Abdurrahman Es-Sufi By: rabia Date: 24 Mart 2010, 16:55:05
Büyük Ýsalm Astronomu Abdurrahman Es-Sufi
Gökyüzü, göz kamaþtýrýcý güzelliði ile eski çaðlardan beri insanoðlunun merakýný celbetmiþ, dolayýsýyla astronomi ilmi de en eski ilim dallarýndan biri olmuþtur. Ve bu ilim dalý, ehemmiyetini artýrarak günümüze kadar gelmiþtir. Fakat astronomi, birçok ilim dalýnda olduðu gibi batýya maledilerek, Ýslâm'ýn bu konudaki katkýlarý gözardý edilmiþtir.
Bugün artýk ne kadar örtbas edilmeye çalýþýlýrsa çalýþýlsýn, batý dünyasýnýn içinde hakperest sesler yavaþ yavaþ yükselmeye baþlamýþtýr. Astronomi Now isimli derginin Mart/93 sayýsýndaki itiraf þöyle baþlýyor:
Müslüman ilim adamlarýnýn, bugünün astronomisi için yaptýklarý, çoðu zaman gözardý edilmekte ve onlara lâyýk olduklarý deðer verilmemektedir. Halbuki, 5. asýrdan itibaren eski klasik medeniyet çökmeye yüz tutmuþ, daha sonra, Ýslâm âlimleri ilim ve araþtýrmayý ellerine alarak, günümüzün modern biliminin üzerine oturtulduðu 'tecrübî ilim' metodunu baþlatmýþlardýr. Meselâ, es-Sûfî (903-986), halife el-Me'mun'un 820 yýlýnda kurduðu rasathanenin üyesidir. Bu rasathane, mükemmel bir kütüphaneye sahipti ve burada Batlamyus'un yýldýz kataloðu da bulunmaktaydý. 1175'de Arapçadan diðer dillere tercüme edilinceye kadar batýnýn bu kitaptan haberi bile yoktu. Ayrýca, Baðdat'taki bu okulda Ýslâm âlimleri, Orta Çaðýn en önemli astronomi aracý olan usturlabý icat etmiþler ve geliþtirmiþlerdir. Es-Sûfî'nin arkadaþý El-Battânî, kendi yýldýz katalogu ile listesini geliþtirmiþ ve bunlarý, ''Yýldýzlarýn Hareketleri'' isimli kitabýnda toplamýþtý. Es-Sûfî'nin kendi yazdýðý meþhur kitabýnda ise (Ürabgrafya), ölçümler yýldýzlarýn parlaklýklarýna göre yapýlmýþ ve mükemmel bir þekilde kategorize edilmiþtir. Yýldýzlarý parlaklýklarýna göre listelemeye teþebbüs eden ilk insan Hipparchos'tur. Hipparchos, yýldýzlarý en parlaðýndan en sönüðüne doðru altý kategoriye ayýrmýþtý. Es-Sûfî böyle eski bir araþtýrmaya güvenmiyordu, özellikle bu yazýlarýn tercümeleri de çok berbattý.
Onun gözlemleri, kendi seçtiði yüksek bir noktadan çýplak gözle yapýlan gözlemlerdi ve yýldýzlarý teker teker ele almýþtý. Es-Sûfî ve el-Battânî gibi Ýslâm astronomlarýnýn bu ilim dalýna getirdikleri en büyük katkýlarý, bütün yýldýzlarý anlamak istemeleri ve mesafelerini hesaplama gayretleridir. Günümüzde astronomi ile uðraþan bilim adamlarýnýn kullandýðý birçok yýldýz ismi Arapçadýr. Meselâ bunlardan bazýlarý: Rigei, Betelgeuse, Zeneb ve Alcor. Bu isimler Ýslâm kültürünün canlý þahitleridir.
Derginin anlattýklarýna birkaç þey daha ilave etmek gerekirse; Ali b. Ýsa el-Harranî, Ebu Hanife ed-Dineverî ve Battânî gibi âlimlerin yaptýðý çalýþma ve gözlemleri tamamlayan es-Sûfî, düzeltmek ve kendi gözlemlerini de ilave etmek suretiyle astronomide yeni bir dönem baþlatmýþtýr.
Bazý araþtýrmacýlara göre o, modern çaða tesir eden üç büyük astronomi âliminden biridir.
Es-Sûfî, Ýslâm astronomi ilminin terminolojisini de meydana getirmiþ ve bu terimler Ýslâm ve batý astronomlarý tarafýndan kullanýldýðý gibi, bunlardan doksandördü modern astronomi literatürüne de girmiþtir.
Abdurrahman es-Sûfî'nin ayrýca astronomi aletlerinin ve enstrümental tekniklerinin geliþtirilmesinde de önemli yardýmlarý olmuþtur.
Abdurrahman es-Sûfî'nin birçok batýlý astronoma tesir ettiði de bilinmektedir. 13. yüzyýlda Castilla-Leon kralý X. Alfanso'nun hazýrlattýðý Libros del Saber de Astronomla adlý dört kitaptan oluþan Ýspanyolca ansiklopedi, onun Kitabü þuveri'l-Kevakýbi'þ-þatibe'siyle diðer Müslüman astronomi âlimlerinden alýnan bilgilere dayanýlarak hazýrlanmýþtýr.
Ayrýca 15 ve 16. asýrda Viyana ve Nürnberg'deki ilim çevrelerinin de ondan faydalandýklarý bilinmektedir. Ayýn bir krateri de, modern astronomi literatüründe onun adýyla anýlmaktadýr.
Evet, gözlerimizi batý âfâkýndan ziyade kendi içimize çevirdiðimiz takdirde batýnýn birçok yalancý mumlarýna karþýlýk, kendi içimizdeki nice parlak yýldýzlarý keþfedeceðimize inancýmýz sonsuzdur.
Ömer A.Ergi
radyobeyan