَانتْ فيهِ خَصْلَةٌ مِنْهُنَّ ، كَانتْ فِيهِ خَصْلةٌ مِنْ نِفاقٍ حتَّى يَدعَهَا : إذا اؤتُمِنَ خَانَ ، وَإذا حدَّثَ كَذَبَ ، وإذا عاهَدَ غَدَرَ ، وإذا خَاصمَ فَجَرَ» متفقٌ عليه .
Abdullah Ýbni Amr Ýbni'l–Âs radýyallahu anhümâ'dan rivayet edildiðine göre Nebî sallallahu aleyhi ve sellem þöyle buyurdu:
"Dört huy vardýr ki bunlar kimde bulunursa o kiþi tam münâfýk olur. Kimde de bu huylardan biri bulunursa, onu terkedinceye kadar o kiþide münâfýklýktan bir sýfat bulunmuþ olur:
Kendisine bir þey emânet edildiði zaman ona ihanet eder.
Konuþtuðunda yalan söyler.
Söz verince sözünden döner.
Düþmanlýkta haddi aþar, haksýzlýk yapar. "
وعنْ أبي هُريْرةَ رضي اللَّه عنْهُ أنَّ النبيَّ صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال : « كَفَي بِالْمَرْءِ كَذِباً أنْ يُحَدِّثَ بِكُلِّ ماَ سَمِعَ » رواه مسلم .
Ebû Hüreyre radýyallahu anh'den rivayet edildiðine göre Nebî sallallahu aleyhi ve sellem þöyle buyurmuþtur:
"Her duyduðunu nakletmesi kiþiye yalan olarak yeter."
عن أبي بكْرةَ رضي اللَّه عَنْهُ قال : قالَ رَسولُ اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم : « ألاَ أُنبِّئكُم بِأَكْبَرِ الْكَبائِرِ ؟ قُلنَاَ : بَلَى ياَ رَسولَ اللَّهِ . قَالَ : « الإشْراكُ بِاللَّهِ ، وعُقُوقُ الوَالِديْنِ » وَكانَ مُتَّكِئاً فَجلَسَ ، فَقالَ : « ألاَ وقَوْلُ الزُّورِ، وَشَهادَةُ الزُّورِ » فماَ زَالَ يُكَرِّرُهَا حَتىَّ قُلْناَ : لَيْتَهُ سَكَتَ (متفق عليه).
Ebû Bekre radýyallahu anh þöyle dedi: Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem :
"En büyük günahý size haber vereyim mi?" buyurdu. Biz:
Evet, yâ Resûlallah, dedik. Resûl–i Ekrem:
"Allah'a þirk koþmak, ana babaya itaatsizlik etmek" buyurduktan sonra, yaslandýðý yerden doðrulup oturdu ve "Ýyi belleyin, bir de yalan söylemek, yalancý þâhitlik yapmaktýr" buyurdu. Bu son cümleyi sürekli tekrarladý. Biz daha fazla üzülmesini arzu etmediðimiz için "keþke sussa" diye temennide bulunduk.
وعنْ أبي هُريْرةَ رضي اللَّه عنهُ أنَّ رسُول اللَّه صَلّى اللهُ عَلَيْهِ وسَلَّم قال : إيًاكُمْ والظَّنَّ ، فإنَّ الظَّنَّ أكْذَبُ الحَدِيثِ ، ولا تحَسَّسُوا ، ولا تَجسَّسُوا ولا تنافَسُوا ولا تحَاسَدُوا ، ولا تَباغَضُوا، ولا تَدابَروُا ، وكُونُوا عِباد اللَّهِ إخْواناً كَما أمركُمْ . المُسْلِمُ أخُو المُسْلِمِ ، لا يظلِمُهُ ، ولاَ يخذُلُهُ ولا يحْقرُهُ ، التَّقوى ههُنا ، التَّقوَى ههُنا ويُشير إلى صَدْرِه بِحْسبِ امريءٍ مِن الشَّرِّ أنْ يَحْقِرَ أخَاهُ المُسْلِمَ ، كُلُّ اْلمُسْلِمِ عَلىَ المُسْلِمِ حرَامٌ : دمُهُ ، وعِرْضُهُ ، ومَالُهُ، إنَّ اللَّه لا يَنْظُرُ إلى أجْسادِكُمْ، وَلا إلى صُوَرِكُمْ ، وأعْمالِكُمْ ولَكِنْ يَنْظُرُ إلىَ قُلُوبِكُمْ
Ebû Hüreyre radýyallahu anh'den rivayet edildiðine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem þöyle buyurdu:
"Zandan sakýnýnýz. Çünkü zan (yersiz itham), sözlerin en yalan olanýdýr. Baþkalarýnýn konuþtuklarýný dinlemeyin, ayýplarýný araþtýrmayýn, birbirinize karþý öðünüp böbürlenmeyin, birbirinizi kýskanmayýn, kin tutmayýn, yüz çevirmeyin. Ey Allah'ýn kullarý! Allah'ýn size emrettiði gibi kardeþ olun.
Müslüman müslümanýn kardeþidir: Ona haksýzlýk etmez, onu yardýmsýz býrakmaz, küçük görmez. (Göðsüne iþâret ederek) Takvâ buradadýr, takvâ buradadýr!”
"Kiþiye, müslüman kardeþini hor görmesi kötülük olarak yeter. Müslümanýn her þeyi, kaný, namusu ve malý müslümana haramdýr. ”
"Þüphesiz ki Allah, sizin bedenlerinize, görünüþünüze ve mallarýnýza deðil, kalblerinize kýymet verir. "
VI- Yararlanýlabilecek Bazý Kaynaklar
NEVEVÎ, Ebu Zekeriyya Yahya b. Þeref en-Nevevî(v.676/1277), Riyâzü’s-Salihîn, Ter. Hasan Hüsnü Erdem ve Kývâmüddin Burslan, Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý Yayýný, Ank. 1972, I/85 vd, III/102 vd.
Türkçe Trecüme ve Þerhi: Riyâzü’s-Salihîn Peygamber Efendimizden Hayat Ölçüleri, Hazýrlayanlar: Prof. Dr. M. Yaþar kandemir, Prof. Dr. Ýsmail Lütfi Çakan, Doç Dr. Raþit Küçük, Erkam Yayýnlarý, Ýst. 1997, I-VIII C. Not: Hadis Mealleri büyük ölçüde bu kitaptan iktibas edilmiþtir.
Ýsra 17/32-36
Buhârî, Edeb 31, 85, Rikak 23; Müslim, Îmân 74, Lukata 14. Ayrýca bk. Ebû Dâvûd, Edeb 123; Tirmizî, Kýyâmet 50
Buhârî, Îmân 4, 5, Rikak 26; Müslim, Îmân 64, 65. Ayrýca bk. Ebû Dâvûd, Cihâd 2; Tirimizî, Kýyâmet 52, Îmân 12; Nesâî, Îmân 8, 9, 11
Tirmizî, Zühd 61; Ayrýca bk. Ýbni Mâce, Fiten 12
Tirmizî, Zühd 61
Müslim, Birr 32. Ayrýca bk. Tirmizî, Birr 18
Buhâri, Edeb 69; Müslim, Birr 103–105. Ayrýca bk. Ebû Dâvûd, Edeb 80; Tirmizi, Birr 46; Ýbni Mâce, Mukaddime 7; Dua 5
Buhârî, Îmân 24, Mezâlim 17, Cizye 17; Müslim, Îmân 106. Ayrýca bk. Ebû Dâvûd, Sünnet 15; Tirmizî, Îmân 14; Nesâî, Îmân 20
Müslim, Mukaddime 5
Buhârî, Þehâdât 10, Edeb 6, Ýsti'zân 35, Ýstitâbe 1; Müslim, Îmân 143. Ayrýca bk. Tirmizî, Þehâdât 3, Birr 4, Tefsîru sûre(4), 5
Müslim, Birr 30