Mezhebi ve Muvatta By: rabia Date: 14 Mart 2010, 15:51:44
Mezhebi ve Muvatta
Ýmam Malik hadîs yönü kadar fýkýh yönü de olan bir âlimdir. Hâlen etbâý bulunan sünnî ve hak mezheplerden Mâliki Mezhebi´nin kurucusudur. Mýsýr ve Maðrîb müslümanlarý çoðunluk itibârýyla Mâlikî´dirler.
Ýmam Mâlik´in mezhebi, imamlar nezdinde muteber olan esaslara dayanýr: Kitap, sünnet, icma ve kýyas. Bu dört esâsa iki þey daha ilâve edilmiþtir:
1- Medîne ehlinin ameli.
2- Mesâlihu´l-Mürsele.
Mâlik´e göre Medîne halkýnýn bilicmâ amel ettiði þey, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)´in yaptýðý bir fiili, yaþadýðý bir hali gösteren bir delildir. Ona göre Medîne ehlinin ameli haber-i vâhid´den daha kuvvetlidir. Aralarýnda teâruz olursa önceki tercih edilir. Bu prensibine kendinden sonra gelen hiçbir imam ve âlim uymamýþtýr. Baþta Ýbnu Hazm ve Þafiî, bazý âlimler, Mâlik´in Medîne örfünü tercih prensibini tenkîd etmiþlerdir, el-Leys Ýbnu Sa´d, Mâlik´in Muvatta´da yer verdiði halde amel etmediði yetmiþ kadar sünneti göstermiþtir.
Mesâlih-i Mürsele´ye gelince; bu gerçekleþmesi için þâri tarafýndan hüküm konulmamýþ, kabul veya ilga edildiðine dair bir delil de bulunmayan maslahatlardýr. Hakkýnda nass, icma ve kýyas bulunmayan her vak´ada insanlarýn menfaatý varsa, tahakkuku için müctehidin münâsib bir hüküm koymasý caizdir. [28]
Ýmam Mâlik (rahimehullah)´in en meþhur eseridir. Bir rivâyete göre Abbâsî Halifeleri´nden Ebu Câfer el-Mansur, kendisine: "Bu ilmi bir kitap halinde tedvîn et" der ve þu mahiyette olmasýný tenbihler: "Kitab´a Ýbnu Ömer (radýyallahu anh)´in þiddete kaçan ve Ýbnu Abbas (radýyallahu anh)´ýn ruhsata kaçan rivâyetlerini, Ýbnu Mes´ud´un da þâz (baþkasý tarafýndan yapýlmayan) rivayetlerini alma. Orta yolu tut ve bilhassa sahâbe (radýyallahu anhüm) ve diðer imamlarýn ittifak ettiklerini esas al!"
Ýmam Mâlik, Muvatta´yý kýrk yýlda hazýrladýðýný söyler. Muhtelif rivâyetlere göre, eserini rivâyet ettiði yüzbin hadîsten, önce on binlik (veya yedi, veya dört binlik) bir mecmua yapmýþ Kur´ân ve Sünnet´le karþýlaþtýrýp Sahâbe ve Tâbiîne ait asâr ve âhbârla kýyaslýyarak, ölünceye kadar her yýl bir miktarýný daha ata ata müslümanlar için en uygun, din için en ideal dediði bugünkü miktarda karar kýlmýþtýr. Muvatta´yý bazýlarý Ýmam Malik´e kýrk günde arzederler. Mâlik: "Benim kýrk yýlda cemettiðimi siz kýrk günde aldýnýz, bundan anladýðýnýz ne kadar az!" der.
Muvatta´yý Ýmâm Mâlik´ten otuzdan fazla talebesi rivâyet etmiþtir. Her bir rivayet diðerlerine nazaran farklýlýklar taþýr. Takdîm ve tehirler, ziyâde ve noksanlar vardýr. Bu nüshalardan en meþhuru Yahya Ýbnu Yahya el-Leysî el-Masmûdî´nin nüshasýdýr. Yahya Ýbnu Yahya bu nüshayý bizzat Mâlik´ten, öldüðü yýl içinde iþitmiþtir. Sonradan, Mâlik´in ileri gelen talebelerinden de iþitecektir. Muvatta Kuzey Afrika ve Endülüs´te bu nüshadan çoðalacaktýr. Bugün Muvatta denince bu nüsha kastedilir. Diðer nüshalara nazaran muhtevasý daha zengindir. Ebu Bekr el-Ebherî´nin sayýmýna göre içerisinde merfû´, mevkuf ve maktu toplam 1720 rivayet mevcuttur. Bunun 600´ü müsned, 222´si mürsel, 613´ü mevkuf, 285´i maktu (Tâbiîn sözü) dur.
Bilhassa Hindistan ve Harameyn´de þöhret yapmýþ bulunan bir diðer nüsha, Ýmam Azam´ýn meþhur talebesi Muhammed Ýbnu´l-Hasan eþ-Þeybânî´ye ait olan nüshadýr. Hindistan ve Ýran´da bu nüsha tabedilmiþtir.
Bu nüsha, Yahya Ýbnu Yahya el-Leysî nüshasýna nazaran bir kýsým ziyâde rivâyetler ihtivâ eder. Bunlar, Hanefi mezhebine muvafýk düþen, Mâlik tarîkinden olmayan, zayýf âsardýr. Öte yandan Muvatta nüshalarýnda mevcut, sâbit rivâyetlerden bir çoðu da bu nüshada eksiktir. Þeybânî nüshasýnda toplam 1180 rivayet mevcuttur. Þeybânî´nin bâzý þahsî þerh ve tenkîdlere de yer verdiði, farklardan bir kýsmýnýn bundan ileri geldiðini söyleyen olmuþtur.
Muvatta´nýn otuzdan fazla olduðunu belirttiðimiz nüshalardan 14´ü hakkýnda, Muhammed Fuad Abdülbâki merhum, tahkikli Muvatta neþrine koyduðu mukaddime kýsmýnda, kýsa bilgi verir. Burada fazla teferruatý gereksiz buluyoruz.
Ancak iki hususa dikkat çekmek istiyoruz: Bu nüshalardan en mazbut, en sýhhatli olaný hangisidir? sorusuna kesin bir cevap verilmemiþtir. Bâzýlarý Abdullah Ýbnu Mesleme el-Ka´nebî´nin, sonra da Abdullah Ýbnu Yusuf ve et-Tinnîsî nüshalarýnýn en saðlam olduðunu söyler. Ma´n Ýbnu Ýsâ´ ve Ýbnu´l-Kâsým´ýn en saðlam (esbet) olduðunu söyleyenler de olmuþtur.
Belirtmek istediðimiz ikinci husus, büyük âlimlerin esas aldýklarý Muvatta nüshalarýnýn da ihtilâflý oluþudur. Yani Muvatta´dan istifâde eden fakîh ve muhaddîslerden her biri, Muvatta´nýn deðiþik nüshalarýný esas almýþlardýr. Zürkanî, Muvatta´ya yaptýðý deðerli þerhinin Mukaddime kýsmýnda bazý âlimlerle ilgili açýklama yapar. Buna göre:
* Ahmet Ýbnu Hanbel, Müsned´inde Ýbnu Mehdî´nin rivayetini,
* Buhârî, et-Tinnîsî´nin rivâyetini,
* Müslim, Yahya Ýbnu Yahyâ´nýn rivâyetini
* Ebu Dâvud, el-Ka´nebî´nin rivâyetini
* En-Nesâî, Kuteybe Ýbnu Sa´îd´in rivâyetini esas almýþtýr. [29]
radyobeyan