Tarihte Artuklular By: ayten Date: 09 Eylül 2010, 01:54:31
Tarihte Artuklular
Kültür ve sanatýyla iz býrakmýþ uzun ömürlü beyliklerden biri Artuklu Beyliði´dir. Oðuzlarýn Döver boyundan ünlü bir Türkmen Beyi olan Artuk Bey, Anadolu´nun fethi sýrasýnda büyük hizmetler görmüþtü. Fakat, Tutuþ´la Süleymanþah´ýn arasýndaki savaþta Tutuþ´tan yana olarak savaþý ona kazandýrmýþ ve Süleymanþah´ýn intiharýna sebep olmuþtu.
Tutuþ, Artuk Bey´in yardýmýna karþýlýk olarak onu Kudüs valisi yapmýþtý. Ölüm yýlý olan 1091´e kadar bu görevde kaldý. Artuk Bey ölünce Kudüs Fatými´lerin eline geçti. Fakat Artuk Bey´in oðullarý Sökmen ve Ýl-Gazi, Selçuklu hükümdarý tarafýndan kendilerine verilen bölgelerde beylikler kurdular. Artuk Bey´in oðullarý tarafýndan kurulan bu beylikler üç kol halinde geliþti. 1. Hýsn Keyfa ve Amid, 2. Mardin ve Meyyafarýkin, 3. Harput´da Üç kol halinde hüküm sürmüþ bir Türkmen sülalesidir.
Artuk Bey önce Sultan Alp Arslan´ýn hizmetinde bulunmuþ ve Malazgirt savaþýna da iþtirak etmiþti 1071 Anadolu´nun Türklere açýlmasýnda rol oynayan emirler arasýnda Artuk Bey de bulunuyordu. Daha sonra Artuk Bey, Sultan Melikþah tarafýndan kendisine ikta edilen Huvan´a çekildi. Ahsa ve Bahreyn Karmatilerini itaat altýna almak görevini baþarýyla sonuçlandýrdý.
Artuk Bey´in bir süre sonra Sultan Melikþah´a küskünlüðü, Suriye Selçuklu Meliki Tutuþ´un hizmetine girmesine yol açtý. Tutuþ da ona Kudüs ve havalisinin valisi yaptý (1085-6). Artuk Bey 1091 yýlýnda bu þehirde öldü. Ancak oðullarý Sökmen ve Ýlgazi Kudüs´ü muhafaza edemediler. Emiru´l-cüyuþ Efdal kumandasýndaki bir Fatými ordusu kýrk günlük bir kuþatmadan sonra þehri aldý (1098).
Mu´in ed-Din Sökmen, Ceziret-i Ýbn Ömer sahibi Çökürmüþ tarafýndan kuþatýlan Musul hakim Musa´nýn yardýmýna koþtu ve bu hizmetine karþýlýk 10.000 dinar ve Hýsn Keyfa kalesini aldý. Böylece Sökmen, Artuklularýn "Hýsn Keyfa ve Sökmeniyye" denilen ilk þubesini kurmuþ oldu (1102).
Eyyubi hükümdarý Melik Kamil önce Amid´i sonra da Hýsn Keyfa´yý zabt ederek Artuklularýn Hýsn Keyfa kolunu ortadan kaldýrmýþtý (1231-2). Necmeddin Ýlgazi Nisan 1105´de Baðdad þahneliðinden azledildikten sonra Mardin´e gelerek bu þehre hakim olmuþ ve burada Artuklularýn "Mardin veya Ýlgaziyye" denilen þubesini kurmuþtur (1108).
Ýlgazi yavaþ yavaþ bu bölgedeki Selçuklu topraklarýna hakim oldu, 1117´de Haleb´i ele geçirdi. Beraberinde Bitlis ve Erzen hakimi Togan Arslan´ýn bulunduðu 20.000 kiþilik ordu ile harekete geçerek Tell Afrin savaþýnda Antakya persi Roger´in kumandasý altýndaki Haçlýlara karþý büyük bir zafer kazandý (1119). Bunu Tell Danis´de Kral II. Baudouin´e karþý kazanýlan takip etti.
Selçuklu sultaný Mahmud ise Ýlgazi´ye Meyyafarýkin þehrini ikta etmiþti (1121). Daha sonra Mardin Artuklularý bazan Eyyubilere bazan da Tükriye Selçuklularýna tabi olarak varlýðýný sürdürdü. Kara Arslan el-Muzaffer (1260-1292) ise, Moðollarýn hakimiyetini kabul ederek barýþ yaptý. O bu sayede hanedanýn devamýný saðladýðý gibi Mardin þehrini de bir felaketten kurtarmýþtý. Bu kolun son hükümdarý Melik el-Salih Mardin´i müdüfaa edemeyeceðini anlayýnca bu þehri Karakoyunlularýn reisi Kara Yusuf´a teslim etti (1409). Bu suretle Artuklular Devleti sona erdi.
Artuklularýn üçüncü kolu 1185 yýlýnda Harput ve havalisinde kurulmuþsa da fazla uzun ömürlü olmamýþtý.Sultan I. Ala ed-Din Keykubad 1234 yýlýnda Harput´u zabtederek, Artuklularýn bu koluna son vermiþti.Artuklular büyük Türkmen kitlelerine dayanan bir Türk devleti idi. Bu sebepten milli teþkilat ve ananelerini muhafaza etmiþlerdi.
Alp, Ýnanç, Kutlug gibi eski Türkçe unvanlarý kullanmakla da bu ananelerini koruduklarýný göstermiþlerdir. Artuklular devlet anlayýþýnda eski Türk hukukuna göre devletin hanedanýn ortak malý olduðu görüþün de uyguladýlar. Ýlgazi ve Belek gibi kudretli þahsiyetlerin mevcudiyeti Artuklu Devleti´nin siyasi birliðini saðlayabilmiþ, aksi takdirde ayrý beylikler halinde hükün sürmüþlerdir.
Artuklu hükümdarlarý gerek Müslüman ve gerekse hristiyan halka adaletle hizmet etmiþler, idareleri altýndaki ülkelerde düzen ve emniyeti saðlamýþlardý. Ayrýca ticari ve iktisadi hayatýn geliþmesine büyük ölçüde yardýmcý oldular. Bu maksatla bazý þehirlerdeki ticari vergileri kaldýrmýþlardýr. Bu iktisadi geliþme mimari eserlerden de anlaþýlmaktadýr.
Artuklular, bir kýsmý bugüne kadar mevcudiyetlerini koruyan, birçok mimari eserler sözgeliþi; külliyeler, camiler, medreseler, hamamlar, köprüler, sivil ve askeri yapýlar yapmýþlardýr. Onlarýn devrinde mimaride görülen geliþme sebiyle bugün güneydoðu Anadolu bölgesinde her önemli eser Artuklulara baðlanmak istenmektedir.
Artuklu ülkesindeki Meyyafarýkin, Amid ve Mardin gibi þehirler birer ilim ve kültür merkezi haline gelmiþti. Bu hanedana mensup hükümdarlar ilim ve sanat adamlarýný himaye etmiþler, bunun neticesinde de onlar adýna bazý eserler yazýlmýþtýr.
Ynt: Tarihte Artuklular By: Bilal2009 Date: 24 Mart 2019, 20:46:44
Esselamü aleyküm Rabbim paylaþým için razý olsun