Tarihte Peru By: ayten Date: 09 Eylül 2010, 03:09:57
Tarihte Peru
Ýspanya dönemi öncesi Peru tarihi hakkýnda, elde yazýlý ve kayýtlý dokümanlar yetersiz olduðu için, bilgiler oldukça zayýftýr. Yapýlan tarihi çalýþmalardan çýkarýlan sonuçlara göre, Peru topraklarýnda ilk yaþayanlar Panama Boðazýný geçen ve Pasifik Okyanusunu aþan göçebe avcýlarý ve balýkçýlýk yapan insanlardýr. Peru?da M.Ö. 1200 yýllarýndan, M.S. 1532 yýlýna kadar çeþitli medeniyetler gelip geçmiþtir. Chavin (Þöven), Klasik, Chimu ve Ýnka diye bilinen bu dönemlerin sonuncusu olan Ýnka medeniyeti kýtada ve ülkede en tesirli olanýdýr.
Ýspanyollar ilk olarak 1531 yýlýnda Francisco Pizarro vasýtasýyla ülkeye geldiler. Bundan sonra Lima, Peru?ya Ýspanya adýna gelen genel valilerin merkezi oldu. Güney Amerika?da iyice yerleþen ve kuvvet bulan Ýspanyol idaresi, Peru?nun baðýmsýzlýðýnýn gecikmesine sebep oldu. 1821 yýlýnda Arjantinli Jose de San Martin, Peru topraklarýný topladýðý kuvvetlerle ele geçirdi.
Arkasýndan Simon Bolivar ve Antonio J. de Sucre komutasýndaki kuvvetler Ýspanyollarý bozguna uðrattýlar. 1826 yýlýnda Callao bölgesinin de ele geçirilmesi sonunda Peru baðýmsýzlýðýný ilan etti. Böylece Amerika kýtasýndaki Ýspanya Ýmparatorluðu çöktü.
1846 yýlýna kadar ülke içinde siyasi ve politik mücadeleler baþgöstermiþtir. Evvela 1822?de kongre bir cumhuriyet anayasasýný kabul etti ve 1823?te Jose de la Riva Agüero ülkenin ilk baþkaný oldu. 1879-84 yýllarý arasýnda Þili, Peru ve Bolivya?ya saldýrdý ve Tarapaca, Tacna veArica?yý ele geçirdi. Yýllarca süren mücadeleler sonunda 1929 yýlýnda yapýlan bir antlaþmayla anlaþmazlýk kesin olarak son buldu.
Antlaþmaya göre, Arica bölgesi dýþýndaki bütün bölgeler, Peru?ya geri verildi. 1968 yýlýnda yapýlan bir askeri darbe ile, baþkan Femando Belaunde Terry görevinden uzaklaþtýrýldý. 1974 yýlýna kadar devam eden askeri hükümet zamanýnda petrol, bankacýlýk, madencilik ve balýkçýlýk millileþtirildi.
12 yýllýk bir aradan sonra Peru, 1980 yýlýnda demokratik hayata döndü. Baþkanlýða yeniden F. B. Terry getirildi. Yeni hükümet sosyalist sistemi terk ederek liberal sistemi ülkeye getirdi. Ülke ekonomisi girdiði çýkmazdan kurtularak normale döndü. 1981 yýlýnda Ekvador sýnýrýnda bazý çatýþmalar olduysa da çabuk kapandý. Bundan sonra Mao?cu solcu teröristler ülkede olaylar çýkarmaya baþladýlar.
1982 ve 1983 yýlýnda hýzlanan bu tedhiþ eylemleri daha çok ABD aleyhine yapýlmaktaydý. 1985?te iktidara gelen Alan Garcia Perez tethiþ eylemlerini bastýrmaya çalýþtý. 1990?da seçimleri kazanan Alberto Tujimori de zamanýnda solcularýn tethiþ eylemleri hýzla arttý. Bunun üzerine Baþkan Alberto Fujimori 5 Nisan 1992?de bir sivil darbe yaparak kongreyi daðýttý ve bir olaðanüstü hal ve yeniden inþaa hükümeti kurdu.
13 Kasým 1992?de Baþkan Alberto?ya baþarýsýz bir suikast giriþiminde bulunuldu. Yeni kurulan Demokratik Kurucu Kongre için seçimler 22 Kasým 1992?de yapýldý ve Baþkan Alberto?yu destekleyen partiler salt çoðunluðu elde ettiler. Bu arada Aydýnlýk Yol Gerilla teþkilatýnýn lideri olan Guzman yakalandý. Guzman 1980?de baþlayan gerilla savaþýnda 22.500 kiþinin ölümünden sorumlu tutularak ömür boyu hapis cezasýna çarptýrýldý.