Organ nakli By: armi Date: 15 Mart 2010, 10:47:02
ORGAN NAKLÝ (Transplantasyon)
Bir canlýdan bir doku veya organýn, yerinden çýkartýlarak baþka bir canlýya nakledilmesi anlamýnda bir týp terimi.
Nakledilen doku veya organa "greft" adý verilir. Doku veya organýn alýndýðý canlýya verici (donör); nakledilen canlýya da alýcý (recipient) denir (Prof. Hakký Akalýn, Organ Nakli, Ankara 1988, s. 3-4; Doç. Dr. Ömer Türel, Organ Transplantasyonlarý, s. I).
Organ nakli konusu yenidir. Onun için bunun Ýslam hukuku açýsýndan durumu konusunda yeterli araþtýrma yapýlmamýþtýr. Konuyla ilgilenenlerin bir kýsmý bunu caiz görürken bir kýsým ise karþý çýkmaktadýr. Bilhassa ölü birisinin organýnýn diri birisine nakline cevaz verenler çoðunluktadýr. Organý verenin durumuna göre konu iki hususta ele alýnabilir:
1- Ölü birinin organýnýn diri birine nakli: Bunun için ölünün teþrih edilmesi caizdir; ancak, bu ameliyatý yapan doktorun, kendisine organ nakledilen alýcýnýn nakledilen bu organdan faydalanacaðýný zann-ý galible bilmelidir. Bu, kendisi öldüðü halde, karnýndaki çocuðun diri olduðu bilinen annenin karnýnýn yarýlmasýna ve çocuðun hayatýnýn kurtarýlmasýna cevaz veren fukahanýn görüþüne dayandýðý gibi; fýkhýn "Zaruretler, mahzurlu (sakýncalý) olan þeyleri mübah kýlar" ve "Zararýn aðýr olaný, daha hafif olanýyla izâle edilir" genel kaidelerine uyan bir davranýþtýr. Ayrýca, zaruret halinde "iki þerden ehven olaný tercih edilir" görüþüne de uygundur. Çünkü burada bir hayatý kurtarmak söz konusudur.
2- Diriden diriye organ nakli: Þafiî ve Zeydî fukahasý, açlýktan ölmek üzere olup, haram da olsa, yiyip hayatýný kurtarabileceði bir madde bulamayan bir kimsenin, kendisinden bir parça et kesip yemesini caiz görmüþlerdir. Yalnýz bunun için, kendisinden bir parça kesip yemediði takdirde karþýlaþacaðý zarar, bu hareketi yaptýðý takdirde baþýna gelecek zarardan daha aðýr olmalýdýr; ki, o da ölümdür.
Organ baðýþlama durumuna gelince; bu, sahasýnda otorite olan ve itikadý saðlam bir doktorun gözetim ve denetiminde olmalýdýr. Sonra da, "kendi nefislerinizi öldürmeyin? (en-Nisâ, 4/29) ve "Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayýn " (el-Bakara, 195) ayet-i kerimeleri göz önünde bulundurulmalýdýr. Þunu da unutmamalýdýr ki, bu iþ organ baðýþlayana zarar vermemeli, buna zorlanmamalý, bu iþ için aldatýlmamalýdýr.
Bu ölçüler kan baðýþý için de geçerlidir.
Bir organýn nakli için, vericiye ücret ödenmesi haramdýr. Nitekim kan baðýþý için ücret ödemekte ayný hükme tabidir. Çünkü insan kerim varlýktýr. Hür bir insanýn satýlmasý þer´an nasýl batýl ise, onun cüzlerinin satýlmasý da öylece batýldýr.
Hayat kurtarmak veya ana organlarýndan görevini yapmayaný, görevini yapar hale getirmek için, diri bir insanýn vücudundan bir parçayý alýp baþka bir insanýn ayný organýna nakletmenin caiz olduðunu savunan ictihadlar vardýr: Bunun için aþaðýdaki þartlarýn olmasý ileri sürülmüþtür:
1- Vericiden alýnan organ veya parça, onun normal hayatýný tehlikeye sokmamalýdýr. Çünkü þer´i kaide, "Zarar, kendi gibi bir zararla veya daha aðýrýyla giderilmez" þeklindedir. Yoksa verici, kendi eliyle kendisini tehlikeye atanlardan olur. Bu ise þer´an caiz deðildir.
2- Verici, organý zorlamayla deðil, kendi gönül hoþluðuyla vermelidir.
3- Verilen organýn ihtiyaç duyulan yere nakli (transplantasyonu) týbben mümkün olmalýdýr.
4- Organýn bir vücuttan alýnýp diðer vücuda adaptesi, tamamen veya ekseriyetle iyi netice vermiþ olmalýdýr.
Bu görüþe göre; ölü bir insandan bir organýn alýnýp, diri bir insanýn vücuduna nakli öncelikle caizdir. Ayrýca, vericinin, hayatta iken ve âkýl-bâlið olduðu halde izin vermesinin þart olduðu bildirilmektedir (Muhammed Vefa, Bey´ul-A´vâni´l-Muharrame, s. 111-112).
Organ Satýþý
Cenabý Hak Kur´an-ý Kerim´de, "Andolsun, Biz Âdemoðullarýna (güzel Þekil, mîzac ve aklî kabiliyetler vermek suretiyle) çok ikramda bulunduk. Onlarý havada ve denizde (hayvanlar ve taþýtlar üzerinde) taþýdýk. Onlarý güzel rýzýklarla besledik ve onlarý yarattýklarýmýzýn bir çoðundan üstün kýldýk? (el-Ýsrâ,17/70) buyurarak insanýn þerefli bir varlýk olduðunu bildirmektedir.
Cenabý Hakk´ýn insanoðluna bahþettiði þeref þundan da anlaþýlmaktadýr ki; hür bir insaný köleleþtirip satmak caiz deðildir (Ýbn Miftâh, Þerhul-Ezhâr, 3/30; Ýbn Hazm, el-Muhallâ, 9/17; el-Huliyy, Þerâiul-Ýslâm, 2/ 16).
Ýbn Kudâme, bu hükümle ilgili olarak, "Bu hükme kimsenin muhalefet ettiðini bilmiyoruz" demektedir (Ýbn Kudâme, el-Muðnî, IV, 302).
Bu hüküm hadis-i þeriflerle de sabittir. Ýmam Buhârî ve diðerlerinin Ebû Hureyre´den rivayet ettikleri bir hadis-i þerifte Resulullah (s.a.s) þöyle buyurmuþtur:
"Cenabý Hak þöyle buyurmuþtur: Üç kiþi var ki kýyamet gününde ben onlarýn hasmýyým: 1- Benim adýma bir söz verip de sonra verdiði sözden cayan kimse, 2- Hür bir þahsý satýp da parasýný yiyen kimse, 3- Ücretle birini tutup da, adam iþi yaptýðý halde ücretini vermeyen kimse" (Ýbn Hacer, Fethul-Bârî, IV, 417; el-Aynî, Umdetül-Karî, XII, IV).
Ýnsanýn kendisinin satýlmasý caiz olmadýðý gibi, onun bir cüz´ünün, organýnýn satýlmasý da caiz deðildir. Çünkü bu alýþ-veriþte insana ve parçaya hakaret, onun þerefini düþürme vardýr. Hanefi fakihleri bu görüþü savunurlar. Yukarýda geçen Ebû Hüreyre hadisiyle amel edip "Hür insanýn alýnýp satýlmasý nasýl caiz deðilse, ona ait bir cüz´ün satýlmasý da caiz deðildir. Çünkü ona ait cüzlerin hükmü kendisinin hükmü gibidir" derler (Kemalü´d-Din Muhammed b. Abdül-Vahid, Þerhu Fethi´l-Kadir, VI, 63). Buna dayanarak insana ait cüzlerden baþka yollarla faydalanmak da haram kabul edilmiþtir. Bunlardan saç ve týrnak gibi cüzlerden istifade edilmez, bunlar gömülür (en-Nevevî, Þerhu Müslim, XIV, 103). Çünkü Resulullah (s.a.s): "Saça saç ekleyene ve eklettirene, dövme yapana ve yaptýrana Allah lânet etsin " (Tirmizî, Libâs, 25) buyurmuþtur.
Bu konuda þu noktalara dikkat etmek gerekir:
1- Ýnsan organlarýndan herhangi birini satmak, insanýn þerefini düþürmek olacaðýndan, caiz deðildir.
2- Organýný baðýþlayana bir zarar gelmemek ve kendisine organ nakli yapýlan þahýs için hayatî bir tehlike bulunmak, organ baðýþýnda þarttýr.
3- Gerek baðýþlayandan organ alýnýrken, gerek alýcýya organ nakli yapýlýrken tatbik edilecek cerrahî müdahale de kesinliðe yakýn bir baþarýnýn bulunduðu bilinmelidir.
4- Organ nakli yapýlmadýðý takdirde, ikinci þahýs için hayatî tehlike söz konusu ise, alýcýnýn satýn almasý caizdir. Bu satýþtan doðacak günah, organý satana aittir (Muhammed Vefâ, Bey´ul-A´yânil-Muharrame, s. 110-113).
radyobeyan