Dertlere Deva Siyah Tanecik
Modern ilâç üretiminin olmadýðý devirlerde, hastalýklarýn tedavisinde bitkilerin çeþitli kýsýmlarýndaki müessir madde ayrýþtýrýlmadan bütün olarak kullanýlýyordu. Günümüzde ilâç, kozmetik ve gýda sektöründe bitki kaynaklý ürünler, saflaþtýrýlarak ve her maddenin hususiyetleri bilinerek kullanýlmakta ve hammaddesi bitki olan ürünlere talep sürekli artmaktadýr. Dünya Saðlýk Teþkilâtý'nýn (WHO) tahminlerine göre dünya üzerinde 20.000'den fazla bitki türü týbbî maksatlý kullanýlmaktadýr.
Týbbî maksatla kullanýlan bitkilerden biri olan çörek otu, Ranunculaceae (Düðün çiçekleri) familyasýndan Nigella sativa türüdür. Bitkinin kapsül içerisindeki tohumu, besin olarak kullanýlýr.Bitki, ismini tohumlarýnýn siyah renginden almýþtýr. ‘Nigella’ kelimesi Lâtince siyahýmsý mânâsýna gelen ‘nigellus’dan türetilmiþtir. Nigella sativa bitkisinin Türkçe karþýlýðý olarak çörek otu, ekilen çörek otu, kara çörek otu ve siyah kimyon isimleri kullanýlmaktadýr.
Çörek otunun anavataný Doðu Akdeniz ülkeleri, Doðu ve Güney Avrupa'dýr. Çörek otu diðer ülkelere buradan yayýlmýþtýr. Bu bitkinin ikinci vatanýnýn Kuzey Afrika, Hindistan ve Türkiye olduðu söylenebilir. Bu bitki, Türkiye'de bilhassa Afyon, Burdur, Isparta, Kütahya ve Konya yörelerinde üretilmektedir.
Çörek otu, 2.000 yýlý aþkýn süredir Orta Doðu ve Uzak Doðu ülkelerinde, birçok hastalýðýn tedavisinde kullanýlan þifa vesilesi bir bitkidir. Bazý gýdalarda (ekmek, çörek, bisküvi) süs unsuru olarak kullanýlan çörek otu, aromatik (kokulu) özellikleri dolayýsýyla bazý gýdalarda da lezzet vesilesi olarak kullanýlýr. Çörek otunun tohum özsuyu ve yaðýnýn; böceklere, virüslere ve bakterilere karþý tesirli olduðu tespit edilmiþtir. Bu bitkinin yaðý, müshil ilâçlarýnda koku ve tat deðiþtirici olarak kullanýlmaktadýr.
Çörek otunun muhteviyatý
Çörek otunun terkibinin belirlenmesinde kullanýlan kimyevî analiz usulleri çok çeþitli olduðundan, muhteviyatý konusunda çok net tespitler yoktur.6 Çörek otu tohumlarý, uçucu yað (% 0,38-0,49), sabit yað (% 30-40), protein (% 20-30), saponin, melantin, nigellin ve tanen ihtiva eder. Çörek otu tohumunun kimyevî muhteviyatý, bitkinin hasat mevsimine, çeþidine ve yetiþtirildiði iklime göre farklýlýk arz eder. Kahire yakýnlarýnda yetiþtirilen çörek otu tohumlarýndan elde edilen uçucu yaðýn, 67 bileþik ihtiva ettiði ve bu bileþenlerin miktarca en önemlilerinin p-simen, timokinon, a-pinen ve a-pinen olduðu belirlenmiþtir.1 Bir araþtýrmada, çörek otu tohumlarýnda % 6,4 su, % 4 kül, % 32 yað, % 20,2 ham protein, % 6,6 ham lif ve % 37,4 karbonhidrat bulunduðu; sabit yaðýn % 1,2 miristik, % 8,4 palmatik, % 2,9 stearik, % 17,9 oleik, % 60,8 linoleik, az miktarda araþidik ve % 1,7 eikosadienoik asitlerden oluþtuðu bildirilmiþtir.7 Çörek otu tohumunda ayrýca az miktarda B1, B2 ve B6 vitamini; proteinlerin yapý taþý olan aminoasitler; iz elementler olarak bilinen ve organizmada pek çok önemli metabolik faaliyette rol alan, besin ve su ile dýþarýdan alýnmasý gereken demir, kalsiyum, magnezyum, çinko ve selenyum gibi mineraller de vardýr. Çörek otu tohumlarýndaki müessir madde (kristal hâlinde) nigellon, ancak 1959'da izole edilebilmiþtir.
Çörek otunun kullanýldýðý yerler
Bir araþtýrmada, çörek otunun çeþitli kanser hücrelerini öldürücü ve tümöre özel antikorlarýn üretimini uyarýcý hususiyetlere sahip kýlýndýðý tespit edilmiþtir. Ayrýca, çörek otunun normal hücrelere zehir tesiri yapmadýðýna dâir araþtýrmalar da vardýr.Çörek otu tohumunda bulunan a-sitosterol; salgý aktivitesini artýrma, kandaki kolesterol seviyesini düþürme gibi hususiyetlerle donatýlmýþ bir molekül olup, prostat büyümesinde tedavi edici ilâç olarak kullanýlýr.
Çörek otu tohumlarý; idrar söktürücü, tansiyon düþürücü,süt artýrýcý, iþtah açýcý, adet söktürücü gibi çok yönlü tesirlere vesile olabilecek þekilde yaratýlmýþtýr. Yaðý ise kepeðe ve saç dökülmesine karþý baþa sürülerek kullanýlýr.
Çörek otunun uçucu yað asitlerinin; bakterilere, mantarlara, tenyaya ve halk arasýnda þerit olarak bilinen sestodlara (bir tür baðýrsak kurdu) karþý tesirli olduðu 13,14,15 tespit edilmiþtir.
Çörek otu tohumunun hastalýða yol açan mikroorganizmalara karþý tesirinin araþtýrýlmasýna yönelik çalýþmalarda, bu bitkinin farklý yoðunluklardaki (100, 200, 400 ug/disk) ekstraktlarý (usare); Klebsiella pneumoniae, Salmonella typhimurium, Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, E. Coli ve Candida albicans gibi hastalýk amili mikroorganizmalar üzerinde denenmiþ ve çörek otunun Staphylococcus aureus'un geliþimini durdurduðu, ancak diðer mikroorganizmalar üzerinde tesirli olmadýðý tespit edilmiþtir.
Bunlarýn yanýnda Nigella sativa ekstraktýnýn (usare) kanser hücrelerini öldürdüðü bildirilmiþtir. Kemik iliðinin, Nigella sativa ekstraktý ile muamelesinden sonra baðýþýklýk sistemi ile ilgili hücrelerin sayýlarýnda artýþa rastlanmýþtýr. Ayrýca, myelopoezisi (kan ve ilik oluþumu) uyardýðý gösterilmiþtir.
Kanserli hastalarýn kanlarý, bu bitkiye mâruz býrakýldýðýnda tümöre özgü antikorlarýn (kazanýlmýþ baðýþýklýk elemanlarý) üretiminde artýþ olduðu kadar makrofaj (dokuya yerleþmiþ ve dokulardaki enfeksiyonlara karþý savaþan dev lenfosit hücreleri) hücrelerinin sayýsý ve aktivasyonunda da artýþ gözlenmiþtir.
Hastalýklara yakalanma sebeplerinin baþýnda baðýþýklýk sisteminin zayýf olmasý gelmektedir. Efendimiz'in (sas): 'Bu siyah tanecik ölüm hâriç bütün hastalýklarýn þifâsýdýr.' buyurduðu çörek otu tohumlarý, vücudun baðýþýklýk sistemini koruyan ve kuvvetlendiren maddeler ihtiva edecek donanýmda yaratýlmýþ ve insanlýðýn faydasýna sunulmuþtur.
Çörek otunun kullanýlýþý
Ýnsanýmýz þifâ kaynaðý bu bitkiyi özellikle hamurlu yiyeceklerde severek kullanmaktadýr. Çörek otunun doðrudan aðýz yoluyla alýnmasý veya demleme usulüyle günde 2-3 bardak içilmesi tavsiye edilir. (Bir miktar çörek otu üzerine sýcak su dökülerek 3-4 dakika bekletilir sonra süzülerek içilir. Aþýrý miktarda kullanýldýðýnda ishale sebep olabilir. Günlük kullanýlacak azamî miktar 2 g'dýr.) Piyasada kirli sarý renkli bir yað, küçük þiþeler içinde 'çörekotu yaðý' ismiyle satýlmaktadýr. Bu görünüþteki yaðlar genellikle çiçek yaðý karýþtýrýlmýþ olduðundan tamamen tesirsizdir. Çörek otunu balla karýþtýrarak çið tüketenler de vardýr. Ancak bu durumda çörek otunun tohum kabuðu midemizde sindirilemediðinden faydalý kýsýmlar dýþarý çýkamaz ve tohum dýþký ile atýlýr. Bu sebeple çörek otu tohumlarý bir havanda dövüldükten sonra balla karýþtýrýlarak yenmelidir.
Günümüzde þifâ vesilesi bitkiler, destekleyici týbbî yardým olarak yaygýn bir
þekilde kullanýlmakta ve “Alternatif Týp” gün geçtikçe önem kazanmaktadýr. Efendimiz (sas) de tavsiyelerinde insanýn saðlýk yönüyle korunmasýný mânevî bir mesuliyet yükleyerek îzâh etmiþtir. Bize düþen, O’dan süzülen sözleri daha bir hassasiyetle ele almak ve incelemek olmalýdýr.
Ýbrahim UÐURLU