Muhayyerlik By: rabia Date: 10 Mart 2010, 18:44:56
Muhayyerlik
Alýcý ile satýcý birbirinden ayrýlmadýkça caymada muhayyerdirler(serbesttirler) ve üç güne kadar isteðe baðlý þart koþabilirler. Müþteri aldýðý malda bir kusur görürse malý geri çevirebilir.
Meyve mutlak bir þekilde olgunlaþmamýþsa alým-satýrm caiz deðildir.
Yaþlýk halinde, cinsinde riba (mesela hurma gibi) olan meyvenin meyve ile satýlmasý yine caiz olmaz.
Sütün süt ile satýlmasý ise caizdir.
Alýþ-veriþte aslolan baðlayýcý olmasýdýr. Ancak Ýslam Dini´nin taraflara olan merhameti sebebiyledir ki alýþ-veriþ muhayyerliði (pazarlýk serbestliðini) kabul etmiþtir.
Muhayyerlik, alýþ-veriþi devam ettirme veya onu feshetme arasýnda serbest olma ânlamýndadýr.
Delili ise, Resulullah (s.a.v.)´in þu hadisi þerifidir:
"Birbirlerinden ayrýlmadýkça alýcý da, satýcý da muhayyerdir."[1]
Þart koþulan muhayyerlik (serbestlik) müddetinin muayyen olmasý akidden itibaren üç günden fazla olmamasý gerekir.
Þartlý serbestliðin delili: Hýbban b. Munkiz (r.a.) Resulullah´a gelerek aldatýldýðýný söyledi. Bunun üzerine Resulullah (s.a.v.) þöyle buyurdu:
"Alýþ-veriþ yaptýðýnda ´Dinde aldatma yok´ sözünü söyle."
Diðer bir rivayette,
"Bana üç günlük muhayyerlik serbestisi vardýr, de." [2] diye buyurdu.
Meyveler olgunlaþmamýþsa alým-satýmlarý caiz olmaz. Ýbni Ömer (r. anhüma) þöyle rivayet etmiþtir:
"Resulullah (s.a.v.) salahlarý meydana çýkmadýkça (aðaç üzerindeki meyve olgunlaþmadýkça) yaþ mayvenin satýþýndan hem alýcýyý hem de satýcýyý nehyetmiþtir." [3]
Olgunlaþmayan bir meyvenin baþka bir meyve ile satýþý caiz deðildir. Çünkü mümaselet (benzerlik) ancak olgunlaþtýðý zaman belli olur.
Muhayyerlik üç kýsýmdýr: [4]
1) Hýyaru´l-Meclis:
Her alýþ-veriþte, alýcý ile satýcý akid meclisinden ayrýlmadýkça akidde serbesttirler. Ancak her ikisi veya onlardan biri, alýþ-veriþin kesin olduðunu herhangi bir þarta baðlayacak olsa muhayyerlik kalkar. Akid meclisinden ayrýlmakla yine de muhayyerlik kalkar.
Þayet küçük bir evde iseler, ayrýlma, onlardan birinin dýþarý çýkmasýyla, büyük bir ev ise, bir bölümünden baþka bir bölümüne geçmesiyle, bir çölde veya çarþýda iseler, birinin sýrtýný dönüp bir miktar yürümesiyle gerçekleþir. [5]
2) Hýyaru´þ Þart:
Ýki taraf için akdin geçerliliðini þarta baðlamaktýr.
Hýyaru´l meclisin sabit olduðu her þey burada da geçerlidir. Ancak ele geçmesi þart koþulan riba ve selem ile çabuk bozulan ve müþteri için eskiyen þeyler bundan hariçtir.
Hýyaru´þ-þartýn müddeti, þartýn koþulma zamanýndan itibaren üç gündür. Bir akidde üç günden daha fazla þart koþulursa, akid sahih deðildir.
Muhayyer olma, kimin için þart koþulmuþsa, satýlýk þeyin mülkiyeti onundur. Þayet her iki taraf muhayyer olmayý þart koþmuþsa, bekletilir. Alýþ-veriþ iþi kesinleþirse müþterinindir. Deðilse, satýcýnýndýr.
Satýlan eþyanýn alýcýya mülk olmasý kesinleþtiðinde, satýcý için paranýn mülk olmasý kesinleþir. Ama satýlanýn mülkiyeti askýda ise, paranýn mülkiyeti de askýda olup bekletilir.
Satýcýnýn muhayyerliði son bulmadan alýcý satýn aldýðý þeyde tasarruf hakkýna sahip deðildir. Alýcýnýn da muhayyerliði devam ettikçe satýcý parasýndan tasarruf yapamaz. Parayý bekletmek zorundadýr.
Muhayyerlik; müddeti içerisinde birinin, "Alýþ-veriþi bozdum" demesiyle yahut karþý tarafa satabileceðini söylemesiyle son bulur. [6]
3) Hýyartul-Âyb:
Satýlan þeyin deðerini düþüren ve ondan maksad ne ise o yöne zarar getiren, önceden kalma ve genellikle o þeyde bulunmayan bir eksikliðin ortaya çýkmasýyla sabit olur. Bu durum ortaya çýkar çýkmaz, mazeretsiz olarak malý geri çevirmeyi geciktirmemek ve hemen iade etmek gerekir. Hemen iade edilmediði takdirde, muhayyerlik ortadan kalkar.
Kiþinin yeni Ýslam´a girmiþ olmasý, alimlerden uzak yaþamasý sebebiyle o aybýn malý geri vermesine sebep olabileceðini yahut hemen geri vermesinin gerekli olduðunu bilmemesi bir mazerettir. Þayet hastalýk ve benzeri bir sebeple hemen satýcýya ulaþma imkanýna sahip deðilse, alýþveriþi bozduðuna dair gerekirse þahit tutar. [7]
[1] Buhari 2011; Beyhaki 5/273.
[2] Buhari, 2011; Beyhaki.5/273.
[3] Müslim, 1534.
[4] Kadý Ebu Þuca, Ðayetül-Ýhtisar ve Þerhi , Ravza Yayýnlarý: 312-313.
[5] Kadý Ebu Þuca, Ðayetül-Ýhtisar ve Þerhi , Ravza Yayýnlarý: 313.
[6] Kadý Ebu Þuca, Ðayetül-Ýhtisar ve Þerhi , Ravza Yayýnlarý: 313-314.
[7] Kadý Ebu Þuca, Ðayetül-Ýhtisar ve Þerhi , Ravza Yayýnlarý: 314.
radyobeyan