Saime By: armi Date: 18 Mart 2010, 19:31:05
SÂÝME
Yýlýn yarýsýndan fazla günlerde meralarda otlamak suretiyle barýnan ve kendilerinden süt, döl alýnmasý veya kendilerinin semizlenip yaðlanmasý istenen koyun, sýðýr, deve gibi hayvanlar hakkýnda kullanýlan bir fýkýh terimi. Atýn da sâime olduðunu söyleyenler vardýr. Yalnýz merkeb ve katýr kesinlikle sâime hayvanlardan deðildir (M. Ali et-Tehanevî, Keþþafu Istýlâhâtil-Fünûn, I, 698):
Sâime hayvan, yýlýn çoðunda meralarda otlamalýdýr. Yýlýn tamamýný meralarda geçirmesi þart deðildir.
Bir hayvanýn sâime olup olmamasý, ondan zekât alýnýp alýnmamasýyla ilgilidir. Sâime olan hayvanlarýn sayýsý Ýslâm hukukunun belirlediði nisab miktarýna ulaþýrsa ondan zekât alýnýr. Sâime olmayan hayvanlardan zekât alýnmaz.
Sâime olan hayvanlardan zekât alýnacaðýna dair Ebû Davûd ve Nesâî´nin Behz b. Hakîm (r.a)´den rivayet ettikleri bir hadiste Rasûlüllah (s.a.s):
"Otlayan (sâime) her kýrk devede iki yaþýný doldurmuþ, üç yaþýna basmýþ bir diþi deve zekât vardýr" (et-Tâc, II, 15) buyurmuþtur.
Buharî´nin rivayet ettiði bir hadis-i þerifte ise þöyle buyurur:
"Koyunun zekâtýna gelince; otlayan (sâime) koyunlar kýrktan yüz yirmiye kadar bir diþi koyundur. Bir adamýn koyunlarý kýrk koyundan bir koyun eksik olursa (yani otuz dokuz olursa) ona zekât düþmez, ancak koyun sahibi kendiliðinden verirse ne alâ" (Buhari, Zekât, 39).
Ýmam Malik Beþ devede bir diþi koyun zekât verilir? hadis-i þerifinin zahirine itibar edilerek, "sâime olmayan için de zekât verilir" demiþtir. Hanefilere göre ise, deve, sýðýr ve koyun sâime olmazsa ona zekât düþmez.
Yine Malikilerin delil getirdikleri hadisin baþka bir rivayeti, Otlayan beþ devede bir diþi koyun zekât vardýr? þeklindedir (es-Serahsî, el-Mebsût, II, 165).
Her hangi bir iþte çalýþtýrýlan ve sâime olmayan hayvanlara zekât gerekmemektedir. Ýbn Abbas´tan rivayete göre Rasûlüllah (s.a.s) þöyle buyurmuþtur:
Yük taþýyan bir iþte çalýþtýrýlan (develere ve sýðýr)lara zekât yoktur? (el-Mebsût, II, 165)
Ýmam Þafiî de, çalýþtýrýlan deve sýðýrlara zekât yoktur? hadisini delil olarak almýþtýr (et-Tâc, II, 15).
Sâime hayvanlarýn zekâta tabi olabilmeleri için sâime olmalarý, nisaba ulaþmalarý yanýnda üzerlerinden bir yýl geçmesi de gerekir. Çünkü ibn Ömer´den rivayet edilen bir hadis-i þerîfte Rasûlüllah (s.a.s):
"Sahibinin istifade ettiði mal, onun yanýnda, üzerinden bir yýl geçmedikçe zekâta tabi olmaz? buyurmuþtur (et-Tâc, II, 16).
Zekâtý alýnacak hayvanlarda otlama (sâime olma) þartýnýn aranmasýndaki hikmet þudur: Zekât, verilmesi kiþiye aðýr gelmeyecek mallarda vacib olmuþtur ki; bu da zarurî ihtiyaçlardan arta kalan mallardýr. Cenab-ý Hak bunu Rasûlüne bildirerek artaný al" (el/Araf, 7/199) ve Neyi infak edeceklerini sorarlar. De ki: "artaný? (El-Bakara, 2/219) buyurmuþtur. Bundan maksat, çoðalabilen ve elde etmede az çaba ve az masraf edilen þeylerdir ki; özellik olarak bu, sadece otlayan hayvanlarda bulunmaktadýr. Yemle ve samanla beslenen hayvanýn ise masrafý ve çabasý büyük ve aðýr olduðu gibi; bu þekildeki bir hayvandan zekât alýnmasý da nefislere aðýr gelmektedir" (Y. el-Kardavi, Fýkhuz-zekât, Terc. Ý. Sarmýþ, I, 178).
Bir hayvanýn sâime olabilmesi için gereken süre ve þartlar konusunda mezhebler ve fukaha arasýnda þu farklar vardýr:
Hanefilere göre sâime hayvan, yýlýn çoðunda meralarda otlayan hayvandýr. Yýlýn tamamýný meralarda geçirmesi þart deðildir. Hayvanýn otlamasý sadece süt, yað, yavrulayýp çoðalma amacýna yönelik olmalýdýr. Üzerine binmek, yük taþýtmak, konuklarýnýn ve kendisinin etinden yemesi için çayýrlarda otlatýlan hayvanlara zekât gerekmez. Ticaret maksadýyla otlatýlan hayvan, zekâta tabi olur.
Malikîler, hayvanlarýn zekâtýnda mutlaklýk ifade eden hadisleri delil aldýklarý için, sâime olma þartýný aramazlar. Bunun için nisaba eriþen deve, sýðýr ve koyundan, sâime olsun, olmasýn zekât alýnýr. Çünkü zekâtýn, mülk ve mal olmasý itibariyle farz olmasý mal nimetine þükürdür. Bu ise o maldan istifade etmekle yok olmaz. Aksine malý kullanmakla fayda artar (el-Mebsût, II, 165).
Þafiîlere göre sâime hayvan, sahibi veya sahibinin vekili tarafýndan senenin tümünde sahipsiz otlaklarda otlayan hayvandýr. Deðeri az olan sahipli otlaklar da sahipsiz otlaklar gibidir. Otlayan hayvaný, bir iki günlük az bir süre yemediði takdirde, açýk bir zararýn gelmeyeceði bir yemle beslemenin sakýncasý olmaz. Bu þartlardan birisi ihlâl edilirse sâimelik vasfý kalkar. Sâimelik þartlarýný taþýyan hayvanlar, bir iþte çalýþtýrýlmak maksadýyla elde bulundurulursa, sâimelik vasfýný kaldýrmak için yem verilirse veya hayvan bir mirasçýya intikal eder de onun bundan haberi olmazsa zekâta tabi olmaz.
Hanbelîlere göre ise sâime hayvan yýlýn çoðunda veya azýnda sahipsiz otlaklarda otlayan hayvandýr. Bu hayvanlarýn zekâta tabi olmalarý için ayrýca sütünün saðýlmasý, yavrularýnýn çoðalmasý veya semizletilmesi için elde bulundurulmalarý da þarttýr. Zekâta tabi olmalarý için sahipleri tarafýndan otlamaya gönderilmeleri þart deðildir. Kendiliklerinden veya kendilerini gaspeden kiþi tarafýndan, senenin çoðunda sahipsiz otlaklarda otlarlarsa zekâta tabi olurlar (A. el-Ceziri, el-Fýkhu alel-Mezahibil-Erbaa, terc. M. Keskin, I, 854).
radyobeyan