Sa By: armi Date: 17 Mart 2010, 13:15:48
S´
Bin kýrk dirhem aðýrlýðýndaki buðday, veya arpayý alabilen bir hacim ölçeði. 1 sâ´, þer´î dirheme göre yaklaþýk 2,917 kg; örfî dirheme göre ise 3,333 kg. aðýrlýða denktir. Ebû Hanîfe ve Ýmam Muhammed´e göre 11 sâ´= 8 Irak rýtl´ýdýr. Ebû Yusuf´a göre ise 1 sâ´ 5,33 rýtl olur.
1 rýtl, 130 dirhem aðýrlýðýnda bir ölçü birimi olup, bu da 1 sâ´ýn 1/8ine denk bulunur. Buna Baðdat veya Irak rýtl´ý da denir. Bazý fakihlere göre bu 1 rýtl, 128 dirhem ile bir dirhemin üçte birine denk olur.
Bir de Hicaz veya Medîne rýtl´ý var dýr ki; 195 dirhem veznindedir. Bu duruma güre, 5,33 Hiraz rýtl´ý 8 Irak rýtl´ýna denk olur.
Diðer yandan Irak rýtl´ý 20 istar, yani I 30 dirhený aðýrlýðýnda iken, Hicaz rýtl´ý 30 istar, yani 195 dirhem aðýrlýðýndadýr. Ýstar, bir rýtl´ýn yirmide biri vezninde bir aðýrlýk ölçü birimi olup; 4,5 miskale denk sayýlmýþtýr. 6,5 dirhem aðýrlýðý için de kullanýlmýþtýr.
Ýstar ölçü biriminin Hicaz ve Irak yöresinde 5 1/3 Hicaz rýtlý 8 Irak rýtl´ý olarak uygulanmasý sonucunda, Ebû Yusuf´un görüþü ile diðer Hanefî müctehidlerinin görüþü 1 sâ1040 dirhem eþitliðinde birleþmiþtir. Buna göre aþaðýdaki denklik kurulmuþtur: Iraklýlara göre;1 sâ´ 8 rýtl x 20 istar 6,5 dirhem 1040 dirhem 2,917 kg (þerî) 3,333 kg (örfî) olur.
1 Hicazlýlara göre; 1 sâ´ - 5 1/3 rýtl x 30 istar 6,5 dirhem 1040 dirhemdir.
Bir de Þam rýtlý vardýr ki, bu da 12 okiyyeden, yani 480 dirhem aðýrlýðýnda bir ölçü biriminden ibarettir.
Hanefiler dýþýndaki üç mezhep imamýnýn görüþü ile Ebû Yusuf´un görüþü birleþmektedir.
Sâ´, fýtýr sadakasý ve tarým ürünlerinin zekatýný hesaplamada bir ölçek olarak kullanýlýr. Çünkü fýtýr sadakasý buðdaydan ve ayný hükümde olan buðday unundan yarým sâ´, yani 520 dirhem; arpa, kuru üzüm veya kuru hurmadan ise tam I sâ´ yani 1040 dirhem olarak verilir. Yarým sâ´ þer´î dirheme göre 1,458 kg; örfi dirheme göre ise, 1,667 kg´a denk bulunur. Fitre´de þer´î dirhem esas alýnýr. Ancak örfi dirhem daha aðýr olduðu için, fitreyi ona göre hesaplayýp vermek, yoksullarýn lehine olduðu için daha faziletli ve ihtiyata daha uygundur.
Ýslâm´da dirhem, dinar veya miskal aðýrlýk ölçü birimlerinin kökeninde kýrat birimi ve bunun dayandýðý arpa aðýrlýðý vardýr. Bundan da þer´î ve örfi ölçekler ortaya çýkmýþtýr.
Þer´î kýrat beþ tane orta büyüklükteki arpa aðýrlýðýdýr.
Örfi kýrat ise, bazý fakihlere göre beþ, bazýlarýna göre dört tane orta büyüklükteki arpa aðýrlýðýndan ibarettir. Bu farklýlýk belde ayrýlýðýndan veya örflerin deðiþmesinden dolayý ortaya çýkmýþtýr. Kýratlar hafif aðýrlýk birimlerinden olup, elmas gibi kýymetli eþya ve mücevheratýn vezninde kullanýlýr.
1 kýrat 0,200046 gr dýr.
1 þer´î dirhem 14 kýrattýr. Zekât, mehir ve diyetler ve, hýrsýzlýk nisabýnda kullanýlan bu dirhemdir.
Hz. Peygamber döneminde (10, 12 ve 20) kýrat aðýrlýðýnda üç çeþit dirhem vardý. Bunlar Hz. Ömer devrinde birleþtirilerek ortalamasý alýnmýþ ve 14 kýrat, bir Ýslâm dirhemi olarak kabul edilmiþtir.
Baþka bir rivâyete göre, Hz. Peygamber devrinde Baðalî, Taberî, Maðribî ve Yemenî adý verilen dört çeþit dirhem vardý. Bunlar sýrasýyla 8, 4, 3 ve 1 dank aðýrlýðýnda standard olmayan dirhemlerdi. 1 dank (dânik) dirhemin altýda birine dank olan bir ölçü birimidir.
Hz. Ömer bunlardan en çok kullanýlan Baðalî ile Taberî dirhemlerinin aðýrlýðýnýn ortalamasý olan altý dank´î bir Ýslâm dirhemi olarak kabul etmiþtir.
Ancak altý dank 14 kýrat olduðu için, bu iki rivayet sonuçta birleþmektedir. Netice olarak, bir þer´î dirhemin 14 kýrat olduðunda icmâ vardýr. Hattâ Hz. Peygamber döneminde Mekke´de dirhemlerin altý dank´tan yani 14 kýrattan ibaret olduðu ve daha sonraki dönemlerde de bunun esas alýndýðý da nakledilmiþtir. Buna göre yaklaþýk; 365,5 þer´î dirhem 1 kg. olur. Örfi dirhem ise 16 kýrattýr. Bazý fakihlere göre zekât, mehir, diyet ve benzeri þer´î ölçülerde her yörenin kendi örfi dirhemi geçerlidir. Ancak bu dirhem þer´î dirhemden eksik olmamalýdýr. Aksi halde þer´î dirhem esas alýnýr. 1 þer´î dirhem 70 arpa; örfi dirhem ise 80 arpa aðýrlýðýný temsil ettiðine göre, örfî dirhem daha aðýrdýr.
Osmanlý Devleti uygulamasýnda Darphâne, bir kýrat´ý, dört buðdaya itibar etmiþtir. Bu dört buðday ise, fakihlerin beþ arpa kabul ettikleri þer´î kýrata aðýrlýk bakýmýndan eþit sayýlmýþtýr. Buna göre; 312 örfi dirhem 1 kg. eþitliði saðlanmýþtýr (el-Meydânî, el-Lübâb)î Þerhil-Kitab, Ýstanbul t.y., I, 160, 161; ez-Zühaylî, el-Fýkhul-Ýslâmî ve Edilletüh, Dimaþk 1405/1958, I, 76 vd.; Ömer Nasuhi Bilmen, Hukukî Ýslâmiyye ve Ýstilâhâtý Fýkhýyye Kâmusu, Ýstanbul 1969, IV, 120-143; Büyük Ýslâm Ýlmihali, Ýstanbul 1985, s. 363; Hamdi Döndüren, Delilleriyle Ýslâm Ýlmihali, Ýstanbul 1991, s. 552).
radyobeyan