Tevliye By: armi Date: 01 Nisan 2010, 12:33:34
TEVLÝYE
Birini bir iþe yönetici yapmak, sýrt çevirmek, bir þeyden yüz çevirip uzaklaþmak. Ýslâm´da bir ticaret hukuku terimi olarak; bir malý alýþ fiyatý üzerinden hiç kârsýz satmak demektir. Buna " baþa baþ satýþ yapmak" da denilir.
Alýþ-veriþler kâr durumuna göre þu kýsýmlara ayrýlýr:
1- Müsavemeli Satýþ: Taraflarýn serbest pazarlýkla anlaþtýklarý bir bedel üzerinden alýþ veriþ yapmalarýna müsavemeli veya pazarlýkla satýþ denir. Burada alýcýya alýþ fiyatý veya maliyet açýklanmaksýzýn bir satýþ bedeli belirlenir. Pazarlýk bu fiyat üzerinde cereyan eder. Ýslâm fýkhýnda "bey? denilince daha çok bu çeþit satýþlar hatýra gelir. Ýslâm bilginleri yanýlma veya yalan karýþma ihtimali en az olduðu için bu tip alýþveriþi daha uygun görürler (bk. el-Kâsânî, Bedâyiu´s-Sanayî 2. Baský, Beyrut, 1394/1974, V, 134).
2- Murabahalý Satýþ: Alýþ fiyatý veya mâliyet üzerine belirli miktarda kâr eklenerek yapýlan satýþ türüdür. Burada alýcýya, alýþ fiyatý veya maliyet açýklanýr ve ne miktar kâr oraný uygulandýðý da belirtilir. Murabahalý satýþta, alýcýya verilen bilgilerin doðru olmasý gerekir. Çünkü bu satýþ türü ile aþaðýda vereceðimiz zararýna veya baþabaþ satýþlar "emânet satýþlarý" adýný alýr ve güvene dayanýr.
3- Zararýna (Vazîa) Satýþý: Alýþ fiyatý veya maliyetin altýnda bir fiyatla satýþ yapmak demektir. Bir kimse malýný hiç kârsýz, hatta maliyetin altýnda zararýna satma hakkýna sahiptir. Alýcýya yardýmda bulunma, malý bir an önce paraya çevirme ve müþteriyi dükkana alýþtýrma gibi sebeplerle kimi zaman zararýna satýþ yapýlabilir. Ancak satýcýnýn sýkýþýk durumundan saflýðýndan veya malýn gerçek deðerini bilmeyiþinden yararlanarak malý deðerinin çok altýnda bir fiyatla satýn almaktan sakýnmak gerekir. Çünkü Hz. Peygamber darda kalanlarýn malýný satmasýný yasaklamýþtýr (Ahmed b. Hanbel, I, 116).
Ashab-ý Kiram, malýn deðerini bilmediði için çok düþük fiyat söyleyen satýcýlarý uyarýr ve onun aldanmasýna engel olmaya çalýþýrdý (bk. Ýbn Hazm, el-Muhallâ, Mýsýr 1380, Mesele; 1464, IX, 454 vd. Hamdi Döndüren, Ýslâm Hukukuna Cöre Alým Satýmda Kâr Hadleri, Balýkesir, 1984, 90, 91).
4- Baþabaþ Satýþ: Buna "tevliye satýþý" denir. Tevliye de güvene dayanabilir satýþ türüdür. Alýcý, verilen bilgilere güvenerek akit yapar. Alýþ fiyatý veya maliyet için delil sormadýðý gibi, yemin teklifinde de bulunmaz (el-Kâsânî, a.g.e., V, 220, 223). Yüz bin liraya satýn alýnan bir malýn hiç kârsýz yine yüzbin liraya satýlmasý gibi.
Tevliyenin caiz oluþu sünnet deliline dayanýr. Hz. Peygamber (s.a.s) Medîne´ye hicret etmek isteyince, Hz. Ebû Bekir (ö. 13/634) iki tane deve satýn aldý. Resulullah (s.a.s) ona þöyle buyurdu: "Bu iki deveden birisini bana aldýðýn fiyatla devret" (el-Kâsânî, a.g.e, V, 220). Hz. Ebû Bekir bedelsiz vermek isteyince, Allah elçisi bunu kabul etmedi. O´nun kârsýz satýþ isteðinde bulunmasý, tevliye satýþýnýn caiz olduðunu gösterir.
Kârsýz satýþ çeþitli amaçlar için yapýlabilir. Malý elinden çýkarma isteði, nakit para sýkýntýsý, moda ve mevsiminin geçmek üzere olmasý, alýcýya yardým etmek, müþteri edinmek ve benzeri düþünceler bunlar arasýnda sayýlabilir.
Tevliye´nin bir çeþidi olan "iþtirak satýþý" (bey´u´l-iþtirak) satýn alýnan bir mala, baþkasýnýn satýþ bedelinin belirli bir bölümünü ödemek suretiyle ortak olmasý demektir. Bu ortaklýk alýþ fiyatý veya maliyet üzerinden olduðu için akit kýsmî tevüye niteliðindedir.
Hz. Ebû Bekir, Mekke´de köle statüsünde bulunun Bilâl b. Rabah el-Habeþî (ö. 20/641)´yi satýn alýp hürriyetine kavuþturdu. Hz. Peygamber Bilâl´ýn satýþ bedeline ortak olmak isteyince de Ebû Bekir (r.a) onu azat ettiðini bildirdi. Eðer alýnan bir þeye, satýþ fiyatý üzerinden ortak olmak caiz olmasaydý, bunu Allah Resulu´nun da istememesi gerekirdi (bk. el-Kâsânî, a.g.e, V, 220; Hamdi Döndüren, a.g.e, 90, 91).
radyobeyan