Temizlik Bahsi taharet 21 By: sumeyye Date: 02 Mayýs 2010, 12:31:47
ABDESTÝN ÝKÝNCÝ SÜNNETÝ:
ELLERÝN YIKANMASI
ـ3625 ـ1ـ عن أبي هريرة رَضِيَ اللّهُ عَنْه: ]أنَّ النَّبىَّ # قالَ: إذَا اسْتَيْقَظَ أحَدُكُمْ مِنْ مَنَامِهِ فََ يَغْمِسْ يَدَهُ في ا“نَاءِ حَتّى يَغْسِلَهَا ثَثاً، فإنّّهَُ َ يَدْرِى أيْنَ بَاتَتْ يَدُهُ[. أخرجه الستة، وهذا لفظ مسلم.وفي رواية ‘بي داود: »فإنَّهُ يَدْرِى أينَ كَانَتْ تَطُوفُ يَدُهُ« .
1. (3625)- Hz. Ebû Hüreyre radýyallahu anh anlatýyor: "Resulllah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Uykudan uyanýnca, sizden hiç kimse, üç sefer yýkamadýkça ellerini kaba banmasýn. Çünkü o, ellerin geceyi (vücudunun neresinde) geçirdiðini bilemez."[239]
AÇIKLAMA:
1- Bu rivâyet Buhârî´de biraz farkla þöyle gelmiþtir. ".Biriniz uykusundan uyandýðý vakit, abdest suyuna batýrmazdan önce elini üç kere yýkasýn, çünkü ellerin nerede gecelediðini bilemezsiniz."
Ýbnu Huzeyme´nin rivâyetinde: ".kabýna veya abdest suyuna." denmiþtir. Þu halde kastedilen þey abdest için hazýrlanan su veya onun konduðu kaptýr. Gusül için hazýrlanan kaplar -ve kýyasla bütün su kaplarý- ayný hükme tâbidir.
2- Hadîs, gece uykusundan uyanýnca ellerin yýkanmasýný âmirdir. Gündüz uykusu da kaylûle adý ile meþrû olmasýna raðmen betahsis gecenin zikri, gâlib duruma göredir. Uyumanýn asýl vakti gecedir ve gece uykusu daha uzundur.
3- Cumhur, bu emri mendub olarak deðerlendirmiþtir. Ancak Ahmet Ýbnu Hanbel "gece uykusu"ndan uyanýnca vâcib olduðunu söyler, gündüz için müstehab der. Þayet yýkamadan batýracak olsa ekseriyet suyun necis sayýlmayacaðýnda ittifak ederken; Ýshâk, Dâvud ve Taberî, "Necîs olur" demiþtir. Bunlar, böyle bir suyun dökülmesiyle ilgili hadîste gelen emri esas almýþtýr, ancak cumhur, o hadîsin zayýf olduðunu söyler. Cumhûru, bu emri vâcibe hamletmekten uzaklaþtýran karîne, hadîsteki þekk uyandýran durumdur. Zirâ bir emre þekk ârýz oldumu vücûbu ortadan kaldýrýr. Burada el´in temiz olmasý asýldýr, geceleyin kirlenmiþ olmasý muhtemeldir. Beyzavî der ki: "Hadîste, bu emrin verilmesinin sebebi necâset ihtimâlidir. Zirâ Þârî (aleyhissalâtu vesselâm), bir hüküm zikreder, arkadan da bir illet kaydederse bu hükmün, o sebep için verildiðine delil olur."
Uyuyanýn elinin kirlenmiþ olmasý ihtimali yýkanmasýný gerektirirse, uyanýk kimsenin eline pislik bulaþmýþ olabileceðine dair bir þekke düþmesi de elinin yýkanmasý husûsunda ayný hükmü getirir.
Ebû Avâne, bu hadîsin hükmünün vâcib olmadýðýna bir baþka delil gösterir: Ýbnu Abbâs radýyallahu anhümâ´nýn bir rivâyetine göre Aleyhissalâtu vesselâm uyanýnca doðrudan gidip duvarda asýlý bulunan kabýn (þenn) suyu ile abdest almýþtýr.
4- Hadîste geçen sizden biri tâbirinden hareketle bu hükmün Resûlullah´tan baþkasýyla ilgili olduðu söylenmiþ ise de, uyanýklýk (yakaza) halinde abdestten önce ellerini yýkadýðýna dair sahîh rivâyetlerde gelen sünneti ile cevap verilmiþtir. Öyleyse uykudan sonra müstehab olmasý evladýr. Resûlullah´ýn, bazan terki "bunun cevâzýný beyan içindir´ denmiþtir.
5- Þunu da kaydedelim ki, bâzý âlimler: "Bu taabbüdî bir emirdir, elin pislenmesi husûsunda þekke düþene de düþmeyene de, uyanýk olana da, uykudan kalkana da gereklidir" demiþtir. Bu durumda elin yýkanmasý takarrüb ve rýzayý Ýlâhi için yapýlmýþ olacaktýr. Bu maksadla yapmak amelin en üstün derecesini teþkil eder.
6- Üç sefer yýkamak´la sýnýrlamanýn gözle görülmeyen pislik için olduðu belirtilmiþtir. Gözle görülen pislik varsa elbette ki onun izâlesine kadar yýkamaya devam edilecektir. Mamâfih bazý rivâyetlerde, sayý zikredilmeden yýkama emri de gelmiþtir: .yýkayýncaya kadar ellerini abdest suyuna bandýrmasýn."
Burada nehiy tenzîhidir. Yaparsa müstehab terkederse mekruhtur. Üçten az yýkandýðý takdirde kerâhet kalkmaz, Þâfiî hazretleri böyle hükmetmiþtir.
7- Hadîsteki el tabirinden maksat avuç´tur. Kollar girmez. Bu tasrihi þunun için yapýyoruz: Hadîslerde bazan el (yed) ile dirseðe kadar olan kýsým kastedilir.
Bütün bu söylenenler, uykudan uyananlar hakkýndaki hükümdür. Uyanýk olan kimse hakkýnda da bunu yapmak, Hz. Osman ve Abdullah Ýbnu Zeyd´den gelen bir rivâyete binâen müstehabtýr. Þu farkla ki, uyanýk kimsenin bu ön yýkamayý terkedip, doðrudan elini abdest için suya banmasý mekruh deðildir, çünkü bunun hakkýnda nehiy vârid olmamýþtýr. Ayrýca Ebû Hüreyre´nin böyle yaptýðý ve terkte bir beis görmediði de rivâyet edilmiþtir. Keza Hz. Bera ve Ýbnu Ömer´den de benzeri amel rivâyet edilmiþtir.
8- Elin nerede gecelemiþ olduðu meselesine gelince: Bundan maksad bedenin neresinde demektir. Ýmam Þâfiî der ki: "Araplar o zamanda taþla istinca yaparlardý, memleketleri sýcaktý, uyuyunca terlemeleri de muhtemeldir. (Uyurken, terin ve kaþýntýnýn sebebiyle) elini kirli yerlerde veya bir sivilce veya bir hayvan kaný veya bir baþka pislik üzerinde dolaþtýrmýþ olmasý muhtemeldir. Bütün bu durumlar, elin kirlenmiþ olma ihtimalini artýrdýðý için uyanýnca ilk iþ, yýkanmasýnýn gereðini ortaya koyar."
9- Hadisten Çýkarýlan Bazý Faideler:
* Tam güven vereni esas almalýdýr.
* Ýbadette ihtiyatla amel edilmelidir.
* Utandýrýcý hususlar anlaþýlacak bir üslubla kinaye yoluyla ifade edilmelidir.
* Necâsetin üç kere yýkanmasý müstehabtýr. Zirâ necâset vehmine düþünülünce üç sefer yýkamak emredilirse, necâset görülünce üç sefer yýkanmasý evla olur.
* Namaz için ruhsat verilen istinca mahallinin kirli olabileceði kabul edilmiþtir.
* Uykudan kalkýnca elleri yýkamak gerekir.
* "Erkek uzvuna deðmek abdest gerektirir" diyenlerin görüþüne destek var.
* Az su, "abdest almak niyetiyle" içine el sokulmakla mâ-i müstâmel olmaz.[240]
ABDESTÝN ÜÇÜNCÜ SÜNNETÝ:
ÝSTÝNSAR, ÝSTÝNÞAK VE MAZMAZA
ـ3626 ـ1ـ عن أبي هريرة رَضِيَ اللّهُ عَنْه: ]أنَّ رَسولَ اللّهِ # قالَ: مَنْ تَوَضَّأ فَلْيَسْتَنْثِرْ، وَمَنِ اسْتَجْمَرَ فَلْيُوتِرْ[. أخرجه الستة إ الترمذي، وهذا لفظ البخاري .
1. (3626)- Hz. Ebû Hüreyre (radýyallahu anh) anlatýyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Kim abdest alýrsa istinsarda bulunsun (sümkürsün), kim taþla istinca yaparsa teklesin."[241]
AÇIKLAMA:
1- Ýstinsar: Burunda olan bir þeyi þiddetle neþretmek, atmak ma´nâsýna gelir ki sümkürmek deriz. Mamafih abdest sýrasýnda burna su çekip dýþarý salmak suretiyle burnu temizlemek ma´nâsýna gelen istinþak ma´nâsýnda istinsâr denilmiþtir.
Bir baþka ifade ile istinþak, suyu burunda hâsýl edilen hava akýmýyla burnun üst boþluklarýna çekmek, istinsar da çekilen bu suyu þiddetle dýþarý atmaktýr. Ýstinþak´tan maksad burnun içini tanzif etmek; istinsar da, bu dahili pisliði su ile dýþarý atmaktýr.
2- Ýsticmâr: Büyük abdestten sonra istinca denen temizliði taþla yapmaya isticmâr denmektedir ve bunun 3 veya 5 veya 7 gibi tek sayýda olmasý tavsiye edilmektedir.
3- Bazý âlimler, bu hadisi esas alarak istinþakýn (burnu yýkamanýn) sahih olabilmesi için istinsârýn yani sümkürmenin þart olduðunu söyleyerek bunun vâcib olduðuna hükmetmiþtir: Ahmed Ýbnu Hanbel, Ýshâk Ýbnu Râhûye gibi. Cumhur ise, istinsârýn mendub olduðuna hükmeder. Delilleri, Resûlullah´ýn bir bedeviye abdesti tarif ederken istinsardan bahsetmediðini gösteren Tirmizî´deki bir rivayettir: "Allah´ýn sana emrettiði þekilde abdestini al" der ve âyete havâle eder. Âyette ise istinþak zikri geçmez.[242]
ـ3627 ـ2ـ وفي رواية مسلم: ]إذا تَوَضّأ أحَدُكُمْ فَلْيَجْعَلْ في أنْفِهِ مَاءً، ثُمَّ لْيَنْتَثِرْ[.وفي أخرى: »فَلْيَسْتَنْشِقْ بِمِنْخَرَيْهِ مِنَ المَاءِ، ثُمَّ لْيَنْتَثِرْ« .
2. (3627)- Müslim´in bir rivayetinde þöyle gelmiþtir: "Sizden biri abdest alýnca burnuna su çeksin, sonra sümkürsün."[243]
Bir diðer rivayette: "...Burun deliklerine su çeksin, sonra sümkürsün" þeklindedir."[244]
ـ3628 ـ3ـ وفي أخرى لهما وللنسائى: ]إذَا اسْتَيْقَظَ أحَدُكُمْ مِنْ مَنَامِهِ فلْيَسْتَنْثِرْ ثَثَ مَرّاتٍ، فإنَّ الشَّيْطَانَ يَبِيتُ عَلى خَيَاشِيمِهِ[ .
3. (3628)- Ebû Hüreyre (radýyallahu anh) anlatýyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Biriniz uykudan uyandýðý zaman üç kere sümkürsün. Zirâ þeytan, burnunun içinde geceler."[245]
AÇIKLAMA:
Þeytanýn burunda gecelemesi, hadisin zâhirine göre her uyuyana mahsus bir durumdur. Ancak, þeytana karþý korunma tedbirlerine baþvurmayan kimselere mahsus olmasý da muhtemeldir. Nitekim bazý hadislerde yatmazdan önce Âyete´l-Kürsî okuyan kimseye þeytanýn yaklaþmayacaðý zikredilir. Bir hadiste de "Lâilahe illallâhu vahdehû lâ þerîke leh, lehü´lmülkü ve lehü´lhamdü ve hüve alâ külli þey´in kadîr" zikrini günde yüz defa okuyanlara vaadedilen hayýrlardan biri de þeytana karþý sýðýnak (hýrz) olmasýdýr.
Hadiste geçen ve burnun iç kýsmýnýn "þeytana geceleme yeri (yuva) olmasý" mefhumunu hakikat olarak anlamak isteyen âlimler olmuþtur. Bunlar: "Zira derler, burun, vücudun kalbe açýlan yollarýndan biridir. Nitekim vücudda bununla kulaktan baþka kalbe açýlan menfez yoktur, her taraf kapalýdýr. Bir hadiste þeytan kapalý kapýlarý açamaz denmiþ ve esneme esnasýnda aðýzýn kapatýlmasý tavsiye edilmiþ, sebep olarak da þeytanýn girmemesi söylenmiþtir. Þu halde bütün bu zikredilenler þeytanýn gerçekten burunda gecelediði ma´nâsýný te´yid eder."
Ancak bu ifadeyi bir istiare kabul edip ma´nâyý hakikate deðil mecaza hamledenler de olmuþtur. Bunlara göre, burnun içinde hâsýl olan pislik þeytana pek muvafýk düþer. Çünkü o, bütün pislikleri, kirlilikleri, küfürleri, þerleri sever. Öyleyse istiare yoluyla bunlara þeytan denmiþ, orasýnýn þeytana yakýþan bir hal aldýðý belirtilmek istenmiþtir. Öyleyse burnu þeytana lâyýk halden kurtarmak gerekir, bu da temizlikle olur. Þu halde burada þeytanýn zikri, temizliðe teþvikte müessiriyet kazanmak, o hususta muhatabý ikna içindir.[246]
ـ3629 ـ4ـ وعن عبداللّه بن زيد رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]رَأيْتُ رسولَ اللّهِ # مَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ مِنْ كفِّ وَاحِدٍ فَعَلَ ذلكَ ثَثاً[. أخرجه الترمذي .
4. (3629)- Abdullah Ýbnu Zeyd (radýyallahu anh) anlatýyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ý bir avuç su ile hem mazmaza hem de istinþak yaparken gördüm, bunu üç kere yapmýþtý."[247]
AÇIKLAMA:
Bu hadisten hareketle bazý âlimler mazmaza ve istinþakýn üç avuç su ile yapýlacaðýna hükmetmiþtir. Þöyle ki; Bir avuç alýp mazmaza ve istinþâk yapacak, bir avuç daha alýp tekrar mazmaza ve istinþak yapacak, üçüncü avuçla da mazmaza ve istinþak yapacak. Böylece mazmaza ve istinþak her seferinde birleþtirilmiþ olacaktýr. Þâfiî ve Ahmed Ýbnu Hanbel bu görüþtedir.
Ebû Hanîfe´ye göre ise mazmaza ile istinþak ayrý ayrý yapýlmalýdýr: Üç avuç su ile üç kere mazmaza yapýlýr. Sonra da üç avuç su ile üç kere istinþak yapýlýr.
Bu hükümde, Ka´b Ýbnu Amr´ýn bir rivayeti esas alýnmýþtýr: "Ka´b der ki: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) abdest aldý. Üç kere mazmaza, üç kere istinþakta bulundu. Herbirinde yeni su aldý." Hanefîler bu meselede baþka rivayetleri de delil olarak göstermiþlerdir.
Mazmaza ve istinþaký birleþtirme ve ayýrma hususundaki ihtilaf câiz deðil þeklinde bir ihtilaf deðil, efdaliyete müteallik bir ihtilaftýr. Nitekim, birleþtirmeyi Hanefîler de tecviz ederler.[248]
ـ3630 ـ5ـ وعن طلحة بن مصرّف عن أبيه عن جده رَضِيَ اللّهُ عَنْه قال: ]دَخَلْتُ عَلى رسولِ اللّهِ # وَهُوَ يَتَوَضّأ وَالمَاءُ يَسِيلُ مِنْ وَجْهِهِ وَلِحْيَتِهِ عَلى صَدْرِهِ فَرَأيْتُهُ يَفْصِلُ بَيْنَ المَضْمَضَةِ وَاِسْتِنْشَاقِ[. أخرجه أبو داود .
5. (3630)- Talha Ýbnu Musarrýf an ebîhi an ceddihî (radýyallahu anh) anlatýyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ýn yanýna girdim, abdest alýyordu. Su, yüzünden ve sakalýndan göðsüne akýyordu. Mazmaza ve istinþakýn arasýný da ayýrmýþtý."[249]
AÇIKLAMA için önceki hadise bakýlmalýdýr.
ـ3631 ـ6ـ وعن علىّ رَضِيَ اللّهُ عَنْه: ]أنَّّهُ دَعَا بِوَضُوءِ فَمَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ وَنَثََرَ بِيَدِهِ الْيُسْرَى، ثُمَّ قال: هكذَا طُهْرُ نَبىِّ اللّهِ #[. أخرجه النسائي .
6. (3631)- Hz.Ali (radýyallahu anh)´tan anlatýldýðýna göre, su istemiþ ve mazmaza ve istinþak yapmýþ, sol eliyle sümkürmüþ sonra da:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)´ýn temizliði böyleydi" demiþtir.[250]