Tercih By: armi Date: 31 Mart 2010, 16:04:37
TERCÝH
Tercih, lügatte; meylettirmek, galip getirmek ya da muâdil taraflardan birinin vasfen üstünlüðünü isbat etmek, yahut da bazý zanný delilleri diðer bazýlarý üzerine tahminen üstün kýlmak veya denk iki þeyden birinin ötekine üstün olduðunu ortaya koymak demektir (Firuz-abâdî, Kamusu´l-Muhît, Mýsýr 1933, r-c-h mad., Pezdevî, Kenzu´l-Vüsûl ilâ Ma´rifeti´l-Usûl, Ýstanbul, 1307, IV, 1197; Cüveynî, el-Bürhân fi Usuli´l-Fýkh, Nþr, Abdulazim ed-Dîb, Devha 1339, II, 1142; Ýbn Melek, Þerhu´l-Menâr, Ýstanbul, 1965, 306).
Tercih, birbirine zýd manada gelen iki hadisten, çeþitli sýfatlara sahip olmalarý itibariyle, üstün olanýný seçmek demektir. Hangi hadis, sahip olduðu sýfatlar yönünden daha üstün ise, o tercih edilir ve onunla amel edilir (Talat Koçyiðit, Hadis Ýstilahlarý, Ankara, 1980, 441).
Ýmam Þâfii, tercihin gereðini þu sözleriyle açýklar: "Ýhtilafa nisbet edilen iki sahih hadis her yönüyle birbirine (tam) denk olamazlar. Binaenaleyh biz daha sahih (esbet) olanýna yöneliriz" (Þâfii, er-Risâle, Tahkik: Ahmed Muhammed Þâkir, Kahire, 1940, 100).
Tearuzun tabii bir uzantýsý ve çözüm yollarýndan biri olan tercih, takviye imkaný bulunan deliller arasýnda uygulanabilmektedir (Hatib Baðdadî, el-Kifâye fi Ýlmi´r-Rivâye, Medine, (t.y), 433-434) Yani haberlerde ve kýyasta geçerli olan tercih, Kitab ve Ýcma´da söz konusu deðildir. Çünkü iki ayetten birinin ötekine tercihi diye bir þey olamaz; ayetler þayet muârýz iseler; biri ötekini ya tahsis veya nesh etmiþtir. Ýcma´da ise, tearuz mümkün deðildir (Ýsnevî, Nihayetli´s-Sûlfi Þerhi Minhâci´l-Vusul, 1317 (Ýbn Hurnam´ýn Tahrir´inin kenarýnda), III. 167-168).
Hadis ilminin önemli konularýndan biri olan tercih meselesi, mânâ yönünden birbirine zýd görünen iki hadisten hadisi ile amel edileceði ile alâkalýdýr. Zâhiren birbirine zýd görünen böyle iki hadisle karþýlaþýldýðýnda, bunlardan nâsih olanýnýn tesbit edilmesi gerekir. Çünkü aralarýnda varolduðuna hükmedilen bir nesh keyfiyeti söz konusudur. Bu takdirde hadislerin vurud, yani oluþ tarihlerinin tesbit edilmesi gerekir. Tarih itibariyle, Hz. Peygamber (s.a.s)´den ilk vârid olan hadis, daha sonra varid olan hadisle neshedilmiþtir ve yalnýz nesheden (nâsih) hadisle amel edilir. Eðer nesil söz konusu deðilse, iki hadisin cem ve telif cihetine gidilir. Fakat hadislerin cem ve telifi de mümkün olmazsa, iþte o zaman tercihle yani iki hadisten birini seçme iþlemine baþvurulur (Talat Koçyiðit, a:g.e, 441).
Suyutî´nin yedi grupta ele alýp anlattýðý tercih sebeplerinden bir kýsmý þöyledir:
1- Ravinin halleri ile ilgili tercih sebepleri:
a- Ravi çokluðu. Manalarý birbirine zýd olan iki hadisten hangisi daha çok ravi tarafýndan rivâyet edilmiþse, o hadis tercih edilir. Çünkü çok ravi tarafýndan rivåyet edilen hadiste yalan ve vehm bulunmasý daha azdýr.
b- Ýsnadýn âli olmasý, yani isnadý teþkil eden ravilerin sayýca az olmasý. Güvenilir ravilerden müteþekkil âlî isnâd, nâzil olan isnada tercih edilir; çünkü âlî isnadlarda yalan ve vehm ihtimali daha azdýr.
c- Ravilerin fakih olmalarý. Ýki hadisten hangisinin ravileri daha fakih ise, o tercih edilir.
d- Ravilerin nahivde âlim olmalarý. Nahiv kaidelerini iyi bilen bir ravinin manayý bozacak hatalara düþmekten emin olacaðý sebebiyle isnadý bu ravilerden müteþekkil hadis tercih edilir .
e- Ravilerin lügat ilmine vakýf olmalarý .
f- Ravilerin hafýz olmalarý. Hafýzadan rivâyet eden ravilerin hadisleri, kitaba dayanarak rivâyet eden ravilerin hadislerine tercih edilir.
g- iki hadis ravilerinin de fakih, nahvî ve hafýz olmalarý halinde birinin efdaliyeti.
h- Ravilerin hadise karþý gösterdikleri itina ve ihtimam dolayýsýyla zabt yönünden üstünlükleri.
i- Ravilerin þöhreti. Þöhret, raviyi yalan söylemekten uzak tuttuðu için, ravileri meþhur olan hadis tercih edilir.
2- Hadisin tahammül vakti ve þekli ile ilgili tercih sebepleri:
a- Vakit. Ravinin buluð çaðýna girdikten sonra almýþ olduðu hadis, bu çaða ulaþmadan önce alýnan hadise tercih edilir. Çünkü buluð çaðýna ulaþan ravinin zabtý daha kuvvetli olur.
b- Hadisin sema veya arz* yoluyla alýnmýþ olmasý. Sema yolu ile alýnan hadis, diðer yollardan herhangi birisi ile alýnan hadise; yahut arz yolu ile alýnan hadis, münâvele, kitabe yahut vicâde yolu ile alýnan hadise tercih edilir.
3- Hadisin rivâyet þekli ile ilgili tercih sebepleri.
a- Hadislerden birinin lafzen, diðerinin manen rivâyet edilmiþ olmasý. Lafzen rivâyet edilmiþ olan hadis tercih edilir.
b- Hadislerden birinde vürud sebebinin zikredilmiþ olmasý. Vürûd sebebi zikredilen hadîs tercih olunur. Çünkü bu, ravisinin ihtimamýný gösterir.
c- Hadisin rivâyetinde ittisâle delâlet eden "semi´tu, haddesenî" gibi lafýzlarýn kullanýlmýþ olmasý.
d- Hadisin Hz. Peygambere ait oluþu (ref´i) yahut vaslýnda ittifak olunmasý.
e- Ý nadýnda ihtilaf olunmamasý, yahut lafzýnýn muztarib olmamasý.
f - Hadisin meþhur yahut aziz olmasý.
4- Hadisin vurûd zamaný ile ilgili tercih sebepleri:
a- Hadislerden birinin Medenî, diðerinin Mekkî olmasý. Medenî hadis, Mekkî hadise tercih edilir.
b- Hz. Peygamber´in yüceliðine dalalet eden hadis, zayýflýða delalet eden hadise tercih olunur.
c- Hadislerden birinin hafifletici, diðerinin þiddetli unsurlarý ihtiva etmesi halinde, birincisi tercih olunur.
5- Hadisin lafzý ile ilgili tercih sebepleri:
a- Lafzý hâs olan hadis, lafzý âmm olana tercih edilir.
b- Lafzý hakikat olan hadis, mecaz olana tercih olunur.
6- Hükümle ilgili tercih sebepleri:
a- Haramlýða (tahrime) delalet eden hadîs, ibaha yahut vücûba delalet eden hadise tercih olunur.
b- Hadde delalet eden hadis, haddin nefyine delalet edene tercih olunur .
7- Haricî bazý hususlarla ilgili tercih sebepleri:
a- Kur´an´ýn zâhirine uyan hadis tercih edilir.
b- Bir baþka sünnete yahut kýyasa, yahut ümmetin veya Raþid Halifelerin amellerine uyan hadis tercih edilir. (Suyutî, Tedribu´r-Ravi, Medine, 1972, Neþr: Abdülvehhab Abdüllatif, II, 198-202) .
radyobeyan