Zahid By: armi Date: 07 Nisan 2010, 16:56:39
ZAHÝD
Dünyadan el-etek çekerek Allah´a yönelen, kendini O´na ibadete veren kiþi. Zühd ve takva ile tanýnan ilk mutasavvýflar zahid olarak anýlýrdý. Hz. Muhammed (s.a.s) ile ashabýnýn hayatýný örnek edinen zahidler, tasavvuf anlayýþýnýn oluþmasýnda önemli bir rol oynadýlar. Tasavvufun sistemleþmesinden sonra, zahidlerin temsil ettiði zühd anlayýþý, tasavvufun bir parçasý olarak varlýðýný sürdürdü.
Tâbiun döneminde ortaya çýkan zahidlerin üzerinde en çok durduðu kavramlar halvet-uzlet, riyazet-mücahede, sabýr, tevekkül, haþyetullah, vera, hüzün ve aþk idi. Zahidlerin anlayýþýnda halvet ve uzlet, insanlardan ayrý, yalnýz yaþamayý belirtiyordu. Riyazet ve mücahede, nefsin isteklerine karþý durmayý, onunla savaþmayý, yeme ve içme gibi tabii ihtiyaçlarýný en aza indirmeyi dile getiriyordu. Sabýr, Allah´ýn emirlerini yerine getirmede sebat, belalara katlanmak demekti. Tevekkül, Allah´a güvenerek kimseden birþey istememeyi, verileni reddetmemeyi, ele geçeni de biriktirmemeyi belirtiyordu. Haþyetullah, Allah korkusunu; aþk, Allah´a duyulan sevgiyi dile getiriyordu. Vera ise haramlarýn yaný sýra þüpheli þeylerle yararsýz iþlerden kaçýnmak anlamýna geliyordu. Bu kavramlar, sonraki dönemlerde farklý yorumlarla tasavvuf anlayýþýnýn temel öðelerini oluþturdular.
Tasavvuf anlayýþýnýn geliþmesinden sonra, zahidlerin yerini arif denilen mutasavvýflar aldý. Tasavvuf eserlerinde zahidlerle ariflerin farký özenle ortaya konulmaya çalýþýldý. Buna göre zahidler, hakikat yolunun baþýndaki kiþilerdir; arifler ise, olgunluðu temsil ederler. Zahid, zahirperesttir; arif, hakikatperesttir. Zahidlerin gýdasý açlýk, ariflerin besini zikirdir. Dünya süslü bir gelin gibidir. Dünya peþinde koþanlar, onu süslemek, güzelleþtirmek için uðraþýrlar. Zahidler bu güzelin yüzünü kömürle karartýr, saçlarýný yolar, elbisesini yýrtarlar. Buna karþýlýk arifler yalnýz Allah ile uðraþtýklarý için bu gelini görmezler bile. Zahidlerin ihlasýndan ariflerin riyasý üstündür. Zahidlerin feraseti zandýr, ariflerin feraseti ise gerçek ve kesin bilgidir. Zahidlerin duasý fiil ve davranýþla, ariflerin duasý ise hal ile olur. Zahid için tevbe, arif için edeb gerekir.
Hicri 3. yüzyýla kadar tasavvuf zahidler tarafýndan temsil edildi. Þüphesiz bu dönemin en büyük zahidleri sahabe ve tabiundandý. Fakat sonraki mutasavvýflarýn ilk örnekleri olan ünlü zahidler Hasan Basrî (ö. 728), Ýbrahim b. Edhem (ö. 777), Fudayl b. Iyaz (ö. 802), Davud Taî (ö. 781), Þakik Belhî (ö. 780), Veysel Karanî (ö. 657), Cafer-i Sadýk (ö. 675), Ebu Hâþim Sufî (ö. 767), Süfyân-ý Sevrî (ö. 777), Abdullah b. Mübarek (ö. 797), Rabiatü´l-Adeviye (ö. 804) oldular (ayrýca bk. "Zühd" maddesi).
radyobeyan