Endometriozis... By: benefþe Date: 09 Mart 2009, 20:24:37
Endometriozis
Endometriozis üreme çaðýndaki kadýnlarda görülen bir hastalýktýr. Hastalýk adýný rahimin iç tabakasýný döþeyen tabaka anlamýna gelen ve her ay adet döneminde kalýnlaþýp dökülen ''endometrium'' dan almaktadýr. Endometriozis'te normal olarak rahim iç tabakasýnda bulunmasý gereken endometrium'a benzeyen doku rahim dýþýnda vücudun diðer bölgelerinde de bulunmaktadýr. Rahim dýþýndaki bu endometriozis odaklarý aðrý, kýsýrlýk ve diðer bazý sorunlara neden olabilmektedir.
Endometriozisin en sýk görülme yerleri, karýn boþluðunda özellikle yumurtalýklarda, rahime ait tüplerde, rahimi destekleyen baðlarda, vagina adýný verdiðimiz döl yataðý ve anal kanal arasýndaki alanda, rahim dýþ yüzeyinde ve pelvis denilen karýn boþluðunun yüzeyindedir. Bu endometriozis odaklarý bazen barsaklarda, anal kanalda, idrar torbasýnda, vaginada, rahim aðzýnda, dýþ üreme organlarý üzerinde veya geçirilmiþ karýn ameliyatlarýnýn yara izlerinde görülebilir.
Endometriozis odaklarý veya alanlarý genel olarak habis veya kanser deðildir. Normal yerleþimlerinin dýþýnda olmasýna raðmen normal bir doku tipi içerirler. Rahim içerisini döþeyen endometrium gibi endometriozis odaklarýda adet döngüsünü yöneten hormonlara yanýt vermektedirler. Adet döneminde rahim içerisinde olduðu gibi bu alanlarda kalýnlaþma, yýkýlma ve kanama olmaktadýr.
Buna raðmen rahimi döþeyen tabakanýn aksine rahim dýþýndaki endometriumun adet kaný þeklinde vücudu terk etme olanaðý bulunmamaktadýr. Bu nedenle kendi içine kanama ve bu odaklardan dökülen dokunun ve kanýn hasara uðramasý çevre dokularda iltihabi geliþme ve bað dokusu oluþumuyla sonuçlanmaktadýr. Odaklarýn yerleþim yerleþim yerine göre oluþabilecek diðer beklenmedik hasarlar, bu odaklarýn yýrtýlmasý (endometriozisin yeni alanlara yayýlmasýna sebep olmaktadýr), yapýþýklýklarýn oluþmasý, barsaklarda kanama veya barsak týkanmasý, idrar torbasý iþlevlerinin etkilenmesi ve diðer sorunlardýr. Belirtiler zamanla kötüleþse de bazý olgularda iyileþme ve tekrarlama dönemleri görülmektedir.
Belirtiler
Endometriozisin en sýk görülen belirtisi adetten önce ve adet esnasýnda görülen aðrýlar (Genellikte normal adet sýrasýnda görülen sancýlardan daha þiddetlidir), cinsel temas sýrasýnda ve sonrasýnda görülen aðrýlar, kýsýrlýk, düzensiz veya fazla kanamalardýr. Diðer belirtiler ise yorgunluk, adet sýrasýnda aðrýlý barsak hareketleri, sýrtýn alt tarafýna vuran aðrý, adet sýrasýnda ishal veya kabýzlýk ve diðer barsak rahatsýzlýklarý olabilir.
Bazý endometriozisli kadýnlarda hiçbir belirti olmayabilir. Endometriozisli hastalarýn % 30-40'ýnda kýsýrlýk görülmektedir ve bu durum hastalýðýn ilerlemesiyle sýk rastlanan bir durumdur. Aðrýnýn þiddeti, hastalýðýn ve endometriozis odaklarýnýn yaygýnlýk derecesi ile doðru orantýlý deðildir. Çok küçük endometriozis odaklarý prostoglandin adýný verdiðimiz vücutta aðrý hissine neden olan maddenin vücut içerisinde üretiminde daha etkindir. Bu durum küçük endometriozis odaklarýnda dahi belirgin belirtilerin olmasýný açýklamaktadýr. Prostoglandinlerin aðrý hissedilmesi dýþýnda da iþlevleri vardýr ve endometriozisde diðer bazý belirtilere de yol açtýðý düþünülmektedir.
Endometriozis nedenleri
Endometriozisin nedeni bilinmemektedir. Birkaç neden öne sürülmekle birlikte bunlarýn hiçbiri tüm endometriozis olgularýný açýklayamamaktadýr. Bir kurama göre adet kanýnýn rahimin tüplerinden geçerek geriye doðru karýn içine akmasýdýr. Bu þekilde karýn duvarý içerisine taþýnan endometrium hücrelerinin burada yerleþip büyüyebildiði öne sürülmektedir. Bütün kadýnlarda az da olsa bu þekilde bir geriye akýþýn söz konusu olduðu ancak baðýþýklýk sisteminde veya hormonal sisteminde problemi olan kadýnlarda endometriozis geliþtiði öne sürülmektedir. Bir baþka kurama göre endometrial doku rahim içerisinden kan damarlarýyla veya lenf yoluyla vücudun diðer bölgelerine yayýlmaktadýr. Genetik kurama göre ise endometriozis belirli ailelerin genlerinde taþýnmakta veya bazý ailelerde endometriozise yatkýnlýk bulunmaktadýr.[ son araþtýrmalar dioxin ve PCB'ler gibi vücut içerisinde hormon gibi davranan ve baðýþýklýk sistemini hasara uðratan çevresel toksinlerin hayvanlarda endometriozise yol açtýðýný göstermiþtir ]
Bir diðer kurama göre kadýn henüz embriyo (cenin) dönemindeyken meydana gelen doku artýklarý yetiþkin dönemde endometriozise dönüþebilmektedir veya bazý özel durumlarda embriyo döneminde üreme sistemi dokusu oluþturabilme yeteneðinde olup yetiþkin dönemde farklý yapýlar þeklinde bulunan dokular bu yeteneklerini tekrar kazanmaktadýr. Cerrahi esnasýnda bu dokularýn nakli özellikle karýn ameliyatlarýndaki yara izlerinde görülen endometriozisi açýklamak için öne sürülen bir kuramdýr. Endometriozis araþtýrmacýlarý baþka teoriler üzerinde de çalýþmaktadýr.
Taný
Endometriozis tanýsý laparaskopi denilen ve anestezi gerektiren bir cerrahi iþlemle taný konulana kadar kesin deðildir. Bu iþlem sýrasýnda hastanýn karný içerisine karbondioksit gazý verilerek þiþirilir ve iç organlarýn daha iyi görülmesý saðlanýr. Laparaskop denilen ýþýklý optik alet göbek kenarýna yapýlan küçük bir kesiden karýn içerisine sokulur ve iç organlar dikkatli bir þekilde incelenir. Bu inceleme esnasýnda endometriozise ait odaklar görülebilir.
Bir kadýn hastalýklarý ve doðum uzmaný hastasýný muayene ederken endometriozis odaklarýný eliyle hissedebilir veya muayene esnasýndaki belirtiler endometriozis varlýðýný düþündürebilir. Buna raðmen endometriozisin kesin tanýsý laparaskopi ile konur ve taný konulmadan tedavi edilmesi iyi bir yaklaþým deðildir. (örnek olarak bazen yumurtalýk kanseri endometriozis ile ayný bulgularý verebilmektedir). Laparaskopi ile endometriozis odaklarýnýn yerleri, büyüklükleri, ve yaygýnlýðý görülebilir ve böylece hasta ve doktorun daha iyi bilgilenmesine, uzun dönemde tedavi ve gebelik için karar vermesine yardýmcý olur.
Tedavi
Endometriozis için deðiþik tedavi yöntemleri kullanýlmakla birlikte kesin bir tedavi henüz bulunamamýþtýr. Yapýlan araþtýrmalar yüksek oranda hastalýðýn devamý veya tekrarlama olasýlýðýnýn yüksek olduðunu göstermiþtir. Aðrý kesiciler genellikle endometrioziste görülen aðrýlar için kullanýlýrlar. Hormonlarla tedavi yumurtlamanýn mümkün olduðunca uzun bir süre durdurulmasýný amaçlamaktadýr. Bu tedavi sýrasýnda ve bazen aylar ve yýllar sonra endometriozis de gerileme görülebilmektedir.
Hormonal tedavi; doðum kontrol haplarý, progesteron ilaçlarý, testosteron türevleri (danozol), ve GnRH agonistlerini (gonadotropin salýcý hormon ilaçlarý) içermektedir. Tüm hormonal tedavilerde yan etkiler bazý kadýnlar için sorun oluþturabilmektedir.
Gebeliðin sýklýkla belirtilerde gerilemeye neden olmasý ve çocuk arzusu olanlarda hastalýðýn süresi uzadýkça gebe kalma þansýnýn azaldýðýna inanýldýðý için, endometriozisli hastalara gebeliði ertelememeleri önerilmektedir. Endometriozisli kadýnlarda dýþ gebelik ve düþük þansý yüksek olabilir. Araþtýrmalar endometrioziste kalýtsal bir geçiþ olabileceðini göstermektedir. Dolayýsýyla hastalarýn çocuklarýnda endometriozis riski ve iliþkili saðlýk sorunlarý olasýlýðý artmaktadýr.
Laparaskopik ya da klasik yöntemle yapýlan cerrahi ile endometriozis lezyonlarýnýn çýkartýlmasý veya yok edilmesi mümkündür ve belirtilerin hafiflemesi veya gebeliðin oluþmasý saðlanabilir. Buna raðmen diðer tedavilerde olduðu gibi hastalýðýn tekrarlama olasýlýðý sýktýr. Laparaskop ile yapýlan cerrahi tedavi hýzla klasik açýk abdominal cerrahinin yerini almaktadýr. Operatif laparaskopide cerrahi iþlem laparaskop aracýlýðýyla, lazer, etektrokoter veya küçük cerrahi aletler kullanýlarak yapýlýr. Radikal cerrahide rahimin, yumurtalýklarýn ve tüm endometriozis odaklarýnýn çýkartýlmasý söz konusudur ve ancak diðer tedavilere cevap vermeyen uzun süreli aðýr endometriozis olgularýnda gerekli olmaktadýr.
Kaynak: Doç.Dr.Serdar Dilbaz, SSK Ankara Doðumevi ve Kadýn Hastalýklarý Eðitim Hastanesi, Etlik, Ankara
radyobeyan