Tarihte Libya By: ayten Date: 09 Eylül 2010, 03:22:19
Tarihte Libya
Libya?nýn bilinen ilk tarihi, ülkede mevcut maðara, harabe ve eski eserler üzerinde yapýlan araþtýrmalara göre, M.Ö. 400 yýllarýnda yaþamýþ olan Berberilerle baþlar. Eski Yunanlýlar Libya?nýn en eski yerlileri olarak bilinen Berberilere, ?Lebular? ve ülkeye de ?Lebu? diyorlardý. Zamanla bu kelime, ?Libya? þeklinde söylenmiþtir.
Berberiler, uzun müddet Fenikelilerin istilasýnda kalmýþlardýr. Libya, bundan sonra birçok milletlerin istilasýna uðradý ve pek çok medeniyetlerin tesirinde kaldý. Libya?yý önce Kartacalýlar, sonra Romalýlar idareleri altýna aldýlar. Romalýlar buraya ?Afrika? adýný verdiler. Bu isim yýllar sonra bütün kýta için söylenir oldu. Libya, bunlardan sonra 642 yýlýna kadar Vandallar ve Bizanslýlarýn istilasýnda kaldý.
Mekke?de doðan Ýslam güneþi, 642 yýlýnda Libya?yý aydýnlatarak, Afrika karanlýðýný ve Bizans zulmünü ortadan kaldýrdý. Emevi ordularý bölgeyi bunlardan temizleyerek, Ýslam dininin buralarda yayýlmasýna sebep oldu. Emevilerden sonra kurulan Abbasi Devletinin meþhur halifesi Harun Reþid zamanýnda, Libya?ya ?Ifrikiye? adý verildi ve devlete baðlý valilerce idare edildi.
Uzun yýllar Abbasi hakimiyetinde kaldýktan sonra, 910 yýlýnda Fatimilerin iþgaline uðradý. Kýsa bir müddet sonra, önce Eyyubi Devletine daha sonra Memluklere baðlandý. Libya 1551 yýlýna kadar Memluk sultanlarýnýn idaresi altýnda kaldý. Ayný yýllar, Osmanlý Devletinin Asya, Avrupa ve Afrika?da fetihler yaparak zaferden zafere koþtuðu yükselme dönemidir.
Bir zamanlar Ýspanya ve Malta þövalyelerinin elinde inleyen Trablus, 1551 yýlýnda, meþhur Kaptan-ý derya Turgut Reis tarafýndan fethedilmiþ ve Libya, Osmanlý Devletine baðlanmýþtý. Libya, 400 yýl Osmanlý adaleti ve idaresi altýnda huzur ve refah içinde yaþadý. Osmanlý Devletine baðlý ayrý bir il idi. Osmanlý padiþahýnýn tayin ettiði valilerce idare edilir ve her yýl devlete vergi verirdi. Fakat Osmanlý Devletinin son zamanlarýnda iþ baþýna geçen Ýttihat ve Terakki Partisinin beceriksizlikleri, üç kýtaya yayýlmýþ büyük Osmanlý topraklarýnýn elden çýkmasýna sebep olduðu gibi, Libya da ayný akýbete uðradý.
Ýttihat ve Terakkicilerin tecrübesiz ve bilgisiz idareleri sýrasýnda Libya?ya gerekli önem verilmedi. Dünyanýn içinde bulunduðu siyasi buhranlar Afrika?da da kendisini göstermiþ ve Ýtalyanlar, Libya?ya saldýrmýþlardýr. Bundan sonra Libya, diðer Afrika ülkeleri gibi Avrupalý milletlerin mücadele alaný olmuþtur. Nihayet 1911 yýlýnda Ouchy Antlaþmasý ile ülke, Ýtalyanlarýn eline geçti. Bu tarihten itibaren 1951 yýlýna kadar devam eden kargaþalýklar dönemine girdi.
Libya?daki mevcut azýnlýklarýn liderleri olan Ahmed eþ-Þerif, M.Ýdris ve M.Ýbn Ali el-Sanusi gibi emirler, Avrupalýlara karþý isyanlarý baþlattýlar. Ülke içinde Ýtalyanlarla þiddetli çarpýþmalar oldu. Ýtalyanlar birçok katliamlar yaptýlar. Nihayet müttefiklerin yardýmý ile 1951 yýlýnda yabancýlarýn idaresi son bularak Libya Krallýðý kuruldu. 1953 yýlýnda Arap Birliðine ve 1955 yýlýnda da BM?ye üye oldu.
Libya, 1963 yýlýnda on yönetim bölgesine ayrýldý. Krallýk, 1969?da meþruti krallýk haline getirildi. Fakat çok geçmeden iki yýl sonra ordu içindeki genç subaylar grubu ihtilal hazýrlýðýna girdiler. O sýralarda Türkiye?yi ziyaret etmekte olan Kral Ýdris devrildi. Ýhtilal sýrasýnda yüzbaþý rütbesiyle Silahlý Kuvvetler Komutaný olan Kaddafi, ihtilalden sonra, önce baþbakan ve sonra da devlet baþkaný oldu. Muammer Kaddafi, ülke yönetimini ele geçirdikten sonra ?ihtilal lideri? olarak Libya?yý yeni bir düzen içine soktu.
Arab-Ýsrail savaþý neticesi parçalanan Arab Birliði yerine Mýsýr ve onun yanýnda yer alan Arap ülkelerine karþý, Red Cephesini kurdu. Rusya ile yakýn iliþkiler içerisine girerek politikasýný Moskova?ya paralel bir tarzda yürüttü. Kendisinin yazdýðý ve sosyalist fikirlerini ihtiva eden Yeþil Kitab istikametinde bir Arap Birliði düþüncesine kapýldý. Mýsýr ile birleþme çabasý boþa çýkýnca Suriye ile birleþme kararý aldý.
1980?de, bir uranyum kaynaðý olan Çad ile resmi olarak birleþti. Son olarak Tunus ile birleþmeye teþebbüs edildiyse de, Mýsýr birleþmesi gibi baþarýsýzlýða uðradý ve birçok karýþýklýklar ortaya çýktý. Libya?daki ABD ve Ýngiltere?ye ait üsler kapatýldý. ABD ile karþýlýklý ticari misillemelerin ve Akdeniz?deki askeri sürtüþmelerin arkasýndan ABD uçaklarý Trablusgarb ve Bingazi?yi bombaladý. Bu saldýrý Kaddafi?nin ülke içindeki yerini yeniden güçlendirdi (1986).
Libya?nýn Mýsýr, Uganda ve Çad?ýn içiþlerine karýþmaya kalkýþmasý üzerine, bu ülkelerde birçok silahlý çatýþma meydana geldi. Çad?a gönderilen Libya kuvvetleri maðlup olarak geri döndü. Kaddafi, Castro politikasýný Afrika kýtasýnda benzeri bir þekilde tatbik ederek Libya?daki birçok müesseseleri devletleþtirmiþ ve hür dünya ülkeleri ile olan iliþkilerini gerginleþtirmiþtir. 1986?dan itibaren Amerika?nýn Petrol ve havacýlýk sektörlerine uyguladýðý ambargo, büyük ekonomik sýkýntýya yol açtý. 1990 yýlýnda Kaddafi, Amerika ile iliþkilerini geliþtirmeye baþladý.