Ortodoks By: armi Date: 15 Mart 2010, 10:49:34
ORTODOKS
Hristiyanlýðýn üç büyük mezhebinden biri.
Ortodoks (yunanca "orthos" doðru ve "doksa" inanç kelimelerinin birleþmesiyle meydana gelmiþ "doðru inanç" anlamýný ifade eder. "Doðu kilisesinin güttüðü mezhep, bu mezhebe uyan kiþi" demektir. Ortodoksluk dýþýndaki diðer iki mezhep, Katoliklik ve Protestanlýk´týr. Ortodoksluk 1054 yýlýnda Roma´dan ayrýlmýþtýr. Herhangi bir alanda geleneklere sýký sýkýya baðlý olan, vahye ve meþru kilisenin kararlarýna uygun doktrin ve düþüncelerin tümüne de Ortodoksluk adý verilir.
Batý dillerinde Sünnî Müslümanlar için de doðru inanç sahibi anlamýnda "ortodoks" terimi kullanýlýr. Hristiyan dünyasýnda hatalý olduðunu ve doðru görüþten saptýðýný kabul etmeyen hemen her kilise, bir bakýma kendisini "ortodoks" diye tanýtýr (Bertholet, Wörterbuch der Religionen, Stuttgart 1962, s. 202).
Ortodoksluk, kuruluþunu Hz. Ýsa´ya kadar götürür. Ortodoksluk, IX. yy.dan sonra Islavlar arasýnda yayýlmaya baþlamýþtýr. Ayný yüzyýlda Bulgarlar ve Sýrplar da Ortodoksluðu kabul etmiþlerdir. Rus Ortodoks kilisesi 1917 Ýhtilâli´nden sonra Patriklik haline getirilmiþtir. Doðu ve Batý kiliseleri arasýndaki iliþkilerin bozulmasý da bu döneme rastlar (Meydan Larousse, Ýstanbul 1972, IX, 621).
Ortodoksluðun en büyük ruhanî lideri, Ortodoks Cihan Patrik´i (Patrik Ökümenik) Ýstanbul (Fener)´da oturur. 1453te Bizans Ýmparatorluðu Türklerin eline geçince, Patriklik Ortodoks-Osmanlý münasebetlerinin resmî kurumu olarak görev yapmýþtýr. Fatih Sultan Mehmet Ýstanbul´u fethettiði zaman (1453) Patrik´i de himayesine almýþ, böylece bir Katolik-Ortodoks ittifakýný ve iki kilisenin Osmanlý Ýmparatorluðu´na karþý tek cephe oluþturmasýný önlemiþtir.
Ortodoksluðun diðer patriklikleri Ýskenderiye, Kudüs ve Antakya´dýr. Zamanla cemaatler arasýnda baþ gösteren dini anlaþmazlýklar Doðu Ortodoks Kilisesi´nde de bölünmelere yol açmýþtýr. Ýstanbul Ortodoks Kilisesi de, Rum Ortodoks; Ermeni Ortodoks; Süryani Ortodoks olmak üzere baþlýca üç kola ayrýlmýþtýr. Rumlar Ýstanbul´u; Ermeniler, Erivan´ý; Süryaniler de Mardin´i merkez edinmiþlerdir.
Tanzimat Fermaný (1839)´nýn ilâný üzerine, Osmanlý Ýmparatorluðu hudutlarý içinde yaþayan Ortodoks azýnlýklara da diðerlerine tanýnan haklar fazlasýyla verilmiþtir. Ancak bunlar, Osmanlý imparatorluðunun toleransýný kötüye kullanarak özellikle I. Dünya Savaþý´ndan sonra müslümanlar aleyhine faaliyet göstermiþler; din perdesi altýnda, Anadolu´da Büyük Yunanistan´ýn kurulmasý yolunda gayret göstermiþlerdir.
Papa XXIII´in Johannes gayretiyle (1962) Ortodoks ve Katolik kiliselerinin birleþtirilmesi cihetine gidilmiþ, Rodos´ta toplanan (Eylül I963) Ortodoks kiliseleri konferansýnda bu görüþ benimsenmiþtir. Neticede Ortodoks kiliseleri baþ patriði Athenagoras ile Papa VI. Paulus Kudüs´te buluþarak (Ocak 1964, Aralýk 1965) 900 yýl önce konan aforozu geri almýþlardýr. Bununla beraber her iki kilise de, biri diðerine baðlý olmaksýzýn varlýðýný baðýmsýz olarak sürdürmektedir (Orhan Hançerlioðlu, Ýnanç Sözlüðü, Ýstanbul 1975, s. 475).
Son Fener Rum Patriði´nin ölümü üzerine boþalan Patriklik makamýna Dimitri Bartalameos (Ekim 1991) seçilmiþtir.
Ortodoksluðun baþlýca özellikleri þöylece sýralanabilir:
l. Patrik ruhânî baþkandýr.
2. Papa, Hz. Ýsa´nýn vekili deðildir, insan olduðu için yanýlabilir.
3. Rühul-kuds, Oðul yoluyla Baba´dan çýkmýþtýr.
4. Hristiyanlýk tarihinde ancak ilk yedi Konsil (325-787) geçerlidir.
5. Hz. Meryem, Hz. Ýsa ve azizlerin kutsal tasvirleri (Ýkona) saygýya deðerdir.
6. Her ülke kendi diliyle ibadet edebilir.
7. Haç saðdan sola doðru çýkarýlýr, kollarý eþit uzunlukta olmalýdýr.
8. Evharistiya âyininde ekmeðe maya, þaraba su katýlýr.
9. Vaftizden hemen sonra Konfirmation yapýlmalýdýr.
10. Keþiþ, piskopos ve patrikler evlenemez. Buna karþýlýk papazlar evlenebilir.
11. A´raf, ahiret hayatýna geçiþte, günahkâr kiþinin kýsa süreli bir bekleme yeridir (G. Tümer, A.Küçük, Dinler Tarihi, Ankara 1988, s. 162).
Ortodokslar ibadetlerinde ikonalara saygý göstermekle beraber onlara tapmazlar. Ýbadet yalnýz Allah´a yapýlýr. Ýkonalarýn bazý zamanlar ibadet vasýtasý olarak kullanýldýðý olmuþtur. Ýkonasý olmayan Ortodoks kilisesi yoktur, denilebilir. Ýnançlarýna göre kilisenin baþýnda Ýsa Mesih yer alýr. O, yerlerin ve göklerin sahibi sayýlýr. Ortodokslara göre Kitab-ý Mukaddes ve Kilise geleneði, imanýn kaynaðý ve rehberidir (Türk Ansiklopedisi, Ýstanbul 1977, XXVI, 40).
Günlük, haftalýk ve yýllýk olarak düzenlenen dualar, yortular ve oruçlar, inanan kiþilere Hz. Ýsa´nýn hayatýný daima hatýrlatma gayesini taþýr.
radyobeyan