Zediye By: armi Date: 07 Nisan 2010, 17:35:04
ZEYDÝYE
Hz. Ali´nin çocuklarýndan Hz. Hüseyin´in torunu Zeyd´e mensup olanlara verilen ad. 122/740, senelerinde Emevî yönetimine karþý savaþýrken þehit olan Zeyd b. Ali b. el-Hüseyin b. Ali b. Ebu Talib´in ve oðlu Yahya´nýn, zamanlarýnýn imamý olduðunu kabul edenler Zeydiye adý altýnda anýlýrlar.
Kûfeliler devrinin büyük âlimi ve fakihi olan Zeyd´e baþvurarak bey´at etmek istediklerini belirtmiþler, o da kendilerinden bey´at almýþ ve Emevilerle mücadele etmeye karar vermiþti. Fakat, devlet kuvvetleriyle karþýlaþýldýðý sýrada Zeyd´in taraftarlarý kendisine baþvurarak Hz. Ebû Bekir ile Hz. Ömer hakkýndaki fikrini sormuþ o da hayýrdan baþka bir þey söyleyemeyeceðini ifade etmiþti. Bunun üzerine onbeþbinden fazla taraftarý kendisini terketmiþ, Zeyd, kendisine sadýk ikiyüz kadar kiþi ile savaþmýþ ve sonunda öldürülmüþtür (122/70). Zeyd´in oðlu Yahya da bir müddet mücadele ettikten sonra Cüzcan´da yakalanarak 125/743´de öldürüldü. Ýþte bu hadiselerde Zeyd ve oðlu Yahya´nýn tarafýný tutanlara, onlarýn düþüncelerini paylaþanlara daha sonra Zeydiye denmiþtir (Bekir Topaloðlu, Kelâm Ýlmi Giriþ, Ýstanbul 1981203, el-Baðdadî, Mezhepler Arasýndaki Farklar (el-Fark Beyne´l-Firak) Çev. Ethem Ruhi Fýðlalý, Ýstanbul 1979, 36).
Zeyd, ünlü Mu´tezilî Vâsýl b. Atâ el-Gazzal´dan ders almýþ, büyük babasý Ali b. Ebî Tâlib´in Cemel ve Þam ehli ile yaptýðý savaþlarda haklý olup olmadýðýnýn bilinmeyeceðini, iki taraftan birinin haklý olduðu þeklindeki görüþü benimsemiþtir (Yaþar Kutluay, Ýslâm ve Yahudi Mezhepleri, Ankara 1965, s. 101).
Zeydiye genelde üç kola ayrýlýr: Bunlar; a) Cârûdiye, b) Süleymaniye veya Ceririye, c) Ebteriye ve Butriye yahut Sâlihiye.
Zeydiye´nin ana görüþleri þöyle özetlenebilir:
1- Bütün diðer þia zümreleri gibi Zeydiye´nin esas görüþü de imamet konusunda toplanýr. Onlara göre Hz. Fatýma´nýn soyundan olmaktan baþka zâhit, âlim, cesur, cömert olmak üzere imamet davasýnda bulunmaktan ibaret olan beþ þart kendisinde bulunan kimse imam olmaya layýktýr. Ve buna itaat edilmelidir. Hilafet diðer þia gruplarýn ileri sürdüðü gibi nassa dayanmaz.
2- Hz. Peygamberden sonra en faziletli kiþi Hz. Ali´dir. Peygamber sadece onun hilafetini tayin etmiþtir. Ancak bu isim olarak deðil vasýf olarak yapýlmýþtýr. Yani Hz. Ali hakkýnda Hz. Peygamber onun kemali, fazileti vs. hakkýnda çok þeyler söylemiþtir. Bunlar onun hilafete tayini için yeter sebeptir. Ancak, ashabý kiram bunlarý dikkate almamýþ ve baþkasýna bey´at etmekle hata etmiþtir. Bununla birlikte ashaba sebbedilmemelidir.
3- Hz. Ali halife olduktan sonra giriþtiði mücadelede, yaptýðý savaþlarda ve hakem olayýnda haklý olup, muhalifleri haksýzdýr.
4- Mürtekib-i kebire (büyük günah iþleyen) nin arkasýnda namaz kýlmak caiz deðildir. Bu kimse tevbe etmeden ölürse ebedî olarak cehennemde kalýr.
5- Zeydiye, usûlu´d-dinde Mutezileyi takib eder. Furuda ise kendilerine ait bir görüþ ve ictihatlarý yoktur (Bekir Topaloðlu, a.g.e., 204; Ýrfan Abdülhamid, Ýslâm´da Ýtikadî Mezhepler ve Akaid Esaslarý, çev. Saim Yeprem, Ýstanbul 1981, 43; Ýsmail Hakký Ýzmirli, Yeni Ýlm-i Kelam, Ýstanbul, 1342, I, 122 vd; Þehristanî, el-Milel ve´n-Nihal, Beyrut,1975, I,155 vd).
Zeydiye mezhebi zamanýmýzda Yemen´de yaygýndýr. Bir çok âlimi, yazýlmýþ kitaplarý ve tedvin edilmiþ fýkýhlarý vardýr. Yemen´de Zeydiye´nin resmi mezhebi Butriye, çölde ise Carûdîye´dir (Neþet Çaðatay-Ýbrahim Aðah Çubukçu, Ýslâm Mezhepleri Tarihi, Ankara 1976, 59).
Ayrýca Zeydîlerden, Hasan b. Zeyd´den sonra 520/1126 tarihlerine kadar Hazar denizi civarýnda çeþitli aralýklarla, bazan birbirlerine muhalefet ederek yirmi kadar imam ve dâî çýkmýþtýr (Ý A XIII, 550).
radyobeyan