Salih Amel By: reyyan Date: 17 Eylül 2010, 19:41:23
SALÝH AMEL
Ýdris BOZKURT
I- Konunun Plâný
A- Salih Amelin Tanýmý
B- Kur'an-ý Kerim'de Salih Amel Ýfadesi
C- Amellerin Önemi
D-Amellerde Niyet
E- Ýman - Salih Amel Ýliþkisi
F- Ýhlâs - Salih Amel Ýliþkisi
G- Salih Amellerin Tamamýný Gerçekleþtirmek Mümkün mü?
H- Sâlih Ýnsan Kimdir?
Ý- Salih Amelin Sonuçlarý:
1- Güzel Bir Gelecek ve Mutluluk
2- Güzel Bir Hayat
3-Bol Rýzýk ve Maðfiret
4- Tevbelerinin Kabul Görmesi
5-Kötülüklerinin Örtülmesi ve Ýyiliklere Tebdili
6- Sevginin Oluþmasý
7- Ýnsanlarýn En Hayýrlýlarý Olmak
8- Dinamizm Kazanmalarý
9- Yeryüzüne Vâris Olmalarý
10- Cenneti Kazandýrmasý
II- Konunun Açýlýmý ve Ýþleniþi
Konuya “Salih amel”in tanýmýyla baþlanýr. Daha sonra Kur’an ve Hadiste konu ile ilgili “Salih Amel”in içeriðine yönelik izahlar yapýlýr. Vaaz’ýn planýn yapýldýðý baþlýklara uygun þekilde konular, Ýslam dini’nin ana kaynaklarýndan örnekler verilerek zenginleþtirilir. Fert ve toplum açýsýndan “Salih Amel”in dünya ve ahiret hayatý için faydalarý vurgulanýr. Vaaz’ýn sonunda konu ile ilgili genel bir deðerlendirme yapýlarak cemaate, kendi mutluluklarý için iyi iþler yapmasý teþvik edilir.
III- Konunun Özet Sunumu
Amel-i Sâlih: Ýyi, güzel, faydalý, sevaba ve Allah'ýn rýzasýna sebep olacak, haram sýnýrýna girmeksizin kiþinin iman, iyi bir niyet ve ihlas ile yapmýþ olduðu davranýþlardýr. Amel, iþ manasýna gelir. Salih ise, elveriþli, yararlý, kendisi doðru olan, kendini düzelten demektir. Dolayýsýyla amel-i sâlih; kiþiye ahiret saadetini saðlamaya, Allah'ýn rýzasýný kazanmaya elveriþli olan, Allah katýnda bir deðer ifade eden fiillerdir.
Ýnsan yeryüzüne, nasýl davranýþlar göstereceði, iyi ve kötü amellerden neler yapacaðý belli olsun diye çýkarýlmýþtýr. “O, hanginizin daha güzel amel yapacaðýný sýnamak için ölümü ve hayatý yaratandýr. O, mutlak güç sahibidir, çok baðýþlayandýr.”
Ýslam'da bir iyiliðin ve salih amelin dünya ve ahirette ecir ve sevap kaynaðý olmasý için bu ameli iþleyen kimsenin imanlý olmasý ön þarttýr. Ýmaný kuvvetlendiren, saðlamlaþtýran, onu çepeçevre sararak koruyan salih amellerdir. Amel-i salih, Kur'an-ý Kerim'de doksan küsur yerde doðrudan doðruya veya dolaylý olarak emredilmiþtir. Salih amelden söz eden ayetler genellikle önce imana deðinerek baþlarlar. Bunlarýn hep "iman edip salih amel iþleyenler..." þeklinde olduklarý görülmektedir. Bu da iman ile amelin, bir bütünün ayrýlmaz parçalarý olduðunu ortaya koyar. Ýman olmadan güzel davranýþlarýn hiçbir önemi olmadýðý gibi, salih amel olmadan da kuru bir imanýn tadý yoktur.
IV- Konu Ýþlenirken Baþvurulabilecek Bazý Ayetler
وَبَشِّرِ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ اَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْر۪ي مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهَارُۜ كُلَّمَا رُزِقُوا مِنْهَا مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقًاۙ قَالُوا هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِنْ قَبْلُ وَاُتُوا بِهِ مُتَشَابِهًاۜ وَلَهُمْ فِيهَآ اَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ
“Ýman edip salih ameller iþleyenlere, kendileri için; içinden ýrmaklar akan cennetler olduðunu müjdele. Cennetlerin meyvelerinden kendilerine her rýzýk veriliþinde, “Bu (týpký) daha önce (dünyada iken) bize verilen rýzýk!” diyecekler. Halbuki bu rýzýk onlara (dünyadakine) benzer olarak verilmiþtir. Onlar için orada tertemiz eþler de vardýr. Onlar orada ebedi kalacaklardýr.”
Ameller, iyi ve kötü olmak üzere ikiye ayrýlmakta olup, salih amelin zýddý olarak kötü amel zikredilmektedir. Mü'minlerin kurtuluþlarýnýn iman ve salih amel sayesinde olacaðý Kur'an'da ýsrarla ifade edilmektedir.
“Ama tövbe edip iman eden ve salih amel iþleyen kimsenin kurtuluþa erenlerden olmasý umulur.”
“Onlar gaybe inanýrlar, namazý dosdoðru kýlarlar, kendilerine rýzýk olarak verdiðimizden de Allah yolunda harcarlar. Onlar sana indirilene de, senden önce indirilenlere de inanýrlar. Ahirete de kesin olarak inanýrlar. Ýþte onlar Rab’lerinden (gelen) bir doðru yol üzeredirler ve kurtuluþa erenler de iþte onlardýr.” (Ayrýca bkz. Mü’minun, 23/2-11; Yunus, 10/9; Kehf, 18/110; Mü’ninun, 23/51; Sebe’, 34/11; Tevbe, 9/120; Kehf, 18/46; Sebe’, 34/37)
Buna umukabil, kötü amel iþleyenlerin cehennemlik olduklarý da vurgulanýr.
“Evet, kötülük iþleyip suçu benliðini kaplamýþ (ve böylece þirke düþmüþ) olan kimseler var ya, iþte onlar cehennemliklerdir. Onlar orada ebedi kalacaklardýr.”
Bir mü’minin bütün salih amelleri yerine getiremeyeceði açýktýr. Nitekim:
“Ýman edip salih ameller iþleyenlere gelince -ki biz kiþiye ancak gücünün yettiðini yükleriz- iþte onlar cennetliklerdir. Onlar orada ebedi kalýcýdýrlar.” (Ayrýca bkz. Taha, 20/112; Enbiya, 21/94).
Kiþinin itikadýný ýslah etmesi/düzeltmesi: Kur’an- ý Kerim’de “salih” kavramý ile, yine ayný kökten gelen “ýslah” kelimesi, ferdi ilgilendiren yönleri ile ele alýndýðýnda görülür ki, bu kavramlarla öncelikle toplumun bireylerinin düzelmesi ve düzeltilmesi hedeflenmektedir. Nitekim:
“Kim iman eder ve kendini düzeltirse onlara korku yoktur. Onlar mahzun da olacak deðillerdir.”
“Âyetlerimize iman edenler sana geldikleri zaman de ki: “Selam olsun size! Rabbiniz kendi üzerine rahmeti (merhameti) yazdý. Þöyle ki: Sizden kim cahillikle bir kabahat iþler de sonra peþinden tövbe eder, kendini düzeltirse (bilmiþ olun ki) O, çok baðýþlayandýr, çok merhamet edendir.” (Ayrýca bkz. Maide, 5/38-39; Bakara, 2/160; Al-i Ýmran, 3/89; Nisa, 4/46; Nahl, 16/119).
Kur'an'da her bakýmdan mükemmel bir insan tipi olarak çizilmektedir. Peygamberler ise, insanlar içinde Allah'ýn seçtiði insanlar olmalarý sebebiyle en mükemmel insanlardýr. Peygamberlerin salih insan vasýflarý yanýnda, mü'minlerin de salih insanlardan olmalarý gerektiði Kur'an'da vurgulanmaktadýr.
“Herhangi birinize ölüm gelip de, “Ey Rabbim! Beni yakýn bir zamana kadar geciktirsen de sadaka verip iyilerden olsam!” demeden önce, size rýzýk olarak verdiðimiz þeylerden Allah yolunda harcayýn.”
“Ýçlerinden, “Eðer Allah bize lütuf ve kereminden verirse mutlaka bol bol sadaka veririz ve mutlaka salihlerden oluruz” diye Allah’a söz verenler de vardýr”
Salih insanlardan olmanýn en önemli özelliði, Allah tarafýndan dost edinilmiþ olmak (bkz.A'râf, 7/196) ve peygamberler, sýddýklar ve þehidlerle beraber olma gerçeðidir (bkz.Nisâ, 4/69). Salih insanlardan olmanýn temel þartý ise, iman ve salih amel iþlemektir. (bkz.Ankebut, 29/9) Bunun yanýnda Allah'a ve Rasül'üne itaat etmek gerekmektedir ( bkz.Nisâ, 4/69). Salih insanlarýn derecelerine ulaþmak için, sarp ve dik yokuþlarý aþmak, canlý bir Kur'an olmaya gayret etmek lazýmdýr.
Kur’an-ý Kerim’de, iman edip salih amel iþleyenleri güzel bir gelecek ve mutluluðun beklediði ifade edilerek þöyle buyrulmaktadýr:
“Ýnanan ve salih amel iþleyenler için, mutluluk ve güzel bir dönüþ yeri vardýr.”
Ýþte kim bunlarý yerine getirirse, Allah böylelerine mutluluk ve güzel gelecek vadetmektedir ki, Allah’ýn verdiði sözden dönmeyeceði açýk bir þekilde beyan edilerek þöyle buyrulmaktadýr:
“Fakat Rabbine karþý gelmekten sakýnanlar için (cennette) üst üste yapýlmýþ ve altlarýndan ýrmaklar akan köþkler vardýr. Allah gerçek bir va’dde bulunmuþtur. Allah va’dinden dönmez.”
V- Konu Ýþlenirken Baþvurulabilecek Bazý Ayet ve Hadisler
Hz. Peygamber, ashâbýna güç yetirebilecekleri amelleri iþlemelerini emrederdi.
عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَمَرَهُمْ أَمَرَهُمْ مِنَ الأَعْمَالِ بِمَا يُطِيقُونَ قَالُوا إِنَّا لَسْنَا كَهَيْئَتِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ اللَّهَ قَدْ غَفَرَ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ. فَيَغْضَبُ حَتَّى يُعْرَفَ الْغَضَبُ فِي وَجْهِهِ ثُمَّ يَقُولُ " إِنَّ أَتْقَاكُمْ وَأَعْلَمَكُمْ بِاللَّهِ أَنَا ".
“Hz. Âiþe (r.a.)’nin rivayet ettiði hadiste bu görülmektedir: “Rasûlullah, ashabýna emrettiði zaman, güçlerinin yeteceði amelleri iþlemelerini emrederdi. Ashâb: ‘Ya Rasûlallah, biz senin gibi deðiliz; Allah senin olmuþ ve olacak günahlarýný baðýþlamýþtýr (biz, senden daha çok ibadet etmek zorundayýz)’ derlerdi de, Rasulullah kýzar ve hatta kýzdýðý yüzünden belli olurdu. Sonra þöyle derdi: “Sizin en müttakiniz ve Allah’ý en çok bileniniz benim.”
Amellere kýymet kazandýran niyettir. Bir amelin salih olup olmamasý niyete baðlýdýr. Çünkü mesuliyet, niyet ve buna baðlý olarak da iþi irâdî olarak yapmaktýr.
عَنْ عُمَرَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ " الأَعْمَالُ بِالنِّيَّةِ، وَلِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ، فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ، وَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ لِدُنْيَا يُصِيبُهَا، أَوِ امْرَأَةٍ يَتَزَوَّجُهَا، فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ ".
“Ameller, ancak niyete göre deðerlendirilir. Kimin hicreti, Allah ve Rasül'üne ise, onun hicreti Allah ve Rasül'ünedir. Kimin de hicreti, nail olacaðý bir dünya veya nikâh edeceði bir kadýn ise, onun hicreti de onadýr.”
Kiþinin faaliyetlerindeki samimiyeti, ihlaslý olmasýyla deðer kazanýr. Ýhlâs ayný zamanda dinin esasýndandýr.
“Halbuki onlara, ancak dini Allah’a has kýlarak, hakka yönelen kimseler olarak O’na kulluk etmeleri, namazý kýlmalarý ve zekâtý vermeleri emredilmiþti. Ýþte bu dosdoðru dindir.”
Çünkü ihlaslý bir kiþi riyadan arýnmýþ bir þekilde dine hizmet etmeyi kendisine vazife bilen bir insandýr.
“De ki: “Ben dinimi Allah’a has kýlarak sadece O’na ibadet ediyorum.”
Kur’an-ý Kerim’de ister kadýn, isterse erkek olsun, mü’min olarak salih amel iþleyene güzel bir hayat va’dedilmekte ve þöyle buyurulmaktadýr:
“Erkek veya kadýn, kim mü’min olarak iyi iþ iþlerse, elbette ona hoþ bir hayat yaþatacaðýz ve onlarýn mükafatlarýný yapmakta olduklarýnýn en güzeli ile vereceðiz.”
Kur'an-ý Kerim'de iman edip salih amel iþleyenlere, Rahman'ýn bir sevgi yaratacaðý belirtilerek þöyle buyurulur:
“Ýnanýp salih ameller iþleyenler için Rahmân, (gönüllere) bir sevgi koyacaktýr.”
Ayette ifade edilen sevginin yaratýlmasýný Hz. Peygamberimiz'in þöyle izah ettiði rivayet edilmektedir:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ " إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْدًا نَادَى جِبْرِيلَ إِنِّي قَدْ أَحْبَبْتُ فُلاَنًا فَأَحِبَّهُ قَالَ فَيُنَادِي فِي السَّمَاءِ ثُمَّ تَنْزِلُ لَهُ الْمَحَبَّةُ فِي أَهْلِ الأَرْضِ فَذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ : إنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا
“Allah bir kulunu sevdiði zaman Cebrail'e der ki: 'Ben falaný sevdim, sen de sev.' Cebrail de göktekilere ayný þekilde nida eder. Sonra onun için yeryüzünde bir sevgi yerleþmiþ olur. Ýþte Allah'ýn "iman eden ve salih ameller iþleyenler (var ya), Rahman onlara bir sevgi yaratacak" ayeti bunu ifade eder.”
Ýman edip salih amel iþlemek, insaný dinamizme sevk eder. Çünkü iman ve salih amel, bir noktada, mü'minin boþ iþlerle meþgul olmasýný engeller.
“Ancak tövbe edip de inanan ve salih amel iþleyenler baþka. Allah iþte onlarýn kötülüklerini iyiliklere çevirir. Allah çok baðýþlayandýr, çok merhamet edendir. Kim de tövbe eder ve salih amel iþlerse iþte o, Allah’a, tövbesi kabul edilmiþ olarak döner. Onlar, yalana þahitlik etmeyen, faydasýz boþ bir þeyle karþýlaþtýklarý zaman, vakar ve hoþgörü ile geçip gidenlerdir. Onlar, kendilerine Rabblerinin âyetleri hatýrlatýldýðý zaman, onlara kör ve saðýr kesilmezler.”
VI- Yararlanýlabilecek Bazý Kaynaklar
Hak Dini Kur'an Dili, Elmalýlý Hamdi Yazýr, Azim yay. I/239
Mefatihu'l-Ðayb, Fahreddin Razi, Akçað yay. П/164-166
Kur'an-ý Kerim'de Salah Meselesi, Ömer Dumlu, DÝB. Yay.
Ýslam Ansiklopedisi, Amel maddesi, TDV. yay. Ш/13-20
Ýslam Ansiklopedisi, Þamil yay. I/126-129
Kur'an'da Temel Kavramlar, Ali Ünal, Kýrkambar yay. 276-281
Kur'an Cevap Veriyor, Ýzzet Derveze, Yöneliþ yay. 336-340
Ýslami Terimler sözlüðü, Hasan Akay, iþaret yay 32-33, 408-409
Kur'an'da Ýnsan ve Toplum, Ekrem Saðýroðlu, Pýnar yay. 251-26
Dipnotlar:
Mülk,67/2
Bakara, 2/25
Kasas, 28/67
Bakara, 2/3-5
Bakara, 2/81
A’raf, 7/42
En’am, 6/48
En’am, 6/54
Münafikun, 63/10
Tevbe, 9/75
Ra’d, 13/29
Zümer, 39/20
Buhari, Sahih, Ýman, 2/13.(I.10.)
Buhari, Sahih, Ýman, 2/41.(I.20.); Müslim, Sahih, Ýmare, 33/45, (155) (П.1515)
Beyine, 98/5
Zümer, 39/14
Nahl, 16/97
Meryem, 19/96
Tirmizi, Sünen, Tefsiru’l-Kur’an, 44/19, (3161)
Furkan, 25/70-73