Rasathane By: armi Date: 15 Mart 2010, 19:26:00
RASATHANE
Yýldýzlarýn gözlendiði yer, gözlemevi.
Rasathane, özel bir binaya sahip olup rasat faaliyetine (yýldýzlarýn hareketlerinin gözlenmesine) ve astronomik çalýþmalara sahne olan ve sadece bu tür iþlerin gerçekleþtirildiði bir kurumdur. Ýþte bu anlamýyla rasathane, Ortaçað Ýslâm medeniyetinin meydana getirdiði ve dünya medeniyetine, insanlýða sunduðu bir kurumdur.
Ýslâm dünyasýnda rasathaneye zaman içinde "marsad", "rasad", "beytü´r-rasad" adlarý verilmiþtir. Ýslâm rasathanelerinde, son devir Avrupa rasathanelerine uygun olarak, düzenli ve devamlý rasat faaliyetleriyle karþýlaþýldýðý gibi, heyet çalýþma ve araþtýrmalarý bu müesseselerin asýl uðraþý alanýna giriyordu. Rasathanenin sabit ve coðrafi mevkii belirli bir yeri, ilmi ve idâri iþlerine bakan bir müdürü ve adamlarý, özel bir biçimde hazýrlanmýþ gözlem âletleri ve hususi bir kütüphanesi vardý. Ýslâm dünyasýndaki rasathaneler birer akademik mahiyet taþýdýðý gibi, bazýlarýnda önemli öðretim faaliyeti de yer almýþ ve bu kurumlar yüksek okul vazifesini de üstlenmiþtir (Aydýn Sayýlý, "Rasathane" mad., ÝA., IX, 621).
Rasathanenin ilk kez Ýslâm âleminde ortaya çýkýþýna þu sebepler gösterilmektedir: Ýslâm dini, senenin belirli günlerinin ve günlerin muayyen zamanlarýnýn dikkatle tayin edilmesine ihtiyaç gösteren bir dindir. Ýbadetlerin belirli zamanlarda ifa edilmesinden dolayý duyulan ihtiyaç dýþýnda, çeþitli, coðrafi bölgelerde kýble yönünün astronomik coðrafya araþtýrmalarýna dayanýlarak tayini gerekiyordu. Uzun ve sürekli çalýþmalarý icap ettiren bu ihtiyaçlar dolayýsýyla astronomi çalýþmalarýnýn kuvvetle teþvik edilmesi tabii idi.
Ýslâm rasathaneleri hükümdarlarýn veya yüksek resmî mevkî sahibi kimselerin teþebbüsü ile meydana geliyor ve hatta bazan resmî devlet müessesesi hüviyetine sahip bulunuyordu. Ancak buna raðmen, rasathane daimi faaliyette bulunmasý gereken bir kurum olarak düþünülmüyordu, çoðu da kýsa ömürlü idi. Bunun baþlýca sebepleri arasýnda, çalýþma programýnýn genelde otuz yýl olmasý geliyordu. Ömürlerinin kýsa olmasýnýn sebeplerinden biri olarak, bir hükümdarýn kurduðu rasathaneyi genellikle halefinin desteklememesi ve rasathanelerin hemen hepsinin kurucularýyla birlikte sona ermesi gösterilebilir. Bunun Ýslâm dünyasýndaki tek istisnasý Marâga Rasathanesidir. Fakat onun da ömrü elli yýlý geçmemiþti.
Ýslâm dünyasýnda ilk rasathaneler Abbasi halifesi Me´mun´un 214/829 yýlýnda Baðdat´ta Þemmâsiye ve Þam´da Kâsiyün rasathaneleridir. Daha sonra Büveyhi hükümdarý Þerefuddin b. Adudüddevle´nin Baðdat´ta kendi adýna, Fatýmîler zamanýnda Hâkim Biemrillah adýna, Nâsýruddin Tüsî, Merâða þehrinde 657/1258´de bir rasathane ve Timurlenk devrinde Uluð Bey tarafýndan Semerkand´da ve Ýslâm dünyasýnýn deðiþik yerlerine rasathaneler kurulmuþtur. Osmanlýlarda ilk rasathane III. Murad zamanýnda 983/1575´te Ýstanbul´da Takýyyuddin adlý astronom tarafýndan kurulmuþtur. Takýyyuddin´in bulunduðu bu rasathanede ayrýca on beþ ilim adamý da çalýþýyordu. Ýslâm medeniyetinde rasathanelerde kullanýlan âletlerin sayýsý onbeþ ile yirmi arasýndaydý. Bu âletlerin en önemlileri þunlardý: Lübne, zâtül-evtâd, zâtül-halak, zâtü´s-semt vel irtifa, zâtü´þ-þu´beteyn, zâtül-ceyb, üsturlab.
Ýslâm dünyasýnda en mükemmel þeklini bulan rasathane faaliyetleri, daha sonra Avrupa´ya geçmiþtir. Bu geçiþ ancak XVI. asýrdan sonra olabilmiþtir.
Ynt: Rasathane By: akmina Date: 15 Mart 2010, 21:30:31
Bu güzel bilgiler için teþekkürler
radyobeyan