Tarihte Portekiz By: ayten Date: 09 Eylül 2010, 03:07:12
Tarihte Portekiz
Ýlk çaðlarda Ýber kabileleri (Lusitanienler) ile iþgal edilen ülke, M.Ö. 1. yüzyýlda Romalýlarýn bir eyaleti oldu. Sonra Vandallar, Süevler (bir Alman kabilesi), 5. yüzyýldan 8. yüzyýla kadar Vizigotlar tarafýndan istila edildi. 711 yýlýnda ülke Müslümanlarýn eline geçti. Endülüs Emevileri (756-1031), Teva´if-i Müluk (11. yüzyýl) Ýslam devletleri kurulup, bölgeye hakim oldular. Onuncu yüzyýla doðru Douro ve Minho nehirleri arasýndaki bölgeye Terra Portucallis ismi verildi. Portucallis, Latince Portas (liman) ve Calle (kale) birleþiminden meydana gelmiþtir.
Portekiz, 1143´te baðýmsýz bir krallýk oldu. Sýnýrlarý Meriniler´e karþý yaptýðý savaþlarla geniþledi. On üçüncü yüzyýl ortasýna doðru bugünkü Portekiz sýnýrlarý tamamlandý. Portekizli denizciler 15. yüzyýlda dünya çapýnda yayýlma gösterdiler. Sonraki yüzyýlda Asya,Afrika ve Güney Amerika´da büyük bir sömürge imparatorluðu kurarak, Avrupa ve Doðu arasýndaki ticaretin çoðunu ellerinde tuttular. 1598 yýlýnda Fas þehirlerine karþý açtýðý savaþta, Portekiz aðýr bir maðlubiyete uðrayýnca, imparatorluk aniden çöktü. Ülkenin zayýflamasýndan faydalanan Ýspanya, Portekiz´i 1580´de topraklarýna katarak, 1640´a kadar idare etti.
Portekiz 1688 yýlýnda Lizbon Antlaþmasýyla tekrar baðýmsýzlýðýna kavuþtu. Fakat Portekiz eski ihtiþamýný kaybettiðinden Ýngiltere ile 1703´te, 20. yüzyýla kadar devam eden bir ittifak antlaþmasý imzalandý. Ýngilizlerle müttefik olduðundan 19. yüzyýlda Napolyon´a karþý savaþmak zorunda kaldý. Ülke Fransa ile savaþ halindeyken, 1811´de kral ve ailesi Brezilya´ya sýðýndý. Bu dönemde imparatorluk çökmeye baþladý. 1822´de Brezilya baðýmsýzlýðýný ilan edince, Portekiz tek büyük zenginlik kaynaðýný kaybetti.
On dokuzuncu yüzyýlýn tamamý ve 20. yüzyýl baþlarý Portekiz için ekonomik ve siyasi istikrarsýzlýk dönemi oldu. Þiddetli partizan mücadeleler, iç savaþlar ülkeyi kargaþanýn içine itti. 1908´de kral katledilerek, iki yýl sonra 1910´da cumhuriyet ilan edildi. On altý yýl devam eden cumhuriyet dönemi oldukça istikrarsýz olup, bu dönemde kýrk sekiz hükümet kuruldu ve en az yirmi beþ darbe teþebbüsü oldu. 1926´da ordu idareyi ele aldý ve kýrk sekiz yýl ülke General Franko tarafýndan diktatörlükle idare edildi.
25 Nisan 1974´te hükümet genç subaylar tarafýndan yapýlan bir darbe sonucu iþbaþýndan uzaklaþtýrýlýnca, General Antonio de Spinola liderliðinde bir askeri cunta kontrolü eline geçirdi. Baþkan Spinola solcu subaylardan gelen baský sonucu, ayný yýlýn Eylül ayý sonunda istifa etmek zorunda kaldý. Nisan 1975´te demokratik partiler oylarýn %64´ünü kazanmasýna raðmen, Sovyetlerce desteklenen komünist parti tesirini arttýrdý. Bankalar, sigortalar ve sanayi devletleþtirildi.
1976´da yürürlüðe giren yeni Anayasada sosyalizme geçiþ hedefi açýk bir þekilde de ortaya kondu. Yeni Anayasanýn ardýndan yapýlan genel seçimlerde hiçbir parti çoðunluðu elde edemedi. Sosyalist Partisi Genel Baþkaný Mário Soares bir azýnlýk hükümeti kurdu. Cumhurbaþkanlýðýna Genelkurmay Baþkaný Antánio Ramalho Eones seçildi. Mário Soares baþkanlýðýndaki hükümet 1977 Aralýðýnda istifa etti. Ocakta kurulan koalisyon hükümeti ve bunun ardýndan kurulan bir dizi koalisyonlar da kýsa ömürlü oldu.
1980´de yapýlan seçimlerden sonra merkez sað eðilimli Demokratik Ýttifak, büyük çoðunlukla iktidara geldi. Bu hükümet anayasada büyük deðiþiklikler yaptý ve sivil yönetime geçiþ yolunu açtý. 1982´de baþ gösteren hükümet krizi üzerine Cumhurbaþkaný erken seçim kararý aldý. 1983 Nisanýnda yapýlan seçimlerde birinci parti durumuna gelen Portekiz Sosyalist Partisi, Sosyal Demokrat Partiyle koalisyon kurdu.
Portekiz 1 Ocak 1986´da AET´ye alýndý. Soares, 60 yýllýk bir aradan sonra 1986 Þubatýnda ilk sivil cumhurbaþkaný seçildi. Temmuz 1987´de yapýlan seçimlerde Sosyal Demokrat Parti sandalye sayýsýný büyük oranda arttýrmasý, kurulan koalisyon hükümetinin istikrarlý olmasýný saðladý. 1991´de yapýlan seçimlerde Sosyal Demokrat Parti yine ilk sýradaki yerini korudu.