Kibir ve Gurur By: reyyan Date: 24 Eylül 2010, 21:53:06
KÝBÝR VE GURUR
Doç. Dr. Nihat HATÝPOÐLU
I- Konunun Planý
A- Kibir Kavramý
B- Kibrin Çeþitleri
1- Allah’a Karþý Büyüklenme, Þeytanýn Mirasýdýr
2- Ýnsana Karþý Kibir
3- Nefse Karþý Kibir
C- Ahirette Kibirlinin Hali
D- Kibrin Ýlacý Tevazudur
II- Konunun Açýlýmý ve Ýþleniþi
Ýnsan ahlakýný oluþturan huylar kötü ve iyi olmak üzere ikiye ayrýlýr. Güzel ve iyi huylarýn arasýnda tevazu, doðruluk, veya sabýr, cesaret, emanete riayet, nimet ve iyiliðe þükür, yumuþaklýk, sevgi, merhamet, cömertlik, aðýrbaþlýlýk gibi övülen duygu ve hareketler sayýlabilir.
Kötü huylar arasýnda ise, kibir, gazab, zulüm, korkaklýk, gaflet, haset, yalancýlýk, iki yüzlülük, iyiliði baþa kakma riya, gösteriþ, merak, gururlanma gibi yerilen tavýr ve duygular sayýlabilir.
Yüce Kitabýmýzýn yerdiði kötü huylardan birisi de “Kibir ve gurur”dur. Kibir ve tekebbür; büyüklenmek, gururlanmak, baþkasýný küçük görmek, kendinde büyüklük vehmetmek ve baþkasýna itibar göstermeyip onu yok saymak anlamýna gelmektedir. Bu huy ve tavýr dinen hoþ görülmez.
Ýnsanýn gösterdiði gurur ve büyüklenmeye baktýðýmýzda bunun birkaç türlü ortaya çýktýðýný görürüz. Bunlardan birincisi ve en tehlikelisi Yüce Allah’a ve peygamberine karþý gösterilen kibir ve gurur; Ýkincisi ise insana karþý gösterilen kibirdir. Üçüncüsü ise kiþinin kendi nefsinde oluþturduðu gururdur ki bu da Hz. Peygamber tarafýndan kýnanmýþtýr.
III- Konunun Özet Sunumu
Kibir ve gururun en tehlikelisi Yüce Allah’a karþý gösterilen gururdur. Bunu ilk örneði þeytanýn gösterdiði gururdur.
Þeytaný kafir kýlan tavýr, þeytanýn Yüce Allah’ýn emrini tartýþmasý ve kendini Hz. Adem’den üstün saymasýdýr.
Hiçbir kimsenin baþkasýna karþý büyüklenme hakký yoktur. Çünkü herkesin dedesi Hz. Adem’di, O da topraktandý ve nihayet herkes bir su damlasýndan yaratýlmýþtýr. O halde hangi hakla, bir kýsmýmýza lütfedilen bazý hususlarý diðer insanlara karþý üstünlük sebebi sayalým.
Aslýnda ahiret gününde, küçümseyenlerle küçümsenenler karþý karþýya geleceklerdir.
Bir baþka kibir çeþidi ise, kiþinin kendisini nefsini müstaðni saymasý þeklinde olan kibirdir. Hz Peygamber bu tarz kibri de kýnamýþtýr. Peygamberimiz Kibirli fakiri kýnar. Zira o ve ailesi kibrinden dolayý ihtiyacýný gideremeyecek ve belki de bu kibri topluma pahalýya mal olacaktýr.
Kibir ve gurur hastalýðýnýn ilacý tevazudur. Mümine yakýþan mütevazi olmaktýr. Zira mütevazi olaný Allah (c.c.) yüceltir. Efendimiz çok mütevaziydi.
Son olarak þu noktayý iletelim, Hýristiyanlarý, Hz. Ýsa’yý Allah’ýn oðlu ilan etmeye sürükleyen kalbi maraz da kibirdi. Kur’an onlara iþaret ederken (Mesih, Allah’a kul olmaktan çekinmez) Özellikle kulluða iþaret eder. Hýristiyanlar aþýrý büyüklenmeden dolayý Hz. Ýsa’yý kul da ilan edemediler ilah da. Ona Allah’ýn oðlu diyerek, haddi aþtýlar ve sapkýnlaþtýlar.
IV- Konu Ýþlenirken Baþvurulabilecek Bazý Ayetler
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِكَةِ اسْجُدُوالآدَمَ فَسَجَدُواْ إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ
“Hani meleklere; Adem için saygý ile eðilin demiþtik de iblis hariç bütün melekler saygý ile eðilmiþler, iblis (bundan) kaçýnmýþ, büyüklük taslamýþ ve kafirlerden olmuþtu.”
Ayrýca þu ayetlere bakýlabilir:
Bakara, 2/34,El-A’raf, 7/12; Sâd, 38/76,Yunus 10/75;Müddessir 74/22-24,Lokman 31/18; A’raf 7/48,Kasas 28/39, 83; Nuh 71/7; Gafir 40/27, 60,Nisa 4/36,173; Necm, 53/32.
V- Konu Ýþlenirken Baþvurulabilecek Bazý Hadisler
عَنْ ثَوْبانَ رَضِيَ اللّهُ عَنه قالَ:قَالَ رَسُولُ اللّهِ : مَنْ مَاتَ وَهُوَ بَرِئٌ مِنْ ثَلاَثٍ: الْكِبْرِ، وَالْغُلُولِ، وَالدَّيْنِ دَخَلَ الْجَنَّةَ.
“Hz. Sevban (radýyallahu anh) anlatýyor: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Kim þu üç þeyden berî olarak ölürse cennete girer:Kibir, Gulûl, Borç” Allah’a yalvarmamak, duasýz kalmak da kibrin bir çeþididir.
عَنْ النُّعمانِ بنِ بَشير رَضِىَ اللّهُ عَنْهُما قالَ:قالَ رَسولُ اللّهِ : الدُّعَاءُ هُوَ الْعِبَادَةُ، ثُمَّ قَرَأَ: وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِى أسْتَجِبْ لَكُمْ .
Nu'man Ýbnu Beþîr (radýyallâhu anh) anlatýyor: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Dua ibadetin kendisidir" buyurdular ve sonra þu âyeti okudular. (Meâlen): "Rabbiniz: "Bana dua edin ki size icâbet edeyim. Bana ibadet etmeyi kibirlerine yediremeyenler alçalmýþ olarak cehenneme gireceklerdir" buyurdu."
وعن أبي هريرة رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال:بَيْنَمَا رَجُلٌ يُصَلِّى مُسْبِلاً إزَارَهُ. إذْ قالَ لَهُ رسولُ اللّهِ : ِاذْهَبْ فَتَوضّأْ. فَذَهَبَ فَتَوَضّأَ، ثُمَّ جَاءَ ثُمَّ قالَ: اِذْهَبْ فَتَوَضَّأْ. فَذَهَبَ فَتَوَضّأَ. ثُمَّ جَاءَ فقَالَ رَجُلٌ: يَا رَسولَ اللّهِ مَالَكَ، أمَرْتَهُ أنْ يَتَوضّأَ؟ فقَالَ: إنَّهُ كَانَ يُصَلِّى وَهُوَ مُسْبِلٌ إزَارَهُ وَإنَّ اللّهَ َ يَقْبَلُ صَلآةَ رَجُلٍ مُسْبِلٍ إزَارَهُ.
Ebû Hüreyre (radýyallahu anh) anlatýyor: "Bir adam izarýný salmýþ olarak namaz kýlarken, Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) ona:"Git, abdest al!" ferman buyurdu. Adam gitti abdest aldý, sonra gelip tekrar namaza durdu. [Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) tekrar]:"Git abdest al!" emretti. Adam gitti, abdest aldý, geri geldi. Bir adam:"Ey Allah'ýn Resûlü, ona niye abdest almasýný emir buyurdunuz?" diye sordu."O, dedi, izârýný sarkýtmýþ olarak namaz kýlýyordu. Allah, izarýný sarkýtan erkeðin namazýný kabul buyurmaz.!" Ýslam, fakirin kibirlisini sevmez. Zira kibirli fakir iyiliðin ulaþmasýna engel olduðu gibi, muhtaç durumdaki ailesini de maðdur eder.
وعن أبِى ذَرٍّ رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال:قَالَ رَسُولُ اللّهِ: ثََلاَثَةٌ يُحِبُّهُمْ اللّهُ، وَثَلاََثَةٌ يُبْغِضُهُمْ اللّهُ: فأمَّا الثَّلاََثَةُ الَّذِينَ يُحِبُّهُمْ فَرَجُل أتَى قَوْماً فَسألَهُمْ بِاللّهِ وَلَمْ يَسْألْهُمْ بِقَرابَةٍ بَيْنَهُ وَبَيْنَهُمْ فَمَنَعُوهُ، فَتَخَلّفَ رَجُلٌ بِأعْقَابِهِمْ فأعْطَاهُ سِرّاً لآَ يَعْلَمُ بِعَطِيَّتِهِ إلاَّ اللّهُ وَالَّذِى أعْطَاهُ، وَقَوْمٌ سَارُوا لَيْلَتَهُمْ حَتّى إذَا كَانَ النَّوْمُ أحَبَّ إلَيْهِمْ مِمَّا يُعْدَلُ بِهِ فَنَزَلُوا. فقَامَ رَجُلٌ يَتَمَلَّقُنِى وَيَتْلُو آيَاتِى، وَرَجُلٌ كَانَ في سَرِيَّةٍ فَلَقِىَ الْعَدُوَّ فَانْهَزَمُوا فأقْبَلَ بِصَدْرِهِ حَتّى يُقْتَلَ أوْ يُفْتَحَ لَهُ، وَأمَّا الثََّلاَثَةُ الَّذِينَ يُبْغِضُهُمُ اللّهُ: فَالشَّيْخُ الزَّانِى، وَالْفَقِيرُ الْمُخْتَالُ، وَالْغَنِيُّ الظَّلُومُ.
Hz. Ebu Zerr (radýyallahu anh) anlatýyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:"Üç kiþi vardýr, Allah onlarý sever, üç kiþi de vardýr Allah onlara buðzeder.Allah'ýn sevdiði üç kiþiye gelince: "Bir adam bir cemaate gelir, onlardan Allah adýna birþeyler ister, kendisiyle onlar arasýnda mevcut bir karâbet sebebiyle istemez. Onun baþvurduðu kimseler, istediðini vermezler. Ýçlerinden biri cemaatin arkasýna kayýp, isteyen kimseye gizlice ihsanda bulunur. (Öyle gizli verir ki) onun verdiðini sadece Allah'la ihsanda bulunduðu adam bilir.(Ýkinci adam ise:) Bir cemaat yoldadýr. Gece boyu da yürürler. Derken (yorulurlar ve) uyku herþeyden kýymetli bir hal alýr. Konaklarlar, [baþlarýný koyup yatarlar.] Bir adam kalkýp bana karþý tevazu ve tazarruda bulunur, ayetlerimi okur.(Üçüncü adama gelince:) Seriyyeye katýlmýþtýr. Seriyye düþmanla karþýlaþýr, hezimete uðrarlar. Ancak o ilerler, öldürülünceye veya baþarýncaya kadar savaþmaya devam eder.Allah'ýn buðzettiði üç kiþiye gelince: Bunlar zâni ihtiyar, kibirli fakir, zâlim zengindir." (Konuyla ilgili diðer hadisler için bkz.)
VI- Yararlanýlabilecek Bazý Kaynaklar
Diyanet Ýslam Ansiklopedisi “Gýybet” md, XIV, 63-64; Heytemi, Ýbn Hacer (Terceme, Serdaroðlu, Þentürk),
Ýslamda Helaller ve Haramlar (Kayýhan, Ýst.) I, 165; Yýldýrým Celal, Büyük Günahlar. (1990, Ýst.) 252, 405;
El-Münziri, et-Tergib ve’t-Terhib, III, 165: Þenkiti, Edvaü’l-Beyan, (Beyrut);
Ýbn Mübarek, ez-Zehd (Kütubi’l-Ýlmiyye): Beyhaki, Ez-Zühdü’l- Kebir (Daru’s-Sekaye),
Es-Sebbað, min hedyin nübüvveti, 470;
El-Askalani, Ýbn Hacer, el-Metalibü’l-Aliyye, 2, 431-433 ;
Yahya ez-Zemman, Tasfiyetü’l-Kulub, (Kütübü’s-Sakafe, Beyrut) 95; Makdisi, er-Rikketu ve’l-Büka, (Darul Kalem, Beyrut);
Ýzzüddin Belik, Minhacü’s-Salihin, 317-320; Gazali, Kalblerin Keþfi.
Dipnotlar:
Bakara, 2/34
Tirmizî, Siyer 21, (1572, 1573) 4, 138-139
Gâfir, 40/60. [Tirmizî, Tefsir, 40 (hd. 3247) 5, 374-375; Ebû Dâvud, Vitr, 23 (hd. 1479) II, 161
Ebû Dâvud, Libas 28, (hd.4086). 4, 344-350; ayrýca bk. Ebu Davud, Libas, 26 (hd. 4090-91), 5, 350-353)
Tirmizî, Cennet 25, (hd. 2567) 4, 697-698; ayrýca bk. Tirmizi, Birr, 61 (Hd. 1998-2001; 4, 360-363).
Buhari, Enbiya, 54, Libas, 5; Müslim, Libas, 48; Nesai, Zinet, 101, 104; Ahmed, Müsned, 3, 66; ayrýca bk. Allah elbisesini böbürlenerek yürüyene (ahirette rahmetle) bakmayacaktýr.” Buhari, Libas, 1,2,5,; Fedailu’s-Sahabe, 5; Müslim, Libas, 42-46; Ebu Davud, libas, 25-27; Tirmizi Libas, 8-9; Ýbn Mace, libas, 6-9. Müslim, Ýman, 172. Tirmizi, Kýyamet, 47; Ahmed, Müsned, 11, 179
Ahmed, Müsned, 11, 118. Müslim, Ýman, 147, 148; Ebu Davud, Libas, 26; Tirmizi, Birr, 61; Ýbn Mace, Mukaddime, 9, Zühd, 16; Ahmed, Müsned, I, 299. Müslim, Cennet, 34; Tirmizi, Cennet, 22; Ahmed, Müsned, II, 276Yakýn anlamdaki metinler için bk. Buhari, Tefsir (Sure 68), 1; Edeb, 61; Eyman, 9; Müslim, Cennet, 46, 47; Tirmizi, Cehennem, 13; Ýbn Mace, Zühd, 4; Ahmed, Müsned, 11, 169. Müslim, Münafikun, 24; Ebu Davud, Sünnet, 19; Ýbn Mace, Mukaddime, 14; Zühd, 33.
Müslim, Birr, 69; Tirmizi, Birr, 82; Darimi, Zekat, 34; Malik, Muvatta, Sadaka, 12
Müslim, Cennet, 64; Ebu Davud, Edeb, 40; Ýbn Mace, Zühd, 16, 23
Darimi, Mukaddime, 13. (Not : Buradaki hadisler Concordance kaynaklarýna göre verilmiþtir.)