ZEKAYI GELÝÞTÝRMEK MÜMKÜN MÜ?
ZEKAYI GELÝÞTÝRMEK MÜMKÜN MÜ?
"Zeka", kiþinin zihinsel becerileri ve bilgi daðarcýðýný öðrenmek, problem çözmek ya da toplumda deðer gören sonuçlara ulaþmak için kullanabilmesi olarak tanýmlanýyor. Zeka kapasitesine etki eden etmenlerse çeþitli. Genetiðin tartýþýlmaz önemli bir yeri var. Tek yumurta ikizleriyle yapýlan çeþitli araþtýrmalar, kardeþlerin birbirlerinden ayrý yetiþtirildiklerinde bile zekâ seviyelerinin az çok birbiriyle eþit düzeylerde olduðunu ortaya koyuyor. Ancak tüm bu bulgular bir yana, en az genetik kadar önemli bir faktör de "çevresel koþullar ve yetiþtirilme þekilleri". Öyle ki, kendi çabalarýmýz, maruz kaldýðýmýz uyaranlarýn çeþitliliði, yetiþtiðimiz aile ortamý zekâ düzeyimizi arttýrabiliyor. Bu artýþ, yeni sinir aðlarýnýn oluþumu gibi fizyolojik kaynaklý olabileceði gibi, bilgilerin uzun ve kýsa süreli belleðimizdeki iþleyiþ kalitesi gibi psikolojik süreçlerimizde de kendisini benzer þekilde gösteriyor. Zekâmýzý ne kadar geliþtirebileceðimize gelince... Zekâmýzý en fazla %x kadar geliþtirebiliriz gibi bir rakam verebilmemiz mümkün olmasa da, genetik alt yapýmýzýn sýnýrlarý dýþýna çok da fazla çýkamayacaðýmýzý, büyük sýçrayýþlar gözlemleyemeyeceðimizi söyleyebiliriz. Ancak öðrendiklerimizi daha uzun süreli olarak aklýmýzda tutabilmek, olaylar arasýnda daha geniþ ve net baðlantýlar kurabilmek, problemleri daha kýsa sürede çözebilmek, insanlarla daha iyi sosyal iliþkiler kurabilmek bizim elimizde.
Büyük mucitlerin her birinin farklý hayat hikâyeleri bizleri genellemeler yaparken dikkatli olmaya sevk ediyor kuþkusuz. Ancak pek çoðunun doðuþtan zekâ seviyelerinin normalin üstünde olduðu da bir gerçek. Yine de bilim gibi bir düþünsel eylem alanýnda öðrenmenin, bilgi daðarcýðýnýn etkisini yadsýmak ve önemli buluþlarý yalnýzca doðuþtan gelen zekâ kapasitesine baðlamanýn büyük bir yanlýþ olacaðýný hatýrlatmakta fayda var. Zira o buluþlarýn ardýndaki çaba ve bilim adýna ortaya konan büyük emek doðuþtan gelen zekanýn tek etmen olmadýðýnýn en açýk kanýtý.
ESKÝ BÝR BÝLMECE: ZEKA
Zeka Nedir? Zeka Testleri Neyi Ölçüyor?
Zeka nedir?
"Zeka", kiþinin zihinsel becerileri ve bilgi daðarcýðýný öðrenmek, problem çözmek ya da toplumda deðer gören sonuçlara ulaþmak için kullanabilmesi olarak tanýmlanýyor.
Zeka testi nedir?
Kiþilerin zihinsel becerilerini ölçebilmek ve onlarý zihinsel beceri konusunda diðer insanlarla karþýlaþtýrabilmek amacýyla geliþtirilen ölçümlerdir.
* Zekaya iliþkin öne sürülen ilk fikirler ve kiþilerarasý zihinsel becerileri karþýlaþtýrabilme motivasyonu tarih öncesinde 2200'lü yýllara dek uzanýyor. Bu tarihlerde, Çinli hükümdarlarýn hizmetçi alýmlarýnda geniþ çaplý yetenek testleri uygulattýklarý biliniyor.
19. yy. sonlarýna doðru
19.yy.ýn sonlarýna doðruysa günümüz zeka testlerinin temelleri atýlmaya baþlanýyor. O yýllarda Francis Galton kiþilerin zeka kapasitelerini duyumsal ayrým yapabilme yetileri ve motor koordinasyonlarýyla ölçmeye çalýþýyor. Her ne kadar öne sürdüðü yetiler zekayý ayýrt eden ölçümler olmasa da, bireysel psikolojiye yol açtýðý ve zekayý onunla iliþkilendirilen etmenler üzerinden nesnel olarak betimlemeye çalýþtýðý için tarihte önemli bir yeri var.
Alfred Binet
Francis Galton
Alfred Binet :
Francis Galton'dan hemen sonra Alfred Binet ve arkadaþlarý günümüzde en sýk kullanýlan zeka ölçümlerinin ilk ipuçlarýný vermeye baþlýyor. Her ne kadar temel amaçlarý çocuklara zihinsel gerilik tanýsý koyabilmek olsa da, geliþtirdikleri ölçümler genel hatlarýyla günümüz zeka testlerinin de ilham noktasý. Binet, Galton'dan farklý olarak zekanýn kiþinin bellek, yargý ve anlama gibi karmaþýk alanlardaki performansýna dayalý olduðunu düþünüyor.
Zeka Yaþý:
Bu kavram ilk olarak çocuklarýn zihinsel geliþimine atfen 1908 yýlýnda Binet ve Simon tarafýndan ortaya konuluyor. Zeka yaþý, testte çocuðun hangi yaþa aralýðýna giren skoru aldýðýna göre belirleniyor. Örneðin, 5 yaþýndaki bir çocuðun zeka testindeki performansý yüksekse, zeka yaþýnýn daha yüksek olduðu söylenebiliyor.
IQ
IQ: Kiþilerarasý karþýlaþtýrma yapabilmeye olanak saðlayan zihinsel iþleyiþ skoru.
Terman, 1916 yýlýnda Binet Zeka Testi'ni tekrar gözden geçirerek Stanford-Binet Testi'ni geliþtiriyor. IQ ise iþte o testte kiþinin zihinsel yaþýnýn kronolojik yani biyolojik yaþýna bölümünün 100 ile çarpýmý.
IQ = (Zihinsel Yaþ / Kronolojik Yaþ) x 100
Haliyle ortalama bir zekaya sahip kiþinin zihinsel ve kronolojik yaþý ayný olacaðýndan skoru 100 olarak öngörülüyor.
IQ ya da Stanford-Binet testinin geliþtirilme amacý okul performansýný ölçebilmekti. Oysa ki ne yazýk ki bu skor bugün, hayatýn diðer alanlarýnda da kiþinin baþarýlarýnýn büyük bir göstergesiymiþ gibi ele alýnýyor.
Wechsler Zeka Testleri
Yetiþkin ve çocuklar için ayrý uyarlamalarý olan Wechsler Zeka Testleri, gerek sözel gerekse dil dýþýndaki zihinsel yetenekler ölçmeyi hedefleyen pek çok alt testten meydana geliyor.
Zeka testlerinde ortaya çýkabilecek en büyük sorun dil sorunu. Kültürden kültüre uyarlama gerektiren bu testler ana dilde alýnmadýkça düþük skor verebiliyor.
Sözel Alt Testler
Dilin de sembollerden (harfler) meydana geldiðini düþünecek olursak sembolik düþünce ve dil becerilerini
ölçen bu testlerde genel bilgi daðarcýðý, aritmetik yetenekler, kýsa süreli hafýzada sayý tutabilip onlarla iþlem yapabilme ve sözcük bilgisi sýnanýyor.
Sözel Olmayan Performans Alt Testleri
Resim düzenleme (sýrasý karýþtýrýlmýþ karikatür parçalarýný sýraya koyma) ve resim tamamlama (bir resimdeki eksik elemanlarý bulma) becerileri sýnanýyor.
Genel bir IQ skorundan ziyade Wechsler Zeka Testleri 14 farklý alt test için ayrý skorlar belirliyor. Ek olarak kiþinin sözel ve performans IQ skorlarýný veriyor.
Testin en son revizyonuna göz atacak olursak:
* Sözel anlama (kiþi dille ne kadar iyi düþünebiliyor)
* Algýsal düzenleme (kiþi görsel figürlerle ne kadar iyi düþünebiliyor)
* Kýsa süreli bellek ve
* Ýþlem hýzý da ölçülüyor.
Wechsler Zeka Testinde Kullanýlan Sorularýn Benzer Örnekleri
Sözel Alt Testler Anlama: "Ýþleyen demir ýþýldar." sözü ne anlama geliyor?
Aritmetik: Bir çocuk 1 km. yolu 10 dakikada koþuyorsa, bir dakikada yolun ne kadarýný koþar?
Benzerlikler: "Yavaþ" ve "Hýzlý" sözcüklerindeki iliþki/ benzerlik nedir?
Rakam Sayma: Okunan sayýlarý geriden baþa doðru tekrarlayýnýz:
"8-4-2-1-9".
Performans Alt Testleri
Resim Tamamlama: Verilen resimlerdeki eksikliklerin ne kadar zamanda ve ne kadar doðrulukla bulunduðunu ölçüyor.
Küp Dizayný: Kýrmýzý ve beyaz þekillerin benzerlerine kadar çabuk ve doðru bir þekilde yapýlýyor, bu beceriyi ölçüyor.
Resim Düzenleme: Herhangi bir hikayeyle baðýntýlandýrýlan resimler dizisinin ne kadar çabuk ve doðru bir þekilde sýralandýðýna bakýyor.
IQ skorlarýnýn toplumdaki çan eðrisi daðýlýmý:
100 skoru ve çevresindeki kiþi sayýsý oldukça fazlayken bu skorun yukarýsý ve aþaðýsýndaki deðerler daha seyrek görülüyor.
IQ testlerine güvenebilir miyiz?
Geçerlilik: Bir test için geçerli diyebilmemiz için ölçmeye çalýþtýðý konuyu gerçekten ölçebiliyor olmasý gerekiyor. Peki zeka testleri kiþinin zekasýný gerçekten de ölçebiliyor mu?
Yapýlan çalýþmalara göre IQ skoru ve okul baþarýsý birbiriyle oldukça büyük korelasyon içerisinde.
IQ skoru yüksek kiþiler okulda da daha baþarýlý oluyorlar !
Güvenilirlik: Bir test için güvenilir diyebilmemiz için testi ayný kiþiye farklý zamanlarda uyguladýðýmýzda ayný sonuçlarý alabilmemiz gerekiyor. Yapýlan çalýþmalara göre ilk testten üç yýl sonra uygulanan Wechsler'de çocuklar yine ilk skorlarýna yakýn skorlar alýyor. Sonuç olarak, amaç okul baþarýsýný ölçmekse Wechsler Zeka Testi hem geçerli hem de güvenilir bir test.