Belagat By: hafýz_32 Date: 25 Eylül 2010, 13:30:31
Belagat ( Mütercimin Önsözü )
Arap Edebiyatý Bilgi Ve TeorileriRahman ve Rahîm olan Allah´ýn adýyla
Allah´a hamd. Peygamberimiz Hz. Muhammed´e salât ve selam olsun.
Yüce kitabýmýz Kur´ân-ý Kerîm, insanlarýn hidâyeti için gönderilmiþ bir kitap olmakla birlikte ayný zamanda bir edebiyat þaheseridir. Onda, hakikat, mecaz, kinaye, istiare, teþbih, bedî´ ve diðer edebî san´atlar vardýr. Bu san´atlarý ve dolayýsýyla Kur´ân-ý Kerîm´i anlamak için «Belagat» ilmini bilmek gerekir.
Kur´ân-ý Kerîm´i anlamak için lügat, sarf, nahiv v. b. bazý ilimler tedvin edildiði gibi, ondaki edebî san´atlarý ve ifâde tarzlarým anlamak için de çok erken bir tarihten itibaren maânî, beyân ve bedî´ ilimlerini kapsayan belagat konulan ele alýnmýþtýr.
Her ilimde olduðu gibi, Belâðet ilminde de zamanla geliþmeler olmuþ ve son asýrlarda konuyla ilgili mükemmel kitaplar yazýlarak ilim ehlinin ve edebiyatçýlarýn istifâdesine sunulmuþtur.
Belagat ilmi, ilk dönemlerde «Nahiv», «Edebiyat», «Luðat» ve «Tefsir» içerisinde iþlendiði halde, daha sonra müstakil bir ilim haline gelmiþ, es-Sekkâkî (0.626/1229) ve onu izleyen otoriteler tarafýndan sistemleþtirilmiþtir.
Bu çalýþmalarý, özetle þöyle sýralayabiliriz: [1]
A- Belagat Ýlmini Nahiv Ýlmi Ýçerisinde Ele Alan Müellif Ve Kitabý:
Sibeveyh (ö. 180/796), «el-Kitâb» ismindeki eserinin bir çok yerinde belagatla ilgili konularý ele almýþ ve bu konuyu iþlemiþtir.[2]
B- Belagat Ýlmini Edebiyat Ýçerisinde Ele Alan Bazý Müellifler Ve Telifleri:
1- el-Câhýz (ö.255/869), «el-Beyân ve´t-tebyîn»
ismindeki eserinde; Kur´ân-ý Kerîm´in fesahat ve belâ-gatinden bahsettiði gibi, Kureyþ kabilesi ile diðer arap-lann fesâhatmdan bahseder. Konuyla ilgili bilgileri ayrý ayn bölümler halinde ele alýr, Fesâhet ve Belagatla ilgili sanatlarý ihtiva etmeyen bazý sözleri tenkid eder, bir sözün fasih olmasýnýn þartlarýný zikreder ve Belagatla ilgili birçok konuda geniþ bilgiler verir.[3]
2- el-Müberred (Ö.286/899), «el-Kâmil», ve «el-Belâða» ismindeki eserlerinde belagatla ilgili konularý ele almýþ ve arap þiiri ile Kur´ân-ý Kerîm nazmýný karþýlaþtýrmýþ, bu konuda geniþ bilgiler vermiþtir.[4]
3- Ýbnul-Mu´tezz, Ebu´l-´Abbâs Abdullah b. el-Mu´tezz b. el-Mütevekkil b. el-Mu´tesým (ö.296/909), Büyük bir edîb ve þâir olan Îbnu´l-Mu´tezz, ayný zamanda en büyük arap edebiyatçýlarýndan biridir. Divâný ve bir çok eserinden baþka «Kitâbü´1-Bedî1» isminde bir eseri vardýr. Bu eserinde Câhiliyye devrinden itibaren arap þâirlerinin edebî san´atlan þiirlerinde kullandýklarýný ýsbatlamýþtýr. Ayrýca Kur´ân-ý Kerîm ve Hadisi erdeki edebî sanatlara; sahabe ile diðer araplarýn belagatla ilgili sözlerine de iþaret etmiþ, Belagat ilmini geniþ bir tasnife tabi tutmuþ ve konuyla ilgili tenkidlerde bulunmuþtur. Özetle Ýbnu´l-Mu´tezz´in bu eseri, Bedi´ ilminde yazýlan ilk eser olduðu kabul edilmektedir.[5]
4- Ýbn Cinnî, Ebu´1-Feth Osman b. Cinnî el-Mevsýlî (0.392/1002), «Sýrru´s-sýnâ´a» ismindeki eserinde bazý edebî konulan ele alarak incelemiþ ve bu konuda geniþ bilgiler vermiþtir.[6]
5- Ebû Hilâl el-´Askerî (0.395/1005), Bu müellif, «Kitâbu´s-sýna´ateyn», «Cemheretül-emsâl» ve «Dîvânü´l-me´ânî» adlý eserleri te´lif etmiþtir. Müellif, «es-Sma´ateyn» ismindeki eserini, kendinden önce nesir ve þiirle ilgili yazýlmýþ meþhur ediplerin eserlerini okuyarak te´lif etmiþtir. Ebû Hilâl, bu eserinde, kendinden önce yazýlmýþ eserlerde, belagatla ilgili eksik bilgileri tamamladýðýný ve hatalý kýsýmlarý da düzelterek konuyla ilgili detaylý bilgiler vererek bu kitabým meydana getirdiðini belirtmektedir. Ona göre Yüce Allah´a imandan « sonra en önemli ilim, Arap edebiyatýný ve belagat ilmini öðrenmektir. Çünkü bu ilmi bilmeyen kimse, Kur´ân-ý Kerîm´deki edebî bilgileri anlayamaz.[7] Müellif, bu eserinde, me´ânî, beyân ve bedî´ ilimlerini ve diðer edebî bilgileri dokuz bölümde inceleyerek gerekli tenkidlerde bulunmuþtur.[8]
6- el-Hasan b. Reþîk el- Kayravânî (0.463/1071) «el-´Umde», ismindeki eserinde Arap þiirini edebî açýdan incelemiþtir. Ona göre þiirler, en güzel sözlerdir. Kur´ân, þiir olmadýðý halde, þiirin güzelliðini ýsbatlamak için nesir þeklinde inmiþtir. Þâir ve hatipleri, kendi benzerini getirmekten aciz kýlmýþtýr. Kitabýnýn otuzbirinci bölümünden yetmiþinci bölümüne kadar yaklaþýk otuz bölümde, belâ-ðat ve beyân ilimlerini ele alarak incelemiþtir.[9] Müellif, «el-´Umde» de, Kur´ân-ý Kerim, Hadis ve büyük sahabenin sözlerinden örnekler vererek bunlarý, edebî açýdan açýklamýþtýr. [10]
Bazý müellifler de me´ânî ilmi ile ilgili yazdýklarý eserlerinde, edebî tenkide daha fazla önem vermiþlerdir. Burada bu müelliflerin, bazýlarýndan ve eserlerinden kýsaca bahsetmekle iktifa edilecektir.
a- Kudâme b. Ca´fer (Ö.337/948) .
Kudâme, Yunan kültüründen oldukça etkilenmiþ, «Nakdu´þ-þi´r» ismindeki eserinde daha önceki müelliflerin, mâna açýsýndan þiirin orijinal ve deðersiz kýsmýndan bahsetmediðini belirterek edebî açýdan þiir üzerinde durmuþ, Mantýk ve Felsefî kurallara uygun tenkidlerde bulunmuþtur.[11]
b- el-Âmidî, Ebu´l-Kâsým el-Hasan b. Biþr el-Âmidî (Ö.370/980).
el-Âmidî, Arap edebiyatý tarihinde en büyük ten-kidçilerden sayýlýr. Yazdýðý kitaplann çoðunu tenkid konusuna tahsis etmiþtir. Önemli eserlerinden bazýlarý þunlardýr: Ýbn Tabâtabâ´nin «´Iyârü´þ-þi´r» ismindeki eseri üzerine yazdýðý « Kitâbü Islâhý mâ fî ´Iyâri´þ-Þi´r», ve þiir tenkidi ile ilgili «Kitâb fî tebyîni ðalati Kudâme» ve Ebû
Tenraýâm (ö.231/846) ile el-Buhtürî (ö.284/898) nin þiirlerini karþýlaþtýrmak suretiyle yazdýðý «el-Müvâzene beyne þi´r Ebî Temmâm ve´1-Buhtürî» adýndaki tenkide dair eseridir. el-Âmidî, kitaplarýnda, Kur´ân-ý Kerim ve Arap edebiyatýndaki edebî sanatlarý da inceler.[12]
c- el-Kâdî Ali b. Abdilazîz b. el-Hasan el-Cürcânî (0.392/1002).
Cürcânî, « el-Visâta beyne´1-Mütenebbî ve husû-mih» ismindeki eserinde, Mecaz, teþbih, mutabakat ve
cinas gibi konularda tenkidlerde bulunmuþtur.[13]
d- el-Hâtemî, Ebû Ali b. el-Hasan b. el-Muzaffer el-Hâtemî (0.388/ 998).
el-Hâtemî, büyük edebiyatçý, tenkidçi ve luðat âlimidir. « Hilyetü´l-muhâdara» ismindeki kitabý en geniþ eseridir. Bu eserde, birçok þairin þiirini tenkid ettiði gibi îcâz, itnâb, isti´âre, teþbih, taksim, tersi´, muvazene, mukabele, iltifat v.s. edebî san´atlan da ele alarak iþlemiþtir.[14]
e- Þihâbüddîn Mahmûd el-Halebî (6.725/ 1325).
Bu müellif, birçok eseriyle birlikte «Hüsnü´t-tevessül ilâ sýnâ´ati´t-teressül» adýndaki kitabýný yazmýþtýr. Bu eserinde, belagat ilminin ince nüktelerini ve Kur´ân-ý Kerîm ile hadislerdeki edebî san´atlara iþaret etmiþtir.[15]
C- Belagat Ýlmini, Tefsir Ýçinde Ele Alan Bazý Önemli Müellifler Ve Teliflerine Gelince Bunlarý Da Þöyle Özetleyebiliriz:
1- ez-Zemahþerî (6.538/1143), «el-Keþþâf» ismindeki tefsirinde belagatla ilgili konularý iþlemiþtir.[16]
2- et-Tûfî el-Baðdâdî, Süleyman b. Abdilkavî b. Abdilkerîm (6.716/1316).
et-Tûfî, «el-Ýksîr fî ilmi´t-tefsîr» ismindeki eserini te´lif etmiþtir. Tefsîr usûlü ve Kur´ân-ý Kerîm´deki edebî bilgileri ihtiva eden bu eser, bir giriþ ve üç bölümden ibarettir.[17]
Ayrýca Muhammed Ali Sâbûnî «Safvetü´t-tefâsîr» ismindeki tefsirinde Kur´ân´daki edebî san´atlan incelediði gibi, birçok edîb müfessir de belagatla ilgili «Beyânu´l-Kur´ân», «Ma´âni´l-Kur´ân», «Ý´câzu´l-Kur´ân» ve « Mecâ-zu´1-Kur´ân» gibi isimlerle çeþitli eserler te´lif etmiþtir.[18]
D- Luðatla Ýlgili Kitabýnda Belagatla Ýlgili Konularý Ele Alan Müellif Ve Eseri:
ez-Zemahþerî (6.538/1143), bu müellif, «Esâsü´l-belâðe» ismindeki alfabetik lugatmda belagatla ilgili konulan iþlemiþtir.[19]
E- Müstakil Olarak Belagatla Ýlgili Eser Yazan Bazý Müellifler Ve Te´lifleri:
1- Ýbn Sinan el-Hafâcî Abdullah b. Muhammed
(0.446/1054). Bu zât, büyük bir âlim, þâir ve edebiyatçýdýr. Hicrî 454 tarihinde «Sýrrii´l-belâðe» ismindeki eserini te´lif etmiþtir. Bu kitabýný, Arap edebiyatýný ve fesahati (açýk-seçik konuþmayý) öðrenmek için te´lif ettiðini belirtmiþtir. Ona göre Arap edebiyatýný, bilmenin iki faydasý vardýr: Bunlardan; Birincisi,, edebî san´atlarý, öðrenmek ve onlarý öðrenmektir. Çünkü o, her edebiyatçýnýn bu san´atlarý bilmesinin gerektiði kanaatindedir. Ýkincisi; Kur´ân-ý Kerimi, hadisleri ve diðer dinî ilimleri anlamaktýr. Müellif, bu eserinde, fesahat ve belagatla ilgili bilgiler verir.
Ancak el-Hafâcî, eserinde, me´ânî ilmiyle ilgili konulan, biraz karýþýk iþlemiþtir. Þöyleki üç bölüm halinde te´lif ettiði eserinin birinci bölümünde, yalnýz baþýna kelimelerin fesahatini, ikinci bölümünde cümlede kullanýlan kelimelerin birbiriyle uyumunu ve üçüncü bölümde de mâna açýsýndan kelimeleri incelemiþtir.[20]
2- Abdü´l-Kâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed el-Cürcânî (ö. 471/1078),
«Delâilü´l-i´câz» ve «Esrârü´l-belâða» ismindeki eserlerin müellifi Abdü´l-Kâhir, Arap dilinin büyük sîmâlanndan olduðu gibi, ayný zamanda belagat ilminin esâslarýný tesbit eden en büyük edebiyat bilginlerin-dendir.
3- Fahreddîn er-Râzî (ö.606/1209), «Nihâyetü´l-îcâz fi dirâyeti´l-i´câz» [21]
4- es-Sekkâkî, Yusuf b. Ebî Bekr (0.626/1229), «el-Miftâh fi ilmeyi´l-Me´ânî ve´1-Beyân».[22] Sekkâkî, «Miftâhu´l-´ulûm» ismindeki eserinin üçüncü bölümünde «Belagat» ilmini sistemli bir þekle koymuþtur.[23]
5- Ýbnü´1-Esîr, Ziyâuddîn b. el-Esîr el-Cezerî (0.637/1239),
Ýbnü´1-Esîr, Edebiyatla ilgili, «el-Câmi´ul-kebîr», «el-Meselü´s-sâir», «el-Bürhân fi ilmi´l-beyân» gibi bir çok eseri telif etmiþtir. Bu eserlerinde Kur´ân-ý Kerîm´deki edebî sanatlarý iþlemiþtir.[24]
6- el-Hatîb el-Kazvînî (0.739/1338), «et-Telhîs» ve « el-îzâh» [25]
7- Allâme Adududdîn Abdurrahmân b. Ahmed el-Ýcî (0.755/1354), Miftâh´ýn üçüncü bölümünü özetleyerek «el-Fevâidü´1-ðiyâsiyye» ismindeki deðerli eserini yazmýþtýr.[26]
8- Behâüddîn es-Sübkî (0.773/1371), «Arûsü´l-efrâh».[27]
9- Sa´deddîn Mes´ûd b. Ömer et-Teftâzânî (0.791/1389), «el-Mütavvel ´ala´t-Talhîs», «Muhtesarü´l-me´ânî».[28]
10- Seyyid Þerif el-Cürcânî´nin (816/1413) , « el-Misbâh»ý bu eser, es-Sekkâkî´nin «Miftâhu´l-´ulûm» ismindeki eserinin üçüncü (belagat) kýsmýnýn en önemli þerhlerinden biridir. [29]
11- Ali el-Cârim ve Mustafâ Emîn,«el-Belâðatül-vâzýha» ismindeki eseri, belagat ilminin en önemli modern teliflerinden biridir.
Türkçemizde bu konuyla ilgili az sayýda eser bulunduðu için ve Kur´ân-ý Kerim´e hizmet amacýyla bu kitabýn ilaveli tercümesi uygun görüldü.
Bu küçük eser tercüme edilirken takip edilen metod, özetle þöyledir: Önce kitap, açýk bir uslûbla türkçeye tercüme edildi. Her konuda köþeli parantez içinde bazý ek misâller verildi. Âyetlerin Kur´ân-ý Kerîm´deki yerlerine iþaret edildi ve hadislerin tahrici yapýldý. Bu çalýþma esnasýnda; tavsiyelerinden istifâde etiðim M. Ü. Ýlahiyat Fakültesi Öðretim Üyelerinden; Doç. Dr. Sadreddin Gümüþ, Yrd. Doç. Dr. Halit Zevalsiz ve Dr. Nedim Yýlmaz´a teþekkür etmeyi bir borç bilirim. Ayrýca kitabýn yayýnlanmasýnda yardýmcý olan M. Ü. Ýlahiyat Fakültesi Vakfý Yayýn Müdürü Mehmet Kýlýç Bey´e ve diðer görevlilere teþekkür ederim.
Kur´ân-ý Kerime bir nebze hizmet etmiþsem kendimi bahtiyar hissedeceðim.
Kitapla ilgili tenkidlerin yazýlý olarak bildirilmesini rica eder, yapýcý tenkidlere þimdiden teþekkür ederim. Hizmet bizden baþarý Allah´tandýr.
20 Mayýs 1993 - Ýstanbul / Ümraniye
M. Ü. Ýlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belâðati
Öðretim Görevlisi Dr. Nusrettin BOLELLÝ [30]
Önsöz
Rahman ve Rahîm olan Allah´ýn adýyla
Hamd, o Allah´a mahsustur ki, edebiyatçýlarýn ifâdesi onun âyetlerinin mânalarýný kapsamaktan ve dilleri onun eþsiz edebî san´atlarým açýklamaktan âciz kalmýþtýr.
Belagatýn iki tarafý sayýlan icaz (sözü kýsaltma) ve itnâb ( sözü uzatma)´ý bilen Peygamberimize, doðru yolu gösteren, hakikata, mecazý katan onun âlýna ve ashabýna salât ve selâm olsun.
Bu kitap, belagat ilminin üç ayrý þubesi olan «beyân, meâni ve bedî´» hakkýnda yazýlmýþ olup kolay ve rahatça anlaþýlan, usandýrýcý uzatma kusuru ve mânayý bozan kýsaltma gibi ayýplardan beri olan bir kitaptýr. Bu kitabý te´lif ederken en kolay tertip þekli ile en açýk üslûbu takip ettik. Belagat ilminin kaidelerinin özetini ve bu ilmin ana konularýný bu kitapta topladýk.
Fazla uzatmamak amacýyla herhangi bir problemi çözmek veya uzun bir konuyu, özetlemek veyahut kýsa bir konuyu tamamlamak için talebelerin deðerli vakitlerini harcamalarýný önlemek gayesiyle bu kitapta, onlarýn fazla ihtiyaç duymadýklarý birçok faydalý bilgiler bile zikredil-memiþtir.
Böylece «nahiv için yazýlan ders kitaplarýyla birlikte» bu kitapla, Ortaokul ve Lise sýnýflarýnda okutulan arapça derslerinin ilk basamaðý tamamlanmýþ oldu.
Yaptýðýmýz bu hizmetlerdeki þeref ve üstünlük payesi, þerefçe yüce olan iki emîr ve fazitletce üstün sayýlan iki mükemmel insan olan ve memlekete yaptýðý, hizmetlerden dolayý istirahat edemeyen ve memleketin menfaati uðrunda ayakta hazýr bekleyen Maârif Bakaný, þefkatli Mehmet Zeki Paþa ile Maârifin doðru bir metod üzere ilerlemesi hususunda büyük bir beceri ve hüner sahibi olan ve Mâarif iþlerini tam rayýna oturtan Maârif Bakaný yardýmcýsý saâdetli Yakûb Ertin Paþa´ya aittir. Çünkü bu her iki zat, bu faydalý metodu ortaya koymamýz ve yeni usûlü takip etmemiz için bize yol gösterdiler.
Hazýrlayanlar: Hafni Nâsýf
Muhammed Diyâb Sultân Muhammed Mustafa Tamum[31]--------------------------------------------------------------------------------
[1] Dr. Nusrettin Bolelli, Belâðat, M. Ü. Ýlahiyat Fakültesi Vakfý Yayýnlarý: 1-2.
[2] Abdulkâdir Hüseyin, el-Muhtasar fi târîhi´l-belâðe, s. 53-61.
Dr. Nusrettin Bolelli, Belâðat, M. Ü. Ýlahiyat Fakültesi Vakfý Yayýnlarý: 2.
[3] Bkz. el-Câhýz, el-Beyân ve´t-Tebyîn, I, 8, 20, 65, 69, 75,
83, 94, 96, 97, 99, 104, 113, 115, 116, 162, 137, 138, 144, 161, 162, 191, 240, 272, 274, 284, 378; II, 148, 270, III, 13-28; IV, 55; Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 85- 96.
[4] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 62-71.
[5] Bkz. Îbnü´l-Mu´tezz, Kitâbü´1-Bedî´, s. 1, 3, 58; Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 97-100; Kâtib Çelebî, Keþfü´z-zünûn, I, 233; Gümüþ Sadrettin, Seyyld Þerif Cürcânî, s. 55-56.
[6] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 72- 82.
[7] Ebû Hilâl el-Askerî, es-Sýnâ´ateyn, s. 13, 16.
[8] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 101-114
[9] Ibnü Raþîk, el-´Umde, I, 245, 254, 257.
[10] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 132-148.
[11] Kudâme b. Ca´fer, Nakdu´þ-þi´r, 25, 66, 93,102, 109,123, 149,150, 167,194-205 vd.; Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 151-159.
[12] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 160-176.
[13] el-Cürcânî, el-Visâta, s. 40-44, 471, 472; Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 177-180.
[14] el-Hâtemî, HHyetü´I-muhâdere, I, 75,80, 124, 130,136,139, 142, 147, 152 v.d.; Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e, s. 181-193.
[15] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 238- 244.
Dr. Nusrettin Bolelli, Belâðat, M. Ü. Ýlahiyat Fakültesi Vakfý Yayýnlarý: 2-6.
[16] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 197-199.
[17] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 220- 237.
[18] Ýbn Nedîm, el-Fihrjst, s. 51 vdd.; Gümüþ Sadrettin, Seyyid Þerif Cürcânî, s. 55.
Dr. Nusrettin Bolelli, Belâðat, M. Ü. Ýlahiyat Fakültesi Vakfý Yayýnlarý: 7.
[19] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 197-199.
Dr. Nusrettin Bolelli, Belâðat, M. Ü. Ýlahiyat Fakültesi Vakfý Yayýnlarý: 7-8.
[20] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 115-131.
[21] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 199.
[22] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 200.
[23] A. Þhaade, Belagat, ÝA. II, 464, vd.; Gümüþ Sadrettin, Seyyid Þerif Cürcânî, s. 57.
[24] Ýbnü´1-Esîr, el-Câmi´u´l-kebîr, s. 3, 6, 21, 26, 30, 33, 64,68, 73, 78, 82, 91, 98-108, 253, 256, 263, 265, 270, 272, 273; Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 202-219.
[25] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 200; F. Krenckovv, Sekkâkî, ÝA, X, 238.
[26] Taþköprizâde, Mevzuât,I, 240; Gümüþ Sadreddin, Seyyid Þerif Cürcâni, s. 57.
[27] Abdulkâdir Hüseyin, a.g.e., s. 201.
[28] Kehhâle, Ömer Rýzâ, Mu´cemü´I-müellifîn, XII, 228; ÝA, XII, 1,119.
[29] Gümüþ Sadrettin, Seyyid Þerif Cürcânî, s. 164-167.
[30] Dr. Nusrettin Bolelli, Belâðat, M. Ü. Ýlahiyat Fakültesi Vakfý Yayýnlarý: 8-11.
[31] Dr. Nusrettin Bolelli, Belâðat, M. Ü. Ýlahiyat Fakültesi Vakfý Yayýnlarý: 13-14.