Tarihte Bosna Hersek By: ayten Date: 10 Eylül 2010, 02:14:06
Tarihte Bosna Hersek
Bosna-Hersek´in bilinen tarihi, Hint-Avrupa menþeli Ýlliryalýlarla baþlar. Bölge Romalýlar tarafýndan ele geçirilince, Panoonia eyaletinin Ýllyricum bölümüne baðlandý. Slavlar bölgeye M.S. 7. asýrda gelmeye baþladýlar. 961´den sonra Bosna, Sýrbistan´ýn diðer bölümlerinden ayrýldý. Baðýmsýz siyasi ve coðrafi bir birim olarak kabul edildi.
Bölgeye ilk Türk akýnlarý 1386 senesinde baþladý. Bu sýrada Bosna tahtýnda Beþinci Tvartko bulunuyordu. Kosova Savaþýnda Sýrplarýn maðlubiyeti ve ardýndan Üsküp´ün fethi Bosna´nýn durumunda önemli deðiþikliklere sebep oldu. Son kral Stefan Tomeseviç Bosna´da yaþayan kalabalýk Bogomil mezhebine baðlý olanlara Papanýn isteði doðrultusunda adil davranmayýnca, Fatih Sultan Mehmed Han bölgeyi rahatlýkla Osmanlý topraklarýna dahil etti.
Slav, Hýrvat ve Avar karýþýmý olan Boþnaklar 10. asýrda Bogomil mezhebine baðlýydýlar. Teslisi ve Hazret-i Ýsa´nýn tanrýnýn oðlu olduðunu kabul etmeyen inançlarý yüzünden uzun süre çevredeki diðer Hýristiyanlarýn baskýsý altýnda kaldýlar. Ýnançlarý yüzünden, bölge Osmanlýlar tarafýndan fethedilince, kolayca Ýslamiyeti seçerek Müslüman oldular. Anadolu´dan gelen derviþler yoluyla Ýslamiyet bölgede hýzla yayýldý.
Bosna, Osmanlý yönetimine geçince bir sancak haline getirildi. Kanuni Sultan SüleymanHan zamanýnda Macaristan´da kalan kuzey topraklarý da fethedilince eyalet statüsüne alýndý. Bosna eyaletine atanan ilk beylerbeyi Gazi Ferhad Paþa oldu. 19. asýrdaki geliþmeler ve Osmanlý Ýmparatorluðunun batýda aldýðý yenilgiler, Bosna eyaletini önemli ölçüde etkiledi.
1827´de ilk ýslahatý gerçekleþtiren ve gönüllü Yeniçeri Ocaðýný kaldýran Beylerbeyi Abdurrahman Paþa, güçlü bir askeri örgüt kurdu. Eðitim ve öðretim iþlerini yürütmekle vazifeli maarif müdürlüðü kuruldu. Bu ayný zamanda Osmanlý Devletinde ilk maarif müdürlüðüydü. 1976´da Hersek ayrýlarak önce mutasarrýflýk, daha sonra da iki sancaklý küçük vilayet oldu. 1878´de yapýlan Berlin Antlaþmasý ile Bosna´nýn Avusturya-Macaristan´ýn denetimine býrakýlmasýyla büyük bir bunalým patlak verdi.
Resmen Osmanlý Devletine baðlý kalmasýna raðmen, Berlin Antlaþmasýna dayanarak Avusturya-Macaristan Ýmparatorluðu Bosna-Hersek´i iþgal etti ve eyaletin yönetim hakkýný ele geçirdi. Ýkinci Meþrutiyetin ilanýndan faydalanan Avusturya-Macaristan Ýmparatorluðu bölgeyi 7 Ekim 1908 tarihli bir kararname ile kendi topraklarýna ilhak etti. Ýlhak kararý Rusya, Sýrbistan, Osmanlý Ýmparatorluðu ve Avusturya-Macaristan Ýmparatorluðu arasýnda çok yönlü bunalýma sebep oldu.
Avusturya-Macaristan yönetiminde, yeni anayasayla seçmenler üç seçim grubuna ayrýldý. Her grupta Ortodoks, Katolik ve Müslümanlar için sabit oranda sandalye belirlendi. Bu durum Sýrp milliyetçiliðinin tepkisine sebep oldu ve gerginlik 28 Haziran 1914´te Avusturya Arþidükü (veliaht) Franz Ferdinand´ýn Saraybosna´da Bosnalý bir Sýrp öðrenci tarafýndan öldürülmesine kadar vardý. Bu olay da Birinci Dünya Savaþýnin baþlangýcýdýr.
Bosna-Hersek 26 Ekim 1918´de Sýrp, Hýrvat ve Sloven krallýðýnýn bir parçasý olarak Sýrbistanla birleþtirildi. Ýkinci Dünya Savaþýna kadar bu krallýðýn parçasý olan Bosna-Hersek, 1946´da Yugoslavya´yý meydana getiren altý halk cumhuriyetinden biri oldu. Nüfusun çoðunluðunu meydana getiren Müslümanlar kökenlerine raðmen Sýrp ve Hýrvat milliyetinden olarak anýlmayý kabul etmediler. 1971´de Yugoslavya Devlet Baþkaný Tito, Müslümanlara ulus statüsü tanýdý ve Bosna-Hersek´te büyük "M" ile yazýlan Müslüman kelimesi sadece din deðil, bir milliyetin de adý oldu.
Yugoslavya´da 1980 senesinde Tito´nun ölümüne kadar durulmuþ olan etnik ve dini çatýþmalar yeniden alevlendi. Sovyetler Birliði ve doðu bloku ülkelerinde baþgösteren reform süreci, Yugoslavya´da da büyük deðiþikliklere sebep oldu. 1991´de Anayasanýn öngördüðü þekilde devlet baþkanlýðýnýn, federasyon meydana getiren Hýrvatistan´a geçmesi lazýmken, Sýrbistan, eski Yugoslavya´nýn mirasçýsý olarak tek baþýna sahip çýkmasý ülkede tam bir iç savaþa girmesine sebep oldu. Hýrvatistan ve Slovenya´nýn baðýmsýzlýk kararý, Sýrbistan yönetimi tarafýndan kabul edilmedi. Kanlý çarpýþmalar AT ve Almanya´nýn yoðun baskýlarý neticesinde sona erdirildi.
Bosna-Hersek´te 1990 senesi sonlarýnda yapýlan seçimleri kazanarak devlet baþkanlýðýna gelen Aliya Ýzzet Begoviç, Mart 1992´de bir referandumla baðýmsýzlýðýný ilan etti. Bunun üzerine Bosna-Hersek Sýrplý milislerin yoðun saldýrýsýna maruz kaldý. Bölgeye insani yardým ulaþtýrmak için bulunan Birleþmiþ Milletler askerleri birçok katliama göz yummaktadýr. Bosna-Hersek Baþbakaný Hakký Turayliç, Birleþmiþ Milletlere ait arabadan indirilerek Sýrplar tarafýndan öldürülmesi, büyük tepkilere sebep oldu.