Varis By: armi Date: 05 Nisan 2010, 13:27:16
VÂRÝS
Mirasçý, miras hakký olan kiþi. "Verise (mirasçý oldu)" fiilinden ism-i fail ve bir miras terimi. Bir terim olarak anlamý, ölen bir kimsenin mal varlýðýna mirasçý olan hýsýmlarýný ifade eder.
Mirasýn rükünleri üç tanedir. Müris, vâris ve tereke. Müris, vefat edip, geride miras býrakan kimsedir. Vâris, kendisine miras intikat eden, yani terekede payý ve hakký olan kimsedir. Tereke ise, mirasçýlara intikal eden mal ve haklardýr. Bu üç unsur olmadýkça miras cereyan etmez.
Mirasçý olmanýn sebepleri üçtür:
1- Hýsýmlýk: Mirasçý olma sebeplerinin baþýnda miras býrakanla mirasçý arasýnda hýsýmlýk baðýnýn bulunmasý gelir. Bunlar da ana-baba, dede, nine gibi kendi neslinden gelinenlerle; oðul, kýz, torun gibi kendi neslinden gelenler, kardeþ, amcalar veya bunlarýn çocuklarý gibi nesep baðý yukarýda birleþen kimselerdir. Bu hýsýmlardan miras býrakana araya kadýn girmeksizin baðlanan erkeklere "asabe" denir. Oðul, oðlun oðlu, baba, babanýn babasý gibi. Bir de paylarý belirli miktarda olan mirasçýlar vardýr ki, bunlara "ashâbü´l-ferâiz", denir. Bunlarýn alacaklarý paylar 1/2, 1/3, 1/4, 2/3,1/6 ve 1/8 olmak üzere âyet veya hadislerde belirlenmiþtir. Prensip olarak mirasçýlar arasýnda önce ashâbü´l-ferâizin paylarý verilir, kalan da yakýnlýk derecesine göre asabeye intikal eder. Belirli pay sahipleri veya asabeden hiç hýsým yoksa, bunlarýn dýþýnda kalan ve miras býrakanýn uzaktan kan hýsýmý olan kimselere mirasçýlýk sýrasý gelir ki, bunlara "zevî´lerhâm" denir. Kýzýn kýzý, annenin babasý, ana bir amca, dayý ve teyze gibi. Ancak sað kalan eþ nesep hýsýmý olmadýðý için, bunlardan kalan mirasý alacak farz sahibi veya asabe yoksa, zevi´l-erhâma sýra gelir. Çünkü eþe, red yoluyla artan miras verilmez.
2- Nikâh akdi: Evlilik akdi de bir miras sebebidir. Evli eþlerden birisi ölünce diðerinin ona mirasçý olmasý ve miras paylarý âyetle belirlenmiþtir. Kocanýn miras payý þu âyette açýklanmýþtýr: "Karýlarýnýzýn çocuðu yoksa miras býraktýðýnýn yarýsý sizindir. Eðer onlarý çocuðu varsa, size terekesinden düþecek pay dörtte birdir" (en-Nisâ, I/´2). Kadýnýn mirasý da þöyle belirlenmiþtir " Eðer çocuðunuz yoksa býraktýðýnýzdan dörtte biri onlarýn (karýlarýnýzýn) dýr. Eðer çocuðunuz varsa terekenizden sekizde biri yine onlardandýr" (en-Nisa, 4/12). Diðer yandan sað kalan eþin diðer farz sahiplerinden ayrýldýðý nokta, tek baþýna mirasçý olunca, koca ise ikide bir, kan ise dörtte bir almakla yetinir. Artan mirasý red yoluyla alamaz. Bu, zevý´l-erhâm denilen uzak hýsýmlara, hatta beytülmale kadar baþka hak sahiplerine gider.
Mirasýn Þartlarý:
Mirasýn, mirasçýya geçebilmesi için üç þartýn gerçekleþmesi gerekir.
a- Miras býrakanýn ölmesi. Bir kimse ölmedikçe malýnýn miras konusu yapýlmasý mümkün deðildir. Aðýr hastalýk, baygýnlýk, koma veya bitkisel hayata geçmiþ olan kimsenin hükmen ölü sayýlmasý caiz olmaz. Ancak kaybolan ve kendisinden uzun zaman haber alýnamayan kimsenin ölümüne hakimin karar vermesi halinde "hükmen ölüm" esasý ortaya çýkar. Düþman ülkesine sýðýnan mürted de hükmen ölü sayýlýr. Kaybolan kiþi için belli süreler geçmiþse hâkim ölümüne hükmeder. Eþi iddet bekler, serbest kalýr. Mirasý, hüküm sýrasýnda hak sahibi olan hýsýmlarýna paylaþtýrýr.
b- Miras býrakanýn ölümü sýrasýnda mirasçýnýn hayatta olmasý gerekir. Miras býrakandan daha önce ölmüþ olan bir hýsým bu kimseye mirasçý olamaz. Miras býrakan vefat ettiði sýrada ana karnýnda bulunan çocuðu (cenîn) da sað doðmak þartýyla mirasçý olur.
c- Miras engelinin bulunmamasý gerekir.
Miras engellerinden birisi bulununca, mirasçý terkeden bir þey alamaz.
Miras engelleri þunlardýr:
1- Miras býrakanýný öldürmek: Bu prensip, bir an önce, mirasa konmak için mûrisini öldürmeyi düþünecek olan mirasçýlarý böyle bir kötü düþünceden arýndýrmak için konulmuþtur. Hangi çeþit öldürmelerin miras engeli sayýlacaðý konusunda görüþ ayrýlýðý vardýr. Hadiste "Katil mirasçý olamaz" (Ebû Dâvud, Diyât,18; Tirmizî, Ferâiz, 17; Ahmed b. Hanbel, I, 49) buyurulur. Hanefilere göre, kýsas veya keffâret cezasýný gerektiren öldürme çeþitleri miras engeli olur. Kasten öldürme, kasta benzer þekilde öldürme ve yanlýþlýkla öldürme bu niteliktedir (bk. es-Serahsî, el-Mebsut, XXVI, 59 vd.; el-Kasânî, Bedâyiu´s Saneyi ; VII, 234, 254; M. Cevat Akþit, Ýslam Ceza Hukuku ve Ýnsani Esaslarý, 55, 56).
2- Din Ayrýlýðý: Her iki taraf için de miras engelidir. Bir Müslüman bir gayri müslime ve bir gayri müslim de Müslümana mirasçý olamaz. Hadiste þöyle buyurulur: "Müslüman kâfire, kâfir de müslümana mirasçý olamaz" (Buhâri, Hacc, II, Meðazî, 48, Feraiz, 26; Müslim, Feraiz, l; Ebu Davud, Feraiz, 10; Tirmizi; Feraiz, 15). Bu duruma göre, Müslüman bir erkekle gayri müslim olan karýsý arasýnda mirasçýlýk cereyan etmeyeceði gibi, bunlardan doðan çocuklar da babaya tabi olarak Müslüman sayýlacaklarýndan onlarla gayri müslim olan anneleri arasýnda da mirasçýlýk söz konusu olmaz. Çoðunluðun görüþü budur.
Diðer yandan ashab-ý kiramdan Muaz b. Cebel ve Muaviye ile tâbiilerden Mesrûk b. el-Ecdâ´, Saîd b. el-Müseyyeb, Ýbrahim en-Nahaî gibi bazý müctehitler aksi görüþtedir. Bunlar, "Müslüman kâfirlerden miras alýr, fakat kâfir müslümandan miras alamaz" prensibini benimsemiþlerdir. Dayandýklarý delil bazý hadislerdir. Hz. Peygamber þöyle buyurmuþtur: "Ýslam arttýrýr, eksiltmez" (Ebû Dâvud, Ferâiz,10, Ahmed b. Hanbel, V, 230, 236). "Ýslâm yücedir, onun üzerine yücelinmez" (Buhârî, Cenâiz, 79). Sahabe devrinde görülen þu uygulama da bu ikinci görüþü desteklemektedir. Bir yahudi ölünce, biri yahudi, diðeri Müslüman iki oðlu kalýnýþtý. Yahudi olan oðul yukarýdaki ilk prensibe göre bütün mirasý almýþtý. Bunun üzerine, Müslüman olan oðul mahkemeye baþvurup hak istedi. Davaya bakan Muaz b. Cebel (r.a) Müslümaný da Yahudi olan babasýný mirasçý yaptý (el-Askalânî, Bülügu´l-Merâm, terc. ve Þerh A. Davudoðlu, Ýstanbul 1967, III, 206). Ancak çoðunluk fakihler, yukarýda verdiðimiz ilk hadisi bu konuyu düzenleyen ana delil saymýþ, "Ýslâm arttýrýr, eksiltmez" gibi hadisleri ise doðrudan mirasla baðlantýlý görmemiþlerdir.
Gayri müslimler tek millet sayýldýklarý için, onlarýn kendi aralarýnda miras cereyan eder.
3- Teb´alýk ayrýlýðý: Müslümanlar hangi ülkede yaþarsa yaþasýn, birbirine mirasçý olurlar. Kýsaca devlet, sanýr ayrýlýklarý miras engeli meydana getirmez; belki, miraslarýn intikali, ikili anlaþmalarýn yapýlmamasý veya gecikme nedeniyle gecikebilir. Sýnýr ayrýlýðý gayri müslimlerin kendi aralarýnda ise bir miras engelidir.
4- Kölelik: Köle efendisine veya nesep hýsýmlarýna mirasçý olamaz. Çünkü köle özel mülk edinemediði gibi, eðer miras kapýsý açýlýrsa, köleye gelecek miras mallarý, kendiliðinden efendisine geçer, bu da haksýz mülk edinmeye yol açar. Ancak köleye, kendini satýn almak üzere kazanç saðlama izni verilmiþse bu, konunun istisnasýný teþkil eder (bk., Hamdi Döndüren, Delilleriyle Ýslâm Hukuku, Ýstanbul, 1983, 419 vd.; "Âshabu´l Feraiz", "Âsabe", "Miras" ve "Zevî´l-Erhâm" maddeleri).
radyobeyan