Tarihte Kazakistan By: ayten Date: 10 Eylül 2010, 00:29:55
Tarihte Kazakistan
Kazaklarýn tarih sahnesine çýkýþlarý 15. asra rastlar. Þeybani Hükümdarý Ebü´l-Hayr zamanýnda bozkýr bölgesinde yaþayan Türk kabileleri, ayný sülaleden Barak Hanýn oðullarý Canýbek ile Kerey´in idaresinde doðuya göç ederek Çaðatay Hanlýðý topraklarýný kendilerine yurt edindiler. Buralarda yaþayan ve göçebe olan Türk kavimleri ile birlik olup iki yüz bin kiþilik bir nüfusa ulaþtýlar.
Bunlara daha sonra, Naymanlar, Celayirliler ve Duðlatlar da katýlýnca bir milyonluk bir Kazak topluluðu meydana geldi. Balkaþ civarýnda yaþayanlara Canýbekoðlu Kasým Han, Urallara kadar olan bölgede yaþayanlara Kereyoðlu Burunduk Han hükümdarlýk ediyordu. Kasým Han, amcasýnýn oðlu Burunduk Haný ortadan kaldýrarak, Kazaklarýn tamamýný idaresi altýna aldý ve üç yüz bin kiþilik bir ordu kurdu.
Kasým Handan sonra oðlu Aknazor Han (1520-1555), ondan sonra onun oðlu Þigay Han (1555-1570) Kazan hükümdarý oldu. Þigay Han zamanýnda bozkýrlarýn tamamý Kazak hakimiyeti altýna girdi. Þigay Hanýn yerine geçen Tevekkel Han (1570-1600) Taþkent´i ele geçirerek baþþehir yaptý. Kazak topraklarýný üç ayrý "orda"ya böldü.
Bunlar batýdan doðuya sýrasýyla Tien Shan´ýn kuzeyindeki Semireciye bölgesini içine alan kýsma BüyükOrda (Uluyüz), Aral Gölünün doðusundaki orta step bölgesini içine alan kýsma OrtaOrda (Ortayüz) ve Aral Gölüyle Ural Irmaðý arasýnda kalan kýsma da Küçük Orda (Kiçiyüz) denildi. Tevekkel Hanýn yerine geçen kardeþi Ýþim Han (1600-1623), Çungarya Kalmuklarýna (Oryatlara) karþý devamlý harpler yaptý. Ondan sonra yerine geçen kardeþi Cihangir (1623-1655) Kalmuklarý 1626 yýlýnda yendi. Cihangir Handan sonra yerine oðlu Tekva Han (1655-1678) geçti.
Tekva Handan sonra sultan olan Pulta Han (1678-1718) devrinde Çungarya Kalmuklarý, Türkistan´a kadar olan bölgeleri ele geçirdi. Kazaklarýn birliði bozuldu. Ordalar birbirleri ile savaþmaya baþladýlar. Bu durumdan istifade eden Ruslar, önce Küçük Ordayý (1731), sonra Orta Ordayý (1743), daha sonra da Hokand Hanlýðý idaresindeki Büyük Ordayý (1846) hakimiyetleri altýna aldýlar.
Böylece bütün Kazak topraklarý Çarlýk Rusyasýnýn eline geçmiþ oldu. 19. yüzyýlýn ikinci yarýsýndan itibaren Kazak topraklarýnda yeni iskan merkezleri kurularak Ruslar yerleþtirildi. 1916´da 19-43 yaþ arasý bütün erkek nüfusun askere çaðrýlmasý üzerine Kazaklar isyan etti. Fakat bu isyan Ruslar tarafýndan kanlý bir þekilde bastýrýldý.
1917 devriminden sonra Alaþ Orda adlý Kazak hükümeti kuruldu. Kýzýlordu 1920´de Kazakistan´ý iþgal etti ve Oranburg´da muhtar bir Sovyet Cumhuriyeti kuruldu. Daha sonra Alma-Ata baþþehir oldu. Göçebeler 1929´da yerleþik hayata geçmeye zorlandý. Çok sayýda Rus ve Ukraynalý Kýrgýzistan´a yerleþtirildi. Buna karþý çýkan Kazaklar hunharca katledildiler.
Kazak çocuklarý milli ve dini kültürden uzak, ateist olarak yetiþtirilmeye çalýþýldý ise de bunda muvaffak olunamadý. 1936´da yapýlan yeni bir düzenleme ile Kazak Özerk bölgesi, Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti haline getirildi. Rusya´daki Glasnost hareketlerinden sonra ve 1991 Aðustosunda eski Sovyetler Birliðinin daðýlmasýyla Kazakistan Cumhuriyeti baðýmsýzlýðýný ilan etti.