Nefis Muhasebesi By: reyyan Date: 22 Eylül 2010, 06:52:51
NEFÝS MUHASEBESÝ
Burhan ERKUÞ
I- Konunun Plâný
A-Nefis Muhasebesinin Gayesi
B-Nefis Muhasebesinin Zorluklarý
C-Nefis Muhasebesinin Baþarýlý Olmasý Ýçin Uyulmasý Gereken Prensipler
a-Geçmiþ Günahlarý Hatýrlamak
b-Sürekli Allah’ýn Denetim ve Gözetimi Altýnda Olduðunu Düþünmek
c-Baþkalarýnýn Hatâlarýndan Önce Kendi Hatâlarýný Görmek
d-Kazanýlanlarý Allah’tan Bilmek
II- Konunun Açýlýmý ve Ýþleniþi
Konuya nefsin ve nefis muhasebesinin ne anlama geldiði açýklanarak baþlanýr. Daha sonra, nefis muhasebesi yapmanýn gerekliliði ve gayesi üzerinde durulur. Bunun peþinden nefis muhasebesinin kolay bir þey olmadýðý, bu konuda bir takým zorluk ve engellerle karþýlaþýlabileceði anlatýlýr. Son olarak da nefis muhasebesinin hedefine ulaþmasý için, ne gibi kriterlere uymak gerektiði ve bunun ayrýntýlarý üzerinde durulur ve konu özetlenerek bitirilir.
III- Konunun Özet Sunumu
Nefis; geniþ anlamda, insanýn aslý ya da kendisi, istek ve arzularýnýn tamamýný kapsayan bir kavramdýr. Dar anlamda ise, özellikle günlük dilde, kiþilerin istek, arzu ve ihtiraslarýný karþýlamaktadýr. Nefis muhasebesi ise; kiþinin kendisiyle yüzleþmesi, kendini kontrol etmesidir. Buna günümüzde oto kontrol denmektedir. Ýnsanlarýn kendilerini muhasebe etmesi, Allah’a kulluk görevini hakkýyla yerine getirebilmesi; dünya ve ahiret mutluluðuna kavuþabilmesi için kaçýnýlmazdýr.
Nefis muhasebesi, insanýn arzularýnýn etkisinden kurtulup, nefsinin isteklerine gerektiði kadar karþýlýk vererek, yaratanýna gerçek anlamda kul olmasý ve bu þekilde yaþayan kiþilerden oluþan hayýrlý bir toplum meydana gelmesini saðlar. Zira kendisini kontrol ve muhasebe eden kiþiler, kendi içinde ve dýþarýya karþý uyumlu, baþkalarýnýn “temel insan haklarýna saygýlý” bir toplum meydana getirirler. Ancak insanlarýn böyle bir erdeme ulaþmasý kolay deðildir. Çünkü, nefis hesaba çekilmekten hoþlanmaz. Zira insanoðlunda nefsini beðenme, onun isteklerini güzel görme ve haklý sebeplere dayandýrma duygusu vardýr. Nitekim bir çok insanýn, yaptýðý iþin iyi olmadýðý, yanlýþ olduðu hatýrlatýldýðý zaman, hemen savunmaya geçtiði; kendini haklý çýkarmak için gerçekle baðdaþmayan açýklama ve yorumlara baþvurduðu görülür.
Nefis muhasebesinde baþarýlý olunabilmesi için; önceden iþlenen günahlar ve bunlarýn hesabýnýn nasýl verileceði düþünülmeli; Allah tarafýndan bütün davranýþlarýn sürekli olarak kontrol altýnda tutulduðu, hayatýn hesabýnýn en ince noktasýna varýncaya kadar sorgulanacaðý bilmelidir. Kazanýlanlarýn kiþisel kabiliyet ve gayretlere baðlý olduðu düþünülmemeli, nefis tabiatýnda var olan istek var arzularýndan tamamen soyutlamaya çalýþýlmamalý, bunun yanýnda nefsin bütün istekleri de yerine getirilmemeli, baþka bir ifade ile ifrat ve tefrite kaçýlmamalýdýr.
Özetle, unutmamak gerekir ki, insan, kiþisel çabalarý ve buna baðlý olarak Allah’ýn yardýmýyla en üst mertebelere çýkabileceði gibi, en aþaðýlara da inebilir. Allah katýnda iyi bir mertebe elde etmek için, yapýlmasý gereken en önemli iþ, nefis muhasebesidir. Zira nefis muhasebesi, hem bunu yapan kiþiyi hem de çevresindeki canlý ve cansýz varlýklarý onun zararlarýndan kurtarýp, kiþileri kendisi ve çevresi adýna hayýrlý iþler yapan (amel-i salih) bireyler haline getirir. Zira nefis muhasebesinin etkileri hem ferdi hem de toplumsaldýr. Nitekim, nefsin telkin ettiði olumsuz tutum ve davranýþlardan kendisini koruyan insan, ayný zamanda kendisine yönelen olumsuz dýþ etkilerden de korunmuþ olur.
IV- Konu Ýþlenirken Baþvurulabilecek Bazý Ayetler
وَمَا اُبَرِّئُ نَفْسى اِنَّ النَّفْسَ لَاَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ اِلَّا مَارَحِمَ رَبّى اِنَّ رَبّى غَفُورٌ رَحيمٌ
“Ben nefsimi temize çýkarmam, çünkü Rabbimin merhamet ettiði hariç, nefis aþýrý derecede kötülüðü emreder. Þüphesiz Rabbim çok baðýþlayandýr, çok merhamet edendir” dedi .
وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدوةِ وَالْعَشِىِّ يُريدُونَ وَجْهَهُ وَلَا تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُريدُ زينَةَ الْحَيوةِ الدُّنْيَا وَلَا تُطِعْ مَنْ اَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَويهُ وَكَانَ اَمْرُهُ فُرُطًا
“Nefsini, sabah akþam Rablerinin rýzasýný dileyerek dua edenlerle birlikte tut. Dünya hayatýnýn süsünü isteyerek gözlerini onlardan çevirme. Kalbini bizi anmaktan gafil kýldýðýmýz, kötü arzularýna uymuþ ve iþi gücü aþýrýlýk olan kimseye itaat etme”
فَلَا تُزَكُّوا اَنْفُسَكُمْ
“nefislerinizi temize çýkarmayýnýz”
يَا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا عَلَيْكُمْ اَنْفُسَكُمْ لَا يَضُرُّكُمْ مَنْ ضَلَّ اِذَااهْتَدَيْتُمْ اِلَى اللّهِ مَرْجِعُكُمْ جَميعًا فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
“Ey iman edenler! Siz kendinizi düzeltin. Siz doðru yolda olursanýz yoldan sapan kimse size zarar veremez. Hepinizin dönüþü Allah’adýr. O zaman Allah size yaptýklarýnýzý haber verecektir”
V- Konu Ýþlenirken Baþvurulabilecek Bazý Hadisler
"لاَ يُؤْمِنُ أحَدُكُمْ حَتَّى يُحِبَّ ِلأخِيهِ (أوْ قالَ لِجاَرِهِ) ماَ يُحِبُّ لِنَفْسِهِ".
“Sizden biri kendi nefsi için istediði þeyi kardeþi için de (veya komþusu için de) istemedikçe (kâmil bir) mü’min olamaz.”
إنَّ الْمُؤْمِنَ يَرَى ذُنوُبَهُ كَأنَّهُ قاَعِدٌ تَحْتَ جَبَلٍ يَخاَفُ أنْ يَقَعَ عَلَيْهِ، وَإنَّ الفاَجِرَ يَرَى ذُنُوبَهُ كَذُباَبٍ مَرَّ عَلىَ أنْفِهِ،
“Mü’min, günahýný, üzerine yuvarlanmasýndan korktuðu bir dað zanneder. Günaha dadanmýþ kiþi, günahýný burnunun ucuna konmuþ, ona bir þey söylediðinde uçacak bir sinek gibi görür.”
قالَ: فَأخْبِرْنِي عَنِ الإحْساَنِ. قالَ: "أنْ تَعْبُدَ اللهَ كأنَّكَ تَرَاهُ. فَإنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ، فَإنَّهُ يَرَاكَ"
“Ýhsan, sanki Allah’ý görüyor gibi kulluk yapmandýr. Çünkü sen O’nu görmüyorsan da, O seni muhakkak görüyor.”
الْكَيِّسُ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ، وَعَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ. وَالْعَاجِزُ مَنْ أَتْبَعَ نَفْسَهُ هَوَاهَا، ثُمَّ تَمَنَّى عَلَى اللهِ
“Akýllý kiþi nefsini hesaba çeken ve ölümden sonrasý için çalýþan, aciz kimse ise, nefsinin arzularýna tâbî olan ve Allah’tan (olmayacak þeyler) temennî eden kimsedir.”
VI- Yararlanýlabilecek Bazý Kaynaklar
1-Gazzâlî, Ýhyâ-i Ulûmi’d-Dîn, Arslan Yay. Ýst. 1981, X, 85; I, 182-183.
2-HamdiYazýr, Hak Dîni Kur’an Dili, Akçað Yay. Ankara.1995, VI, 419.
3-M.Yaþar Kandemir, Ýsmail Ý. Lütfi Çakan, Raþit Küçük, Riyazu’s-Sâlihîn Peygamberimizin Hayat Ölçüleri adlý eserden konu hakkýndaki hadislerin açýklamasý.
Mülk, 67/2; Âl-i Ýmran, 3/110; Kasas, 28/78; Necm, 53/32; Mâide, 5/105; Câsiye, 23; Kehf, 18/49; Tâ hâ, 124; Kasas, 77 ayetlerinin tefsiri.
Dipnotlar:
Yusuf, 53.
Kehf, 28.
Necm, 32.
Mâide, 105.
Müslim, Îmân, 17 (I, 67, 68).
Buhari, Daavât, 4 (VII, 145, 146).
Müslim, Îman, 1 (I, 36).
Ýbn Mâce, Zühd, 31 (II, 1423, 1424).