Temizlik Bahsi taharet 26 By: sumeyye Date: 02 Mayýs 2010, 12:36:22
ÜÇÜNCÜ FER:
UYKU, BAYILMA, KENDÝNDEN GEÇME
ـ3675 ـ1ـ عن أنسِ رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]كَانَ أصْحَابُ النّبىِّ # يَنَامُونَ ثُمَّ يُصَلُّونَ وََ يَتَوَضّئُونَ. قِيلَ: لِقَتَادَةَ: سَمِعْتَهُ مِنْ أنَسٍ؟ قالَ: إىْ وَاللّهِ[. أخرجه مسلم، وهذا لفظه، وأبو داود والترمذي .
1. (3675)- Hz. Enes (radýyallahu anh) anlatýyor: "Resulullah´ýn ashabý uyurlar, sonra abdest almadan namaz kýlarlardý:
(Enes´ten bunu rivayet eden) Katâde´ye:
"Bu sözü Enes´ten bizzat iþittin mi?" diye sorulmuþtu:
"Vallahi evet!" diye te´yid etti."[316]
ـ3676 ـ2ـ وعن ابن عمر رَضِيَ اللّهُ عَنْهما: ]أنّهُ كَانَ يَنَامُ جَالِساً، ثُمّ يُصَلّى، وََ يَتَوضّأُ[. أخرجه مالك .
2. (3676)- Ýbnu Ömer (radýyallahu anhümâ)´den anlatýldýðýna göre, oturarak uyur, sonra kalkar, abdest almadan namaz kýlardý."[317]
ـ3677 ـ3ـ وعن علي رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]قال رَسُولُ اللّهِ #: الْعَيْنَانِ وِكَاءُ السَّهِ، فَمَنْ نَامَ فَلْيَتَوضّأ[. أخرجه أبو داود.»الْوِكَاءُ«: مَا يشدّ به رأس القربة ونحوه.»وَالسَّه«: است، وقيل: حلقة الدبر .
3. (3677)- Hz. Ali (radýyallahu anh) anlatýyor: "Gözler, halkanýn baðýdýr, öyleyse uyuyan abdest alsýn."[318]
ـ3678 ـ4ـ وعن ابن عباس رَضِيَ اللّهُ عَنْهما: ]أنَّهُ رَأى رَسولَ اللّهِ # نَامَ وَهُوَ سَاجِدٌ حَتّى غَطَّ وَنَفَخَ، ثُمّ قَامَ يُصَلّى، فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللّهِ: إنَّكَ قَدْ نِمْتَ قَالَ:
إنَّ الْوُضُوءَ َ يَجِبُ إَّ عَلى مَنْ نَامَ مُضْطَجِعاً، فَإنَّهُ إذَا اضْطَجَعَ اسْتَرْخَتْ مَفَاصِلُهُ[. أخرجه أصحاب السنن، وهذا لفظ الترمذي .
4. (3678)- Ýbnu Abbâs (radýyallahu anhümâ)´ýn anlattýðýna göre, Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ý secde halinde uyurken görmüþ ve hatta Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm) horlayýp solumuþ, sonra kalkýp (abdest almadan) namaz kýlmýþtýr.
Ýbnu Abbâs der ki:
"Ey Allah´ýn Resulü dedim, siz uyudunuz, (abdestiniz bozulmuþ olmalý deðil mi)?" Bana þu açýklamayý yaptý: "Abdest, yatarak uyuyana gerekir. Zira yatarak uyuyunca mafsallarý rehâvet basar."[319]
AÇIKLAMA:
1- Uykunun abdesti bozup bozmayacaðý meselesi de ülemâ arasýnda ihtilâf edilmiþtir.
Beyhakî, Ebû Hüreyre (radýyallahu anh)´nin þu sözünü kaydeder: "Çömelerek (ihtiba) uyuyan, ayakta uyuyan ve secde halinde uyuyan kimseye abdest gerekmez. Uyuyan yatacak olursa kalkýnca abdest almalýdýr." Ýbnu Hacer bu rivayetin senetce muteber olduðunu ve Hz. Ebû Hüreyre´nin þahsî bir açýklamasý (mevkuf) olduðunu belirtir.
2- Tirmizî hazretleri bu mesele hakkýnda þu açýklamada bulunur: "Ülemâ uyuyan kimsenin abdesti hususunda ihtilaf etmiþtir. Çoðunluk, oturarak veya ayakta uyuyana abdest gerekmeyeceði, sadece, yatarak uyuyana gerekeceði görüþündedir. Sevrî, Ýbnu´l-Mübârek, Ahmed Ýbnu Hanbel bu görüþtedir. Bazýlarý: "Aklýna galebe çalacak (þuurunu kaybedecek) derecede uyursa, artýk abdest gerekir" demiþtir. Ýshâk Ýbnu Râhûye´nin görüþü budur.
Þâfiî hazretleri: "Oturarak uyuyup rüya görür veya uyuklama sebebiyle mak´adý oynarsa abdesti bozulur" demiþtir. Esasen bu mevzuda Þâfiî hazretlerinden birkaç görüþ rivayet edilmiþtir. Ýbnu Hacer´in kaydýna göre, Þâfiî´nin kavl-i kadîmine göre oturandan baþkasýnýn abdesti mutlak olarak bozulmaz. Ancak þu tafsilatý sunar: "Namaz haricinde ise bozulur, dahilinde ise bozulmaz." Yeni görüþünde: "Yere iyi oturmuþ olan kimsenin abdesti uyku ile bozulmaz; iyi oturmayanýnki bozulur." Þâfiî´den yapýlan bazý rivayetleri yorumda âlimler ihtilaf eder.
3- Ýbnu Hacer´in kaydýna göre, gerek Sahâbe ve gerekse Tâbiîn´den bazýlarýnýn "uyku abdesti bozan bir hadestir" demeye gelen ifadelerle, "azý da çoðu da abdesti bozar" görüþünde olduðunu nakleder. Ebû Ubeyde ve Ýshak Ýbnu Râhûye bu görüþtedir. Nitekim Safvân Ýbnu Usâl (radýyallahu anh)´ýn yaptýðý bir rivayetteþu ibare de yer alýr: إّ غائط اَوْ بَوْلَ او نوم ...Bu rivayette, "küçük abdest, büyük abdest ve uyku"nun arasý eþit tutulmakta ve uykuya bir kayýt da getirilmemektedir. Ýbnu´l-Münzir, hadisin "uyku"yu âmm bir tarzda zikretmiþ olmasý sebebiyle bununda bir hades sayýlmasý gereðine meyleder. Bu hadisi Ýbnu Hüzeyme ve bazýlarý "sahih" addetmiþtir.
Halbuki, ayakta veya oturarak uyumanýn abdesti bozmayacaðýna hükmedenler "uyku´nun hades deðil, hadesin sebebi olduðunu benimsemiþlerdir.
4- Hz. Ali (radýyallahu anh)´in rivayetinde, "gözler halkanýn baðýdýr" denmekte, bununla gözle yel tutma arasýndaki irtibat belirtilmektedir. Halka diye çevirdiðimiz seh, insanýn mak´adý ma´nâsýna geldiði gibi anüs ma´nâsýna da gelmektedir. Þu halde, hadiste uyuyan kimsenin kendisini kontrol edemeyip, bilhassa yel kaçmasý þeklinde vâki olacak hadesin farkýna varamayacaðý belirtilmiþ oluyor. Bu açýdan, uyku hades deðil, hadese sebeptir -veya fýkhî tabiriyle mazannetü´lhades´tir.- Þu halde hadis, uyanýk kimsenin halkanýn baðýný tutup dahilden yel çýkmasýna mani olacaðýný ifade ediyor. Uyuyunca, müteakip hadiste ifade edildiði üzere mafsallar gevþeyecek ve yel kaçmasý da olabilecektir.
5- Hülasa etmek gerekirse bu meselede dokuz görüþ ortaya çýkmýþtýr.
1) Hangi halde olunursa olunsun uyku abdesti bozmaz. Bu görüþte olanlar Hz.Enes´ten yapýlan þu rivayete dayanýrlar: "Resulullah´ýn ashabý yatsýyý beklerken baþlarý (saða sola) dalgalanacak kadar uyurlardý, sonra abdest almadan namazlarýný kýlarlardý." Bunlara göre "uyku abdesti bozsaydý Allah bunu vahiy ile bildirirdi."
2) Uyku her durumda abdesti bozar. Az da olsa, çok da olsa farketmez, otururken de yatarken de, hangi hal üzere olunursa olunsun. Bunda Safvân Hadisi´ne dayanýrlar: "Biz seferde iken Resulullah bize emirde bulunarak cenâbet hali hariç, büyük abdest bozma, küçük abdest bozma, uyuma gibi hallerin hiç birinde mestlerimizi üç gün üç gece çýkarmamamýzý söylerdi."
3) Çok uyku her bir durumda abdesti bozar, azý hiçbir durumda bozmaz. Sübülü´s-Selam´da bunlarýn uykuyu tek baþýna abdest bozucu görmedikleri belirtilir.
4) Namaz kýlan kimsenin hey´eti üzerine dururken uyuyanýn uykusu namazý bozmaz: Rükû, sücud, kýyam, kuûd (oturma) halleri gibi.. Bu durumlardan birinde uyuyanýn namazý bozulmaz. Yan yatarak, sýrt üstü yatarak uyuyanýn abdesti bozulur.
5) Rükû ve secde halinde olanýn uykusu abdesti bozar. Ahmed Ýbnu Hanbel böyle demiþtir.
6) Rükû ve secde dýþýndaki uyku abdesti bozar. Böyle diyenler Ahmed Ýbnu
Hanbel´in Zühd´de ki bir rivayetini esas alýrlar.
"Kul secde ederken uyursa Allâh-u Zülcelal Hazretleri þöyle der: "Kuluma bakýn. Ruhu benim yanýmda, kendisi ise bana secde ediyor."
Burada secde mevzubahistir, kýyasla rükûya da dahil etmiþlerdir.
7) Sadece secde edenin uykusu abdesti bozar. Bu da Ahmed Ýbnu Hanbel´den rivayet edilmiþtir.
8) Namazda, hangi hal üzere uyunursa uyunsun abdest bozulmaz, namazýn dýþýnda uyku abdesti bozar. Ýmam Þâfiî ve hatta Ebû Hanîfe´ye de nisbet edilen zayýf bir görüþtür.
9) Mak´adý (oturaðý) yere saðlam þekilde oturmuþ olarak uyuyanýn abdesti bozulmaz, aksi halde az uyusa da çok uyusa da; namazýn içinde de dýþýnda da olsa bozulur. Þâfiînin görüþü budur.
Sübülü´s-Selam´da Emîr el-Yemânî der ki: "En doðrusu þudur: Ýnsanda þuur kalmayacak þekilde galebe çalan uyku (ennevmü´lmüsteðrik), abdesti bozar."
Son olarak Hanefîlerin görüþünü kaydedelim: "Yan yatarak veya baðdaþ kurarak veya dirseklere dayanarak veya ayaklarý oturak yerinin altýndan bir tarafa uzatarak yahut namaz haricinde secde eder gibi bir vaziyette bulunarak uyumak; veya oturup uyuyan kimsenin uyanmaksýzýn, oturaðý, yerinden tamamen yukarý kalkacak olsa abdesti bozulur. Oturaðý yere tam yerleþmiþ vaziyette oturarak uyumak, namazda iken ayakta veya oturarak veya rüku ve secde halinde uyumak abdesti bozmaz."[320]
ـ3679 ـ5ـ وعن عبيداللّه بن عبداللّه بن عتبة قال: ]دَخَلْتُ عَلى عَائِشَةَ رَضِيَ اللّهُ عَنْها، فَقُلْتُ لَهَا: أَ تُحَدِّثِينِى عَنْ مَرَضِ رسولِ اللّهِ #؟ فقَالَتْ: بَلَى، ثَقُلَ النّبىُّ #، فقَالَ: أصَلّى النَّاسُ؟ قُلْنَا: َ، وَهُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رسولَ اللّهِ قَالَ: ضَعُوا لِى مَاءَ في المِخْضَبِ. قَالَتْ: فَفَعَلْنَا فَاغْتَسَلَ، ثُمّ ذَهَبَ لِيَنُوءَ فَأغْمِىَ عَلَيْهِ، ثُمّ أفَاقَ، فقَالَ: أصَلّى النَّاسُ؟ فَقُلْنَا: َ وَهُمْ يَنْتَظِرُونَكَ يَا رَسولَ اللّهِ. قالَ: ضَعُوا لِى مَاءً في الْمِخْضَبِ فَفَعَلْنَا فَاغْتَسَلَ، ثُمَّ ذَهبَ لِيَنُوءَ فَأغْمِىَ عَلَيْهِ، ثُمَّ أفَاقَ، فقَالَ: أصَلّى النَّاسُ؟ فَقُلْنَا: َ وَهُمْ يَنْتَظِرونَكَ يَا رَسُولَ اللّهِ. قالَتْ: وَالنَّاسُ عُكُوفٌ يَنْتَظِروُنَ رسُولَ اللّهِ # لِصََةِ عِشَاءِ اŒخِرَةِ[. أخرجه
الشيخان.وهو طرف من حديث طويل أخرجاه، وسيجئ في حرف الميم في ذكر وفاة رسول اللّه # من كتاب الموت.»المِخْضَبُ«: المركن واجانة.وقوله »لِيَنُوءَ«: أى لينهض ليقوم .
5. (3679)- Ubeydullah Ýbnu Abdillah Ýbni Utbe anlatýyor: "Hz. Âiþe (radýyallahu anhâ)´nin yanýna girip, kendisine:
"Bana Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ýn hastalýðýndan bahsetmez misiniz?" dedim.
"Elbette" dedi ve anlattý: "Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ýn hastalýðý aðýrlaþmýþtý. Bir ara:
"Halk namazý kýldý mý?" diye sordu.
"Hayýr ey Allah´ýn Resûlü, sizi bekliyorlar" dedik.
"Benim için leðene su koyun!" diye emrettiler. Dediðini yaptýk. Yýkandýlar. Sonra kalkmaya çalýþtý. Ancak üzerine baygýnlýk geldi. Az sonra açýldý. Tekrar: "Halk namazý kýldý mý?" diye sordu.
"Hayýr, ey Allah´ýn Resulü, sizi bekliyorlar!" dedik. Halk oturmuþ, yatsýyý kýlmak üzere Resulullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ý bekliyordu."[321]
[322]
ـ3680 ـ6ـ وعن أسماء بنت أبي بكر رَضِيَ اللّهُ عَنْهما: ]أنَّهَا قَالَتْ: في صََةِ الْكُسُوفِ قُمْتُ حَتّى تَجََّنِي الْغَشْي، وَجَعَلْتُ أصُبُّ فَوْقَ رَأسِِى مَاءً. قالَ عُرْوَةُ رَحِمَهُ اللّهُ وَلَمْ تَتَوضّأ[. أخرجه الشيخان .
6. (3680)- Esma Bintu Ebî Bekr (radýyallahu anhümâ), küsuf namazýyla ilgili rivayetinde der ki: "... Ben de (Resulullah´a uyarak) namaza durdum. (Namazý öylesine uzattý ki) üzerime baygýnlýk geldi. Baþýmýn üzerine su dökmeye baþladým."
Urve rahimehullah der ki: "Abdest almadý."[323]