Kabir Ziyareti

Kabir Ziyareti By: neslinur Date: 17 Ağustos 2010, 06:51:43
Kabir Ziyareti

İnsan için en tesirli öğütlerden biri de ölümü hatırlamaktır. Bunun için Hz. Ömer (r.a.) yüzüğünün taşma "Nefis için ölümü hatırlamak yeterli bir öğüttür" mealinde bir ibare yazdırmış idi.

O bakımdan cenazeye iştirak etmek, onu teşyi' edip kabrine kadar götürmek ve arasıra kabirleri ziyaret etmek, insanı madde cenderesinden, dünyalığa aşırı yönelmekten çekip, bozulan hayat dengesini sağlar. Aynı zamanda bedenle ruh, dünya ile ahiret arasında zayıflayan köprüyü sağlamlaştırıp dengede tutmayı ilham eder.

Ancak kabir ziyaretinin birtakım adap ve kuralları vardır ki, onları sünnet çerçevesinde ele alıp hurafeden uzak bir çizgide bulundurmamız gerekir. Bunun için de ilgili hadisleri ve müctehid imamların ictihad, tesbit ve ihticaclarını bilmemizde lüzum söz konusudur.

İlgili Hadisler:

Büreyde (r.a.) den yapılan rivayete göre, Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz şöyle buyurmuştur:

"Ben sizi kabirleri ziyaretten men'etmiştim. Artık Muhammed'e anasının kabrini ziyarete izin verilmiş bulunuyor. O bakımdan siz de kabirleri ziyaret edin; çünkü kabir ziyareti ahireti hatırlatır."[248]

Ebu Hüreyre (r.a.) den yapılan rivayete göre, adı geçen şöyle demiştir:

"Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz anasının kabrini ziyaret edip ağladı ve bu sebeple onun etrafında yer alan ashabı da ağladı. Peygamber (s.a.v.) onlara şöyle buyurdu:

"Annem için istiğfarda bulunmam hususunda Rabbimden izin istedim, O bana izin vermedi. Sonra annemin kabrini ziyaret etmem için Rabbımdan izin istedim, bana izin verdi. O bakımdan artık siz de kabirleri ziyaret ediniz. Çünkü bu, ahireti hatırlatır."[249]

Yine Ebu Hüreyre (r.a.) den yapılan rivayette deniliyor ki:

"Peygamber (s.a.v.) Efendimiz kabirleri ziyaret eden kadınları lanetledi."[250]

Abdullah b. Ebi Müleyke (r.a.) diyor ki:

"Bir gün Hz. Aişe kabirlerden dönüp geliyordu. Kendisine dedim ki:

"Ey mü'minlerin anası! Nereden geliyorsun?" O bana:

"Kardeşim Abdurrahman'ın kabrini ziyaretten" diye cevap verdi. Ona:

"Peygamber (s.a.v.) Efendimiz kabirleri ziyareti menetmemiş miydi?" diye sordum. O bana:

"Evet, men'etmişti, sonra ziyaret etmeyi emretti" diye cevap verdi.[251]

Ebu Hüreyre (r.a.) den yapılan rivayete göre, adı geçen diyor ki:

"Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz kabristana geldi ve şöyle dedi:

"Selam size olsun ey mü'minlerin yurdu! Şüphesiz biz de -inşaallah- size katılacağız."[252]

Ahmed b. Hanbel bu hadisi şu fazlalıkla rivayet etmiştir:

"Allah'ım! Bizi bunların ecrinden (sevap ve mükafatından) mahrum bırakma ve onlardan sonra bizi fitneye düşürme."

Büreyde (r.a.) den yapılan rivayette diyor ki:

"Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz, ashabına, kabirleri ziyarete çıktıklarında şöyle demelerini öğretiyordu:

"Selam size olsun ey mü'minlerden ve müslimlerden oluşan diyar ehli! Şüphesiz biz de -inşaallah- gelip size katılacağız. Allah'tan bizim ve sizin için afiyet dileriz."[253]

Hadislerin Işığında Müctehid İmamların Tesbit Ve İhticaclar

a) Hanefilere göre: Kabirleri ziyaret etmek hem erkeklere, hem de kadınlara menduptur. Bazı ilim adamlarına göre, kadınların kabirleri ziyaret etmeleri haram kılınmıştır. Ancak en sahih tesbite göre bu hususta hem erkeklere, hem de kadınlara ruhsat vardır.

Kabirleri ayakta durup ziyaret etmek ve yine ayakta dua etmek sünnettir. Nitekim Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz Baki' Kabristanı'nı ziyaret ederken böyle yapar ve şöyle derdi:

"Selam size olsun ey mü'min topluluğun yurdu! Şüphesiz biz de inşaallah- gelip size katılacağız. Allah'tan bize ve size afiyet dilerim."

Ziyaretçinin Yasin Suresini okuması müstehabdır. Okurken kabrin yanı başında oturmasında bir sakınca yoktur.[254]

b) Şafiilere göre: Kabirleri adabına uygun ziyaret etmek sadece erkeklere menduptur; kadınlara ise mekruhtur. Ancak kadınların ziyarete çıkmaları bir fitne çıkmasına veya haram bir şeyin işlenmesine sebebiyet verdiği takdirde, ziyaret kerahet sınırında kalmaz, haram olur.[255]

c) Hanbelilere göre: Erkeklerin kabirleri ziyareti hakkında görüş birliği vardır, buna muhalefet eden olmamıştır.

Kabir ziyaretinde Rasulüllah'dan (s.a.v.) rivayet edilen duayı söylemek sünnettir. Aynı zamanda kabrin yanında Kur'an okumakta bir sakınca yoktur. Kadınların ziyaret etmesi ise, mekruhtur.[256]

Tahliller Ve Rivayetler

756 nolu Büreyde hadisini Tirmizi sahihlemiştir. O bakımdan ihticaca salih sayılır. Nitekim müctehidlerin hemen hepsi bu hadisle istidlal edip kabir ziyaretinin sünnet olduğunu belirtmişlerdir. Kimi de müstehab olduğuna kaildir.

757 nolu Ebu Hüreyre hadisini Buhari dışında diğer beş sahih kaynak nakletmiştir. Aynı zamanda Hakim tahric etmiştir.

Bu babda Şafii, Ahmed ve Hakim, Ebu Zer (r.a.) den bir hadis rivayet etmişlerse de senedinin zayıf olduğu tesbit edilmiştir. İbn Mace ve Hakim'in İbn Mes'ud (r.a.) den rivayet ettikleri bir hadis daha var ki, onun isnadında Eyyub b. Hani' bulunuyor. Bu zat hakkında farklı tesbitler söz konusudur.[257]

Bunun gibi Ahmed b. Hanbel, Hz. Ali (r.a.) den; İbn Mace, Hz. Aişe (r.a.) den rivayet etmiştir.

Hadis ve rivayetlerin tamamını biraraya getirince, kabir ziyaretinin meşruiyeti ortaya çıkıyor ve daha önce men'edilen hükmün kaldırıldığı kesinlik kazanıyor.

758 nolu Ebu Hüreyre hadisini aynı zamanda İbn Hibban tahric edip sahihlemiştir. Ancak hadisin delaleti mutlak değil mukayyeddir; yani sünnete aykırı ağlamak, çırpınmak veya bir fitne ve fesada sebebiyet vermek söz konusu olduğunda, kadınların kabirleri ziyaret etmesi haramdır. Böyle bir durum olmadığı takdirde, müctehidlerin bir kısmına göre ziyaret etmelerinde bir sakınca yoktur, bir kısmına göre ise kerahet vardır. Böylece, ziyaret sebebiyle birtakım günah ve fitneye sebebiyet veren kadınlar lanetlenmiştir.

759 nolu Abdullah hadisini aynı zamanda Hakim tahric etmiş; İbn Mace de muhtasar biçimde Hz. Aişe (r.a.) den rivayete yer vermiştir. Şöyle ki: "Peygamber (s.a.v.) Efendimiz kabirleri ziyarete ruhsat vermiştir."

Bu babda Ahmed, İbn Mace ve Hakim, Hasan (r.a.) dan ve Ahmed de ayrıca İbn Abbas (r.a.) dan hadis rivayet etmiştir. Ancak isnadında Ümmü Hani'in azadlı kölesi Ebu Salih'in bunun isnadında yer aldığı bilinmektedir ki, bu zat zayıftır. İbn Mehdi onun kavi olduğunu söylemişse de, İmam Ahmed kavi olmadığına dikkat çekmiştir.[258]

Kabirleri ziyaretin kadınlar için mekruh veya haram olduğuna dair Ebu Davud ve Hakim'in İbn Ömer (r.a.) den rivayet ettikleri bir hadis söz konusudur:

"Peygamber (s.a.v.) Efendimiz, kızı Fatıma'ya gözü dokundu ve sordu:

"Seni evinden dışarı çıkaran şey nedir"?

"Şu ölü evine geldim de onların ölüsüne merhamet duygumu (kullanarak rahmet dileyip) izhar ettim", diye cevap verdi. Rasulüllah (s.a.v.):

"Umulur ki onlarla birlikte kabre kadar vardın!" buyurdu. O da şöyle dedi

"Allah'a sığınırım, bu hususta sizin neler anlattığınızı sizden işitmiş bulunuyorum."

"Eğer onlarla beraber kabre gitmiş olsaydın şöyle şöyle günahkar olurdun" buyurarak konu üzerinde şiddetli durdu.

Bir diğer rivayette ise, bu son cümle şu lafızla nakledilmiştir:

"Eğer onlarla beraber kabre kadar gitmiş olsaydın, senin babanın dedesi Cenneti görmedikçe sen de cenneti göremez olurdun."

Hakim bu hadisin, şeyheynin şartına göre "sahihü'l-isnad" olduğunu belirtmiştir. İbn Dakik el-Iyd, İhkamü'l-Ahkâm'da bu babda görüşünü ortaya korken, Hakim'in sözü üzerinde şüpheyle durmuştur; Çünkü Buhari ve Müslim'in Ümmü Atıyye (r.a.) dan yaptıkları rivayete göre, Ümmü Atıyye şöyle demiştir:

"Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz biz kadınları cenazeyi takip ve teşyi'den men'etti, ancak bu men' üzerinde ısrarla durmadı."

Şüphesiz cenazeyi kabre kadar teşyi' etmek başkadır, kabirleri gidip ziyaret etmek yine başka bir olaydır.

760 nolu Ebu Hüreyre hadisi sahihtir ve ihticaca salihtir. Onun gibi 761 nolu Büreyde hadisi de sahihtir.

Bu babda ayrıca Müslim'in Hz. Aişe'den (r.a.) rivayet ettiği bir hadis bulunuyor ki, mealen şöyledir: "Rasulüllah (s.a.v.), Hz. Aişe'ye kabirleri şöyle selamlamasını emretti:

"De ki, mü'minlerden ve müslimlerden oluşan kabir ehline selam olsun. Allah bizden ve sizden önden gidenlerle geride kalanlara rahmetini indirsin. Şüphesiz biz de -inşaallah- gelip size katılacağız."

Yine Müslim Hz. Aişe (r.a.) dan şu hadisi tahric etmiştir; adı geçen diyor ki:

"Rasulüllah (s.a.v.) Efendimiz hemen hemen bir çok gecelerinde evden çıkıp Baki' kabristanına gider ki bu daha çok gecenin son bölümüne raslardı ve şöyle derdi:

"Ey mü'minlerin eyleştiği dâr! Selam size olsun. Size va'dolunan size gelip ulaştı ve biz de -inşaallah- gelip size katılacağız. Allah'ım! Baki' el-Ğarkad (kabristanında) bulunanları bağışla."

Kabirlere selam verme konusunda zikredilen "dâr" kelimesinden maksat, hem kabirler, hem de kabir ehli olanlardır.

Bu sahih rivayetlerden, kabirleri ziyaret edip onlara selam vermenin ve ilgili duayı yapmanın sünnet olduğu anlaşılıyor. Aynı zamanda kabirleri sık sık ziyaretin meşruiyetine delalet vardır. Sonra da kabir ehli ve hayatta olanlar için bu esnada mağfiretle birlikte afiyet dilemenin de müstehab olduğuna delalet vardır.

Çıkarılan Hükümler:

1- Kabirleri önceleri ziyaret etme yasaklanmıştı.

2- Sonra İslami hükümler kalp ve kafalara iyice yerleşip cahiliye devri adetlerinin önüne bir sed çekilince bu yasak kaldırılmış ve böylece kabirleri ziyaret sünnet kılınmıştır.

3- Kadınların kabirleri ziyaretinin uygun olup olmayacağı, günün, ortamın ve toplum yapısındaki ahlaki seviyenin ölçülerine bağlıdır: Sesli ağlamak, hıçkırmak ve fitneye sebep olmak söz konusu olmadığı takdirde, kabirleri ziyaret etmelerine cevaz verilebilir. Bu gibi durumlar mevcut olduğu takdirde cevaz verilmez.

4- Kabirleri ziyarete giden kimsenin ayakta durup, Rasulüllah'dan (s.a.v.) nakledilen selamı vermesi ve sonra diğer duayı yapması, mağfiret ve afiyet dilemesi de sünnettir.

5- Kabirleri ziyaret ederken, zorunlu bir sebep olmadıkça kabirleri çiğnemek, üzerinde oturmak, küçük abdest bozmak mekruhtur ve günahtır.

6- Kabirleri ziyarette daha çok ölümü, kabir alemini ve ahireti; sonra da dünyanın geçici olduğunu, toplanılan mal ve servetin; elde edilen makam ve şöhretin ölümle noktalanacağını düşünmek ve ona göre ibret almak müstehabdır.

--------------------------------------------------------------------------------

[1] Müslim, siyam: 144, 145, Nesai, iman: 7, Ahmed: 2/229, 3/451, 460, 4/ 335, 5/75, 76.

[2] Mecmeu'l-Enhür: 1/176, Haşiyetü't-Tahtavi: 287, 288.

[3] Mecmeu'l-Enhür: 1/176.

[4] Mecmeu'l-Enhür: 1/176.

[5] el-Gamravi, es-Siracü'l-Vehhac: 96, 97.

[6] el-Gamravi, es-Siracü'l-Vehhac: 96, 97.

[7] İbn Kudame, el-Muğni: 2/254, eş-Şerhu'l-Kebir: 2/253, 254.

[8] İbn Kudame, el-Muğni: 2/254, eş-Şerhu'l-Kebir: 2/253, 254.

[9] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 3/357.

[10] Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 3/247-6334 nolu Amr.

[11] Buhari, meğazi: 31, Müslim, misafirin: 310, Ebu Davud, sefer: 14, Nesaî, havf: 12, Ahmed: 5/370, 6/275.

[12] Buhari, havf: 1, 2, 3, meğazi: 3, tefsir: 2, Müslim, müsafirin: 305, 307, 309, 312.

[13] Müsned-i Ahmed. Müslim, ibn Mace. Nesai/ıydeyn

[14] Buhari, havf: 1, Müslim, müsafirin: 306.

[15] Müsned-i Ahmed: 4/391, 413, Nesai, Ebu Davud.

[16] Ebu Davud, Nesai, havf: 15, Ahmed: 2/230.

[17] Nesai, havf: 2, 5, Ahmed: 1/232, 357, 5/183, 385, 399.

[18] Nesai, imamet: 41, taksir: 1.

[19] Müslim, müsafirin: 5, 6, Nesai, salat: 3, salatü'1-havf: 4, Ebu Davud, sefer: 5 .

[20] Kasani, Bedayiu's-Sanayi!’: 1/243.

[21] el-Gamravi, es-Siracü'l-Vehhac Ala Metni Minhac: 92, 93.

[22] İbn Kudame, el-Muğni: 2/260, 261'den özetlenerek.

[23] Bilgi için bak: Sahnun, el-Müdevvenetü'l-Kübra: 1/160, 161, Kasani, Bedayiu's-Sanayi': 1/243.

[24] Bilgi İçin bak: Ebu Cafer et-Tahavi, Şerhu Maâni'l-Asâr: 1/316.

[25] Bilgi için bak: Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: Muhammed b. Îshak ismi.

[26] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 3/365.

[27] İbn Mace, ikamet: 151.

[28] Ebu Davud, Müsned-i Ahmed.

[29] Sahih-i Müslim, cihad: 69.

[30] Feteva-yi Hindiyye: 1/156.

[31] Kasani, Bedayiu's-Sanayi’: 1/244, 245.

[32] Ebu Zekeriya Nevevi, Minhacü't-Talibin: 21.

[33] İbn Kudame, el-Muğni: 2/270.

[34] Bilgi için bak: Sahnun, el-Müdevvenetü'l-Kübra: 1/162, 163.

[35] Buraya kadar naklettiğimiz.dört hadisi Buhari ve Müslim ittifakla rivayet etmişlerdir. Buhari, küsuf: 1, 3, 8, 13, 17, Müslim, küsuf: 9, 10, 16, 17, 23, 29.

[36] Ebu Davud, istiska: 4, 5, 7, İbn Mace, küsuf, Ahmed: 1/298, 358, 3/347, 382, 6/53, 76, 164, 168, 345, 354.

[37] Müslim, Ebu Davud, Ahmed.

[38] Müslim. Ebu Davud, Ahmed.

[39] Tirmizi, küsuf ve cumua.

[40] Müslim, Ahmed, Nesai, Ebu Davud, küsuf.

[41] Ebu Davud, Müsned-i Ahmed.

[42] Sahih-i Buhari, Sahih-i Müslim.

[43] Buhari, Müslim, Nesai, Ebu Davud, İbn Mace, Ahmed: 5/19.

[44] Müsned-i Şafii.

[45] Kasani, Bedayiu's-Sanayi’: 1/281-282'den özetlenerek.

[46] İmam Şafii, el-Ümm: 1/243, 244'den özetlenerek.

[47] İmam Şafii, el-Ümm: 1/245.

[48] eş-Şerhu'l-Kebir: 2/274, 275.

[49] İbn Kudame, el-Muğni: 2/275, 276.

[50] Sahnun, el-Müdevvenetü'l-Kübra: 163, 164.

[51] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 3/375.

[52] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 3/375, Zehebi, Mizanü'l-İ’tidal: 4/510, 10065 nolu.

[53] Zehebi, Mizanü'l-İ’tidal: 1/371, 1389 nolu Salebe.

[54] Ebu Davud, istiska: 2.

[55] İbn Mace, cihad: 142, Müsned-i Ahmed.

[56] Müsned-i Ahmed: 4/39, 40, 41.

[57] Buhari, istiska: 1, 15, 17, 20, Müslim, istiska: 1, 3, 4, Ebu Davud, istiska: 1, 2, Tirmizi, istiska; 7, Ahmed: 4/40, 41.

[58] Ebu Davud, istiska, Tirmizi, cumua: 44, Nesai, istiska: 3, İbn Mace, İkamet: 153, Ahmed: 1/230, 269, 355.

[59] Buhari, istiska: 3, fezail: 11.

[60] Sünen-i Saîd.

[61] Müslim, istiska: 7, Ahmed: 4/193.

[62] Buhari, istiska: 21.

[63] İbn Mace, ikamet: 154, Ahmed: 4/235.

[64] Taberani, istiska: 2, Müsned-i Şafii.

[65] Müsned-i Şafii, Neylü'l-Evtar: 4/12.

[66] Ebu Davud, Müsned-i Ahmed: 4/39, 40, 41.

[67] Kasani, Bedayiu's-Sanayi': 1/282, 283'den özetlenerek.

[68] Ebu Zekeriya Nevevi, Minhacü't-Talibin: 22, 23'den özetlenerek.

[69] İbn Kudame, el-Muğni: 2/283-296'dan özetlenerek.

[70] Sahnun, el-Müdevvenetü'l-Kübra: 1/165-167'den özetlenerek.

[71] Şevkani, Neylü’l-Evtar: 4/8.

[72] Müslim, birr: 41, Tirmizi, cenaiz: 2, Ahmed: 1/81, 2/326, 354, 5/276, 279, 283, 284.

[73] Müslim, birr: 41, Tirmizi, cenaiz: 2, Ahmed: 1/81, 2/326, 283, 284.

[74] İbn Mace, cenaiz: 2, Ahmed: 1/81, 91, 138.

[75] İbn Mace.

[76] Buhari, tefsir: 4, vasaya: 3, Müslim, feraiz: 7, vasaya: 5, 7, Ebu Davud, cenaiz: 1, 5, Tirmizi, cenaiz: 6, İbn Mace, cenaiz: 1, Ahmed: 1/176, 4/375, 5/328.

[77] Müslim, cenaiz: 1, 3, Ebu Davud, cenaiz: 16, Tirmizi, cenaiz: 7, Nesai, cenaiz: 4, İbn Mace, cenaiz: 3, Ahmed: 3/3.

[78] İbn Mace, cenaiz: 6, Ahmed: 4/123.

[79] Ebu Davud, cenaiz: 20, İbn Mace, cenaiz: 4, Ahmed: 5/26, 27.

[80] Ebu Davud, cenaiz: 34.

[81] Tirmizi, cenaiz: 76, İbn Mace, sadakat: 12, Daremi, büyû: 52, Ahmed: 2, 440, 475

[82] Buhari, libas: 18, Müslim, cenaiz: 48, Ebu Davud, cenaiz 19, Ahmed: 6/ 153, 269.

[83] Buhari, cenaiz: 3, meğazi: 83, Nesai, cenaiz: 11, Ahmed: 6/117.

[84] Tirmizi, cenaiz: 14, İbn Mace, cenaiz: 7, Ahmed: 6/43, 55, 206.

[85] Kasani, Bedayiu's-Sanayi': 1/299.

[86] Ebu Zekeriya Yahya Nevevi, Minhacü't-Talibin: 23.

[87] İbn Kudame, el-Muğni: 302-307'den özetlenerek.

[88] el-Fıkhu Ala'l-Mezahibi’l-Arbaa: 1/500'den özetlenerek.

[89] Abdurrahman el-Ceziri, el-Fıkhu Ala'l-Mezahibi'l-Arbaa: 1/501, 502'den özetlenerek.

[90] Bilgi için bak: Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/18.

[91] Bilgi için bak: Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/18.

[92] Ebu Davud, cenaiz: 3.

[93] Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 3/351, 6721 nolu Fazl.

[94] Buhari, merzâ: 13, 20, Müslim, vasaya: 8, Ahmed: 1/168, 171.

[95] Tirmizi, İbn Mace, Ahmed: 1/196.

[96] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/23.

[97] Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 4/6, 8056 nolu Muhammed.

[98] Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 3/389, 6894 nolu Kazaa.

[99] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/26’dan özetlenerek.

[100] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/28'den özetlenerek.

[101] Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 2/355.

[102] Ahmed: 2/280, 433, 454, 472, 4/246.

[103] Taberani, cenaiz: 45, Ebu Davud, cenaiz: 60, İbn Mace, cenaiz: 63, Ahmed: 6/58, 100, 105, 169, 200, 264.

[104] Buhari, mezalim: 3, Müslim, birr: 58, 72, zikr: 38, Ebu Davud, edeb: 38, 60, Tirmizi, hudud; 3, birr: 19, kur'an: 10, İbn Mace, mukaddeme: 17, hudud: 5, Ahmed: 2/91, 252, 269, 389, 404.

[105] Ahmed: 5/136.

[106] İbn Mace, Cenaiz: 9, 55, Dâremî, Mukaddeme: 14, Ahmed: 6/228.

[107] Kasani, Bedayiu's-Sanayi': 1/304'den özetlenerek.

[108] Ğamravi, es-Siracü'l-Vehhac: 103.

[109] Ğamravi, es-Siracü'l-Vehhac: 103.

[110] İbn Kudame, el-Muğni: 2/305-318'den özetlenerek.

[111] Sahnun, el-Müdevvenetü'l-Kübra: 1/184-186'dan özetlenerek.

[112] Bilgi için bak: Mizanü'l-İ’tidâl: 1/370-384.

[113] Buhari, cenaiz: 73, 74, 76, 79, Ebu Davud, cenaiz: 27, Tirmizi, cenaiz: 46, Nesai, cenaiz: 62, İbn Mace, cenaiz: 28.

[114] Ahmed b. Hanbel.

[115] Buhari, gusül: 23, 25, 27.

[116] Ebu Davud, cihad: 38.

[117] Mecmeu'l-Enhür 1/188, 189'dan özetlenerek.

[118] Ğamravi, es-Siracül'l-Vehhac: 110.

[119] İbn Kudame, el-Muğni: 2/401-404.

[120] Abdurrahman el-Ceziri, el-Fıkhu Ala'l-Mezahil- Arbaa: 1/529.

[121] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/32.

[122] Ahmed, Hakim, Ebu Davud, Tirmizi: Hadistin garibün.

[123] Ebu Davud: Cabir (r.a.) den.

[124] Ebu Davud, İbn Mace: İbn Abbas (r.a.) den.

[125] Geniş bilgi için bak: Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 3/135, 136.

[126] Geniş bilgi için bak: Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 4/148, 8673 nolu Mualla.

[127] Neylü'l-Evtar: 4/34.

[128] Buhari, cenaiz: 12, 13, 17, Müslim, cenaiz: 38, Nesai, cenaiz: 34, Ahmed: 5/85, 6/407, 408.

[129] Buhari, Müslim.

[130] Ebu Davud, Ahmed: 6/267.

[131] Mecmeu'l-Enhür: 1/179-181'den özetlenerek

[132] Ebu Yahya Zekeriya Ansari, Fethü'l-Vahhab: 1/89-91'den özetlenerek.

[133] İbn Kudame, el-Muğni: 2/317-328'den özetlenerek.

[134] Sahnun, el-Müdevvenetü'l-Kübra: 1/184, 185.

[135] Şevkani, Neylü’l-Evtar: 4/38.

[136] Buhari, meğazi: 17, 26, Ahmed: 5/112, 6/395.

[137] Buhari, meğazi: 17, 26, Ahmed: 5/112, 6/395.

[138] Müslim, cenaiz: 49, Tirmizi, cenaiz: 19, Nesai, cenaiz: 37, İbn Mace, cenaiz: 12, Ebu Davud, cenaiz: 30, Ahmed: 3/295, 329.

[139] Müslim, cenaiz: 49, Ebu Davud, cenaiz: 30, 37, Ahmed: 3/295.

[140] Buhari, cenaiz: 94, Ahmed: 6/132.

[141] Buhari, cenaiz: 18, 19, 23, 24, Müslim, cenaiz: 45, 46, Ebu Davud, cenaiz: 30, Tirmizi, cenaiz: 20, Nesai, cenaiz: 39, İbn Mace, cenaiz: 11, Ahmed: 1/94, 102, 222.

[142] Buhari, cenaiz: 18, 19, 23, 24, Müslim, cenaiz: 45, 46, Ebu Davud, cenaiz: 30, Tirmizi, cenaiz: 20, Nesai, cenaiz: 39, İbn Mace, cenaiz: 11.

[143] Ebu Davud, tıb: 14, libas: 13, Tirmizi, cenaiz: 18, edeb: 46, Nesai, cenaiz: 38, zinet: 97, İbn Mace, cenaiz: 12, libas: 5, Ahmed: 1/247, 274, 328, 355.

[144] Ebu Davud, cenaiz: 32, Ahmed: 6/380.

[145] Haşiyetü't-Tahtavi Ala Meraki'l-Felah: 316, 317.

[146] el-Ğamravi, Siracü'l-Vehhac: 105.

[147] İbn Kudame, el-Muğni: 2/328-330'dan özetlenerek.

[148] Sahnun, el-Müdevvenetü'l-Kübra: 1/187, 188.

[149] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/40.

[150] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/42.

[151] Zehebi, Mizanü'l-İ’tidal: 4/240.

[152] Zehebi, Mizanü'l-İ’tidal: 3/393, 6910 ve 6911 nolu Kays.

[153] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/42.

[154] Bilgi İçin bak: Neylü'l-Evtar: 4/44.

[155] İbn Mace, cenaiz: 65.

[156] Ebu Davud, cenaiz: 27, Taberani, cihad: 37.

[157] Ebu Davud, cenaiz: 45, Tirmizi, cenaiz: 42, Nesai, cenaiz: 55, 56, 59, İbn Mace, cenaiz: 15, Ahmed: 4/247, 248, 249, 252.

[158] Ebu Davud, cihad: 133, Nesai, cenaiz: 66, İbn Mace, cihad: 34, Ahmed: 4/ 114, 5/192.

[159] Müslim, hudud: 21, Ebu Davud, hudud: 23, Tirmizi, hudud: 5, Nesai, cenaiz: 63, Daremi, hudud: 14, Ahmed: 1/8, 289, 314, 3/323.

[160] Buhari, cenaiz: 4, 5, 61, 65, menâkıb-ı ansar: 38, Müslim, cenaiz: 63, 64, Ahmed: 2/281, 438, 439.

[161] Müslim, cenaiz: 69.

[162] Buhari, cenaiz: 67, 74, Müslim, cenaiz, Ebu Davud, cenaiz: 57, İbn Mace, cenaiz: 32.

[163] İbn Mace, cenaiz: 32, Ahmed: 6/28.

[164] Tirmizi: Said b. Müseyyeb.

[165] Kasani, Bedayiu's-Sanayi': 1/312, 313.

[166] Ebu Zekeriya Nevevi, Minhacü't-Taübin: 24.

[167] İbn Kudame, el-Muğni: 2/344, 358.

[168] El-Fıkhu Ala’l-Mezahibi’l-Arbaa: 1/522, 523.

[169] Şevkani, Neylü’l-Evtar: 4/47.

[170] Şevkani, Neylü’l-Evtar: 4/47.

[171] Zehebi, Mizanü’l-İ’tidal: 2/668, 5270 nolu Abdülmin’im.

[172] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/49.

[173] Neylü'l-Evtar. 4/52.

[174] Ebu Davud, cenaiz: 47, İbn Mace, cenaiz: 87.

[175] Bilgi için bak: Neylü'l-Evtar: 4/55.

[176] Tirmizi, Nesai, Ahmed: İmran b. Husayn'dan.

[177] Bilgi için bak: Zehebi, Mizanü'l-İ’tidal; 2/248, 3621 nolu Süeyd.

[178] Buhari, cenaiz: 59, Müslim, cenaiz: 52, 53, Nesai, cenaiz: 79, İbn Mace, cenaiz: 34, Ahmed: 2/233, 284, 401, 421.

[179] Tirmizi, cenaiz: 40, Nesai, cenaiz: 78.

[180] İbn Mace, cenaiz: 19, Müslim, cenaiz: 58, Nesai, cenaiz: 78, Ahmed: 3/ 266, 6/40.

[181] Ebu Davud, cenaiz: 41.

[182] Tirmizi, cenaiz: 12, 60.

[183] Tirmizi, cenaiz: 12, İbn Mace, cenaiz: 14.

[184] Sünen-i Saîd.

[185] Sahih-i Buhari.

[186] Feteva-yi Hindiyye: 1/167'den özetlenerek.

[187] el-Gamravi, Siracü'l-Vehhac: 112.

[188] İbn Kudame, el-Muğni: 2/410, 411'den özetlenerek.

[189] Abdurrahman el-Ceziri, el-Fıkhu Ala’l-Mezahibi'l-Arbaa: 1/502.

[190] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/64.

[191] Said b. Mensur: Muhammed b. Sirîn'den.

[192] Buhari, cenaiz: 4, 55, 61, 65, menakıb-'ı ansar: 38. Müslim, cenaiz: 63, 65, 69, 70, 72, Ebu Davud, salat: 243, cenaiz: 53, 58, 215, Tirmizi, cenaiz: 38.

[193] Müslim, cenaiz: 72, Ebu Davud, cenaiz: 54, Tirmizi, cenaiz: 7, Nesai, cenaiz: 76, İbn Mace, cenaiz: 25, Ahmed: 4/367, 370, 5/406.

[194] Buhari, meğazi: 12.

[195] Sünen-i Said.

[196] Haşiyetü't-Tahtavi: 318.

[197] Ebu Zekeriya Nevevi, Minhacü’t-Talibin: 24.

[198] İbn Kudame, el-Muğni: 2/369, 371.

[199] Abdurrahman-el-Ceziri, el-Fıkhu Ala'l-Mezahibil- Arbaa: 1/517.

[200] Bilgi için bak: Neylü'l-Evtar: 4/68.

[201] Buhari, cenaiz: 66, Tirmizi, cenaiz: 39, Nesai, cenaiz: 77.

[202] Müsned-i İmam Şafii.

[203] Ebu Davud, cenaiz: 56.

[204] İbn Mace, cenaiz: 23, Ebu Davud, cenaiz: 53, Nesai, cenaiz: 77, Taberani, cenaiz: 16, 25, Ahmed: 2/256, 345, 363, 368, 459, 4/170.

[205] İbn Mace, cenaiz: 44, Ahmed: 1/283.

[206] Ebu Davud, cenaiz: 56, İbn Mace, cenaiz: 23, Ahmed: 3/491.

[207] Kasani, Bedayiu's-Sanayi': 1/313.

[208] Ebu Yahya Zekeriya Ensari, Fethü'l-Vahhab: 1/95.

[209] İbn Kudame, el-Muğni: 2/347.

[210] Abdurrahman el-Ceziri, el-Frkhu Ala'l-Mezahibi'l-Arbaa: 1/517'den özetlenerek.

[211] Zehebi, Mizanü'l-İ’tidal: 4/124, 125.

[212] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/69.

[213] Bilgi için bak: Mizanü'l-İ'tidal: 1/47, 48.

[214] Zehebi, Mizanü’l-İ’tidal: 4/90, 8442 nolu Mervan.

[215] Buhari, Müslim, Ebu Davud, Tirmizi, İbn Mace, Ahmed b. Hanbel.

[216] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/86.

[217] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/86.

[218] Ahmed b. Hanbel, Ebu Davud, İbn Mace.

[219] Müsned-i Ahmed, Nesai: İbn Sirin'den.

[220] Feteva-yi Hindiyye: 1/162.

[221] Mecmeu'l-Enhür: 1/186.

[222] İbn Kudame, el-Muğni: 2/366.

[223] Abdurrahman el-Ceziri, el-Fıkhu Ala'l-Mezahibil- Arbaa: 1/533.

[224] Abdurrahman el-Ceziri, el-Fıkhu Ala'l-Mezahibi'l-Arbaa: 1/533.

[225] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/87.

[226] Bilgi için bak: Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 1/317, 1194 nolu Bişr.

[227] Ebu Davud, cihad: 82, Tirmizi, cenaiz: 54, İbn Mace, cenaiz: 38, Ahmed: 2/27, 40, 5/254.

[228] İbn Mace, cenaiz: 44.

[229] Buhari, cenaiz: 96.

[230] Ebu Davud, cenaiz: 68.

[231] Neylü'l-Evtar: 4/95.

[232] İbn Mace, cenaiz: 42.

[233] Müslim, cenaiz: 94, Tirmizi, cenaiz: 58, Nesai, cenaiz: 96, 98, İbn Mace, cenaiz: 43, Ahmed: 3/245, 332, 399, 6/299.

[234] Kasani, Bedayiu's-Sanayi': 1/319, 320.

[235] el-Gamravi, Siracü'l-Vehhac: 114, 115'den özetlenerek.

[236] İbn Kudame, el-Muğni ve eş-Şerhu'l-Kebir: 2/382, 385'den özetlenerek.

[237] Sahnun, el-Müdevvenetü'l-Kübra: 1/165 ve İbn Kudame, el-Muğni: 2/385.

[238] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/92.

[239] Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 1/597, 2256 nolu Hammad.

[240] Şevkani, Neylü'l-Evtar: 4/97.

[241] Fazla bilgi için bak: Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 4/11, 8069 nolu Muhammed.

[242] Kur’an-ı Kerim, Taha: 20/55.

[243] Ebu Davud, cenaiz: 69.

[244] Sünen-i Said, Neylü'l-Evtar: 4/101.

[245] İbn Kudame, el-Muğni: 2/385.

[246] İbn Şâhîn, Kitabu Zikri'l-Mevt, el-Muğni: 2/386.

[247] Bilgi için bak: İbn Kudame, el-Muğni: 2/386, haşiye...

[248] Müslim, cenaiz: 106, adahî: 37, Taberani, dahaya: 105, Ahmed: 3/38.

[249] Müslim, cenaiz: 105, 108, Nesai, cenaiz: 101, İbn Mace, cenaiz: 40, Müslim, cenaiz: 105, 108, Nesai, cenaiz: 101, İbn Mace, cenaiz: 40.

[250] Ebu Davud, cenaiz: 78, Tirmizi, salat: 121, Nesai, cenaiz: 104, Ahmed: 1/ 229, 287.

[251] el-Esrem, Sünen. Neylü'l-Evtar: 4/125.

[252] Müslim, taharet: 39, 45.

[253] Müslim, cenaiz: 104, İbn Mace, cenaiz: 36, Ahmed: 5/353.

[254] Haşiyetü't-Tahtavi: 340-342.

[255] Abdurrahman el-Ceziri, el-Fıkhu Ala'l-Mezahibi'l-Arbaa: 1/540'dan özetlenerek.

[256] İbn Kudame, el-Muğni: 2/424'den özetlenerek.

[257] Neylü'l-Evtar: 4/124.

[258] Bilgi için bak: Zehebi, Mizanü'l-İ'tidal: 4/538, 10302 nolu Ebu Salih.