Seydi Ali Reis By: armi Date: 03 Mayýs 2010, 16:58:39
Seydi Ali Reis (1498 - 1562), Kaptan-ý Deryalýk da yapmýþ olan Osmanlý denizcisi. Osmanlý Devleti'nin Büyük Okyanus rüyasýný gerçekleþtirmek için görevlendirilen denizci. Türk amirali, coðrafya ve matematik bilgini.
Hayatý
Ýstanbul, Galata'da doðdu. Sinoplu bir aileden gelmedir. Dedesi, II. Mehmet zamanýnda tersane kethüdalýðýnda, babasý Hüseyin Aða da Darüssýnaa kethüdalýðýnda bulunmuþlardý. Kendisi de tersanede reis olarak çalýþtý. Barbaros Hayreddin Paþa'nýn yanýnda yetiþti.
Seydi Ali Reis, tersane kethüdasý olduðundan, bir deniz harekatýnda baðýmsýz olarak kumandanlýk yapmadý. Rodos'un fethine (1522) ve daha sonra Akdeniz'de cereyan eden bütün deniz savaþlarýna Barbaros Hayrettin Paþa yanýnda katýldý ve Batý Akdeniz bölgesini çok iyi öðrendi. Preveze Deniz Muharebesi’nde (1538) Osmanlý donanmasýnýn sol tarafýna komuta ederek büyük yararlýklar gösterdi ve bu savaþtan sonra adý daha çok duyulmaya baþlandý. Trablusgarp'ýn fethiyle biten harekatta Kaptan-ý Derya Sinan Paþa ve Turgut Reis emrinde çalýþtý(1551).
Kanuni Sultan Süleyman tarafýndan, Portekiz donanmasýyla girdiði deniz savaþýný kaybeden Murat Reis'in yerine Hint Kaptanlýðýna atandý ve Basra'daki donanmayý Süveyþ'e getirmekle görevlendirildi.
Bu olay onun yaþamýnýn da dönüm noktasý oldu. 15 gemiyi derhal tamir ettirerek uygun deniz mevsimi için beþ ay bekledi ve donanmasý ile Basra'dan ayrýldý (1554). Basra'dan aldýðý 15 kadýrga ile Süveyþ'e doðu yol alýrken Horfakan þehri açýlarýnda 25 parçalýk Portekiz donanmasýyla karþýlaþtý. Yapýlan çarpýþmada Portekizliler bir gemi kaybedip geri çekilince yoluna devam etti. Maskat yakýnlarýnda 34 parçalýk bir Portekiz Donanmasýnýn saldýrýsýna uðradý. Güney Arabistan sahillerinde daðlarýn denize dik inmesinden faydalanarak, gemilerini Portekiz donanmasýyla kýyý arasýna soktu, savaþ baþladýðý zaman daðlarýn kestiði rüzgar sebebiyle Portekiz donanmasýnýn yelkenli gemileri hareketsiz kaldý, kürekli gemileriyle hýzlý hareket ederek düþmanýn sayý üstünlüðünü yok etmeye çalýþtý. Yapýlan savaþta Portekizlilerin altý gemisi batýrýldý, Osmanlý donanmasýnýn da beþ gemisi battý, biri de yandý (1554).
Umman sahilindeki Zufar limaný geçilerek Þihr þehri hizasýna gelinince, günbatýsý yönünden fil tufaný (Tufan-ý Fil) veya Tsunami denilen bir fýrtýna çýktý. Çýkan fýrtýna yüzünden Seydi Ali Reis kalan dokuz kadýrgalýk donanmasýyla birlikte kýyýdan uzaklaþmak zorunda kaldý. Fýrtýnaya kapýlan, günlerce denizde çalkalanan gemiler doðuya doðru sürüklenerek Hindistan kýyýlarýna, Gücerat sultanlýðýnýn Demen Kalesi önüne gelebildi, burada üç gemi karaya vurdu; geri kalan gemilerdeki top ve levazýmý býrakarak Seydi Ali Reis elindeki altý gemiyle Surat limanýna girdi; çünkü Portekiz donanmasý onu yakalamak için dolaþýyordu
Seydi Ali Reis buradan Gucerat'ýn baþkenti Ahmedabad'a gitti. Harap gemilerle Süveyþ'e ulaþmak imkansýz olduðundan, kalan gemiler satýlýp karadan Ýstanbul'a dönülmesine karar verildi. Seydi Ali Reis Gucerat sultaný Ahmet Han tarafýndan iyi karþýlandý. Daha sonra adamlarýndan bir kýsmý Gucerat Sultalýðý'nýn emrine girdi. Seydi Ali Reis, Ahmedabad'tan Sind memleketinin baþkenti Multan'a, oradan Lahor'a, bu þehirden de Delhi'ye gelerek Timuroðullarýndan Hümayun Þah'ýn huzuruna çýktý (1555).
Hümayun þahýn ölmesi üzerine Afganistan - Ýran yoluyla Anadolu'ya hareket etti (1556). Bundan sonra Kabil, Semerkant, Buhara, Meþhet þehirlerinde hükümdarlarý gördü.
Buhara civarýnda Özbeklerin saldýrýsýna uðradý ve yaralandý. Ýran da Meþhet valisi tarafýndan tutuklandý, daha sonra serbest býrakýlarak Þah I.Tahmasp'a gönderildi. Bir süre göz hapsinde kaldýktan sonra Anadolu'ya geçmesine izin verildi ve Þah'ýn Kanuni'ye yazdýðý bir mektubu da alarak Kazvin'den ayrýldý (1557). Ayný yýl Baðdat'a ulaþtý. Böylece Basra'dan çýkýþýndan 3 yýl 7 ay sonra tekrar Osmanlý ülkesine dönüyordu.
Seydi Ali Reis 1557 mayýs ayý baþlarýnda Ýstanbul'a vardý ve Edirne'de bulunan hükümdarýn yanýna gitti. Süveyþ donanmasýnýn uðradýðý kayýptan dolayý padiþahtan af diledi. Dolaþtýðý yerlerde görüþtüðü hükümdarlarýn verdiði 18 nameyi sundu; Ali Reis mahvolmuþ bir donanmanýn sorumlusu olmakla beraber, baþýna gelen olaðanüstü olaylar kabul edilerek suçlu görülmedi, önce Müteferrika yapýldý, sonra Diyarbakýr týmar defterine tayin edildi. Bir süre þehzade Selim'in hizmetinde çalýþtý, Galata Hassa gemi reislerinden biri oldu (1560). Son görevi bilinmemektedir. 1562 yýlýnda Ýstanbul'da vefat etti.
Eserleri
1-Mirat’ý Kainat:
Güneþin hareketinden, yýldýzlarýn uzaklýðýndan; kýblenin ve öðle vaktinin tayininden, nehirlerin geniþliðinin tespitinden ve rub'u meceyyibden bahseden bir eserdir.
2-Hulast'el- Hay'a :
Halep'te bulunurken hey'et ve matematik dersleri alan Seydi Ali Reis, Ali Kuþçu'nun Fethiye isimli eserini tercüme etmiþ ancak bununla yetinmeyerek Mahmud b. Omar al Çaðmini'den ve Kadýzade-i Rûmî Musa Paþa'nýn eserlerinden de faydalanarak tercümesine bir çok ilaveler yapmýþtýr.
3-Kitab Al-Muhit Fi Ýlm'al-Eflak Va'l Abhur :
Seydi Ali Reis kýsaca Muhit adý ile tanýnmýþ olan meþhur eserini 1554'te Haydarabad'da bulunurken kaleme almýþtýr. Geçirdiði tecrübelerden sonra kaptanlara ve gemicilere kýlavuz olmadan Hint denizlerinde kolaylýkla dolaþým imkanýný verecek bir kitap hazýrlamak isteyen Seydi Ali Reis bu eserinde; yer tayini, zaman hesabý, takvimler, pusula taksimatý, denizcilikte önemli bazý yýldýzlar ve yýldýz gruplarý; meþhur limanlar, Hindistan'ýn rüzgar- altý ve rüzgar-üstü sahilleri ile Hint denizindeki adalar, rüzgarlar, tayfunlar, sefer yollarý hakkýnda mühim bilgi ihtiva etmekte; kitabýn dördüncü bölümünde Yeni Dünya ( Amerika) ya ait bir bölüm de bulunmaktadýr. Kâtip Çelebi, Cihannüma'sýnda Seylan, Cava, Sumatra ve diðer adalar hakkýnda verdiði bilgiyi aynen Muhit'ten nakletmiþtir.
4-Mir'at Ül' Memalik:
Seydi Ali Reis'in Hindistan'dan Baðdad'a dönüþünde yol arkadaþlarýnýn, görülen þehirleri, karþýlaþýlan deðiþik ve ilginç olaylarý, ziyaret edilen türbeleri ve çekilen zorluklarý anlatan bir kitap yazmasýný istemeleri üzerine kaleme almaya baþladýðý bu eseri 1557' de Ýstanbul'da tamamlamýþtýr. Süveyþ kaptanlýðýna tayininden sonra yaþadýklarýnýn bir hikayesi olan bu eserde Seydi Ali Reis, geçtiði memleketler, tanýþtýðý hükümdarlar ve þahit olduðu olaylar hakkýnda bilgi vermektedir. Ayný zamanda þair olan Seydi Ali Reis' in Mir'at ül-Memalik'te þiirlerinden örnekler mevcuttur.
radyobeyan