Tarihte Tunus By: ayten Date: 08 Eylül 2010, 03:43:41
Tarihte Tunus
Tunus, gerek Akdeniz ve Kuzey Afrika hakimiyeti ve gerekse Avrupa?nýn Afrika ile olan münasebetleri bakýmýndan büyük bir stratejik öneme sahiptir. Tunus?un coðrafi konumu göçebe Berberilerden sonra, daha çok deniz yoluyla gelen çeþitli etnik topluluklarýn ülkeye yerleþmesinde en büyük faktör olmuþtur.
M.Ö. 1000 yýlýndan itibaren Fenikeliler, Tunus?ta ticaret merkezleri kurmaya baþladýlar. M.Ö. 5. yüzyýl sonlarýnda Fenikeliler Tunus?a gelip yerleþtiler ve burada Kartaca Cumhuriyetini kurdular. Tunus, daha sonra batýdan gelen Vandallarýn, 6. yüzyýlda da Bizanslýlarýn hakimiyeti altýna geçti.
Müslümanlarýn Tunus?a (Afrikiyye) geliþi (647-1228): MüslümanAraplarýn 647 yýlýnda baþlayan yayýlmalarý Ukbe bin Nafi?nin 670?te Kayruvan (Kariouane) þehrini kurmasýyla neticelendi. Tunus (Afrikiyye), Hazret-i Muaviye zamanýnda 667 (H.45) yýlýnda alýndý.
Bizanslýlar bazý önemli þehirleri ellerinde tuttular. Berberi ayaklanmalarý neticesinde Müslümanlar geçici olarak Afrikiyye?den uzaklaþtýlarsa da, Hasan bin en-Numan zamanýnda Berberiler, Afrikiyye?yi Müslüman Araplara býraktýlar (698). Bundan sonra Kayruvan Müslüman Afrikiyye?nin baþþehri olarak kaldý. Bütün Afrikiyye Müslüman oldu ve Ýslamiyyet her tarafa buradan yayýlmaya baþladý. Ýkinci Abbasi halifesi Cafer Mensur zamanýnda,Abbasi hakimiyeti yaygýnlaþtý.
Emevi ve Abbasi halifelerine baðýmlý olan Afrikiyye?yi önce Aðlebiler, sonra Kayruvan?da bir Þii halifeliði kuran (910) Fatýmiler yönetti. Kayruvan ve Mahdiya þehirleri Fatýmilerin merkezi oldu. Fatýmiler 972?de baþþehri Kahire?ye taþýdýklarý zaman Afrikiyye Berberi sülalesi Zirilerin iktidarý altýna girdi. Ziriler zamanýnda Tunus, Sicilya?daki Normanlarýn istilasýna uðradý.
Zirilerin son hükümdarý Hasan bin Ali, Fas?taki Muvahhidin Devletinden yardým istedi. Muvahhidin Devletinin kurucusu Abdülmümin, Normanlarý Tunus?tan kovarak (1159-1160), Afrikiyye?yi Tunus?ta oturan bir vali tarafýndan yönetilen bir eyalet haline getirdi. Bundan sonra Afrikiyye, Tunus adýný aldý.
On altýncý yüzyýlda Ýspanya ve Osmanlý Devletinin, Akdeniz hakimiyeti için yaptýklarý savaþlar sonunda Hafriler yýkýldý. 1534 yýlýnda Barbaros Hayreddin Paþa, Tunus?u ele geçirdi. AncakHafsi Hanedanýndan Hasan, Ýspanya Kralý Beþinci Þarlken?den yardým istedi ve Beþinci Þarlken baþþehir Tunus?u iþgal etti ve Barbaros Hayreddin PaþaCezayir?e çekilmek zorunda kaldý. Ýspanya Kralý Hafsi Hanedanýndan Hasan?ý tekrar, kendisine vergi vermek þartýyla Tunus?un baþýna getirdi.
Baþþehir Tunus 1574 yýlýna kadar tekrar Hafsi Hanedanlýðýnýn elinde kaldý. Bu arada Barbaros Hayreddin Paþa ve Turgut Reis 1556?da Gafsa?yý, 1558?de Kayrevan?ý ele geçirdiler. Tunus?un doðu ve güney sahilleri Türklerin eline geçti. CerbeAdasý deniz üssü olarak kullanýldý. Barbaros Hayreddin Paþa, Ýspanya?daki Endülüslü Müslümanlardan 100.000 kadarýný kurtararak Kuzey Arfika?ya getirdi. Nihayet 1574?te Uluç Ali Reis ile Sinan Paþa, Tunus þehrini (Halkul-Vad Kalesini), ele geçirmek suretiyle bütün Tunus, Osmanlý Ýmparatorluðunun bir eyaleti haline geldi.
Osmanlý Devleti zamanýnda Tunus, önceleri Yeniçerilerin desteklediði bir Dayý vasýtasýyla, daha sonra da bir Bey vasýtasýyla yönetilmeye baþlandý. Ýlk beylik sülalesi Birinci Murad Bey tarafýndan kurulan Muradi sülalesidir (1612-1631). 1710?dan sonra Beyler, irsi yoldan tahta çýktýlar. Bu arada Fransa, Ýngiltere, Ýspanya ve Ýtalya Tunus?ta ekonomik faaliyetlerde bulunmaya baþladýlar. Fransa 1830?da Cezayir?i iþgal ettikten sonra, Tunus ile daha fazla ilgilenmeye baþladý.
Bu sýralarda Osmanlý Ýmparatorluðu kendi baþýndaki birçok meseleler yüzünden Tunus?a daha fazla yardým edemedi. 1876-1877 Osmanlý-Rus Savaþý da bunu önledi. Tunus?ta Fransa, Ýngiltere ve Ýtalya?nýn gözü ve çýkarlarý vardý. 1878?de Kýbrýs?ý elde eden Ýngiltere, Fransa?nýn Tunus?taki özel imtiyazlarýný tanýdý. Fransa, bazý Tunuslu aþiretlerin (Krumirlerin) Cezayir topraklarýna yaptýklarý akýnlarý ve bazý toprak taleplerini bahane ederek 1881 yýlýnda Tunus?a asker çýkardý.
12 Mayýs 1881?de yapýlan Bardo Antlaþmasýyla; Tunus Beyi, dýþ hükümranlýðý, siyasi ve ordu iþlerini bir Fransýz Genel Valisine býrakýyordu. Tunus?un Muher ve güney kesiminde baþlayan ayaklanmalar güçlükle bastýrýldý. Vali Paul Cambon, yeni bey Ali bin Hüseyin?e (1882-1902) Marsa Sözleþmesini kabul ettirince (1883), Fransýz himayesi resmen kurulmuþ oldu.
Bütün bu olanlarý Osmanlý Ýmparatorluðu protesto ederek kabul etmediðini bildirdi. Resmi padiþah fermanlarýnda Tunus Osmanlý eyaleti olarak zikredilmeye devam etti. Fransýz himaye rejimi Tunus?un baðýmsýzlýðýný kazanmasýna kadar devam etti (1956). Tunus?taki Fransýz idaresi 78 yýl sürdü.
1930?larda Habib Burgiba önderliðinde Tunuslular baðýmsýzlýk mücadelesine baþladýlar. Ýkinci Dünya Savaþý esnasýnda Tunus bir savaþ alaný oldu. Harpten sonra Burgiba yeni Destur Partisini kurarak baðýmsýzlýk mücadelesine devam etti. Nihayet 1956 yýlýnda Tunus baðýmsýzlýðýný kazandý. Baðýmsýzlýðýný kazandýktan sonra Tunus Cumhuriyetini ilan eden Burgiba, ilk Tunus Cumhurbaþkaný oldu. Birçok reformlar yaparak laik eðilimli bir rejim kurdu.
Burgiba, 1965?te Ýsrail?e karþý yumuþak ve ýlýmlý davranýlmasý gerektiðini savundu. Fakat bu düþünceleri þiddetle tenkit edildi. 1979?da Mýsýr?ýn Arap Birliðinden çýkarýlmasýndan sonra, Tunus eski bakanlarýndan Chadli Kýlibi?nin de genel sekreter olmasýyla, Tunus, Arap Birliðinin karargahý oldu.
Ocak 1980?de Libya?da eðitim görmüþ komandolarýn Gafsa þehrini ele geçirmeleri, Tunus?un Fransa ve ABD?den destek istemesine sebep oldu. Olaylarýn yatýþmasýndan sonra baþbakanlýða getirilen eski Milli Eðitim Bakaný Muhammed Mzali, siyasi hayatý kýsmen olsun liberalleþtirdi. Siyasi mahkumlarýn çoðu serbest býrakýldý ve siyasi partiler kanuni olarak tanýnmaya baþlandý. Baðýmsýzlýktan beri tek baþýna iktidarda olan Sosyalist Destur Partisinden baþka, Komünist Partisi dahil üç siyasi partiye daha izin verildi.
Ölünceye kadar Devlet Baþkaný seçilen Burgiba, 1987 senesinde saðlýk durumu gerekçe gösterilerek devlet baþkanlýðý görevinden alýnarak yerine General Zeynelabidin bin Ali geçti. Bu yönetim deðiþikliði ülkede belirli bir liberalleþme ve ekonomide köklü yeniliklerin yapýlmasýna sebep oldu. General Zeynelabidin radikal Müslümanlara karþý büyük tedbirler aldý.
Bunlarýn desteklediði Nakda Partisinin birçok üyesini hapsettirdi. Bu tutumunu hala sürdürmektedir (1994). 21 Mart 1994?te yapýlan parlamento ve devlet baþkanlýðý seçimlerinde Zeynelabidin bin Ali ve partisi oylarýn %99?unu alarak devlet baþkanlýðýna yeniden seçildi. 1982 yýlýnda Lübnan?dan çýkarýlan Filistin Kurtuluþ Teþkilatý mensuplarý ve Lideri YaserArafat Karargahýný Tunus?a taþýdý. Böylece Tunus, Filistin Kurtuluþ Teþkilatýnýn Karargahý oldu.