Hul

Hul By: ezelinur Date: 03 Mart 2010, 16:06:05
Tanımı

Hul kelimesi "ha - la - a" fiilinin masdarıdır. Bir kimse, elbisesini bedeninden soyup çıkardığında onun bu yaptığı işe "Halaa´r - re-cülü sevbehu hal´an" denilir. Yine bir kimse, ayakkabısını ayağından çıkardığında "Halaati´n - na´le hal´an" denilir. Kendisinden fidye aldığında "kadın, kocasına hul´ yaptı veya erkek karısına hul´ yaptı" derler.

Hul* kelimesine gelince; bu, simaî masdardir. Yoksa hal´ şeklindeki masdarın ismi değildir. Çünkü ism-i masdar; harfleri, fiilinin harflerinden eksik olan masdardır. Görüldüğü gibi hul´, kendi fiili olan "ha - la - a"nm harflerine eşit harfleri içermektedir. Bunun ism-i masdar olduğunu söyleyenler, "ha - la - a"dan türeyen hal´ masdarının ismi olduğunu kasdetmiş-lerdir.

Böylece görülüyor ki, hal´ kelimesi kıyasî masdardır. Bu masdar (lügaten) elbisenin çıkarılması, evliliğin izâlesi anlamında kullanılır. Hul´ ism-i masdarı da, aynı şekilde iki anlamda kullanılır. Ancak lügaten bu kelime, evliliğin izâlesi anlamına tahsis edilmiştir. Bazıları derler ki: Hal´ kelimesi, kıyasî masdardır. Lügatte bir şeyi çekip çıkarma anlamına gelir. Simaî masdar olan veya "ha-la-a" fiilinin îsm-i masdarı olan hul´ kelimesi de lügate göre aynı şekilde bir şeyi çekip çıkarma anlamına gelir. Ancak bu sonuncusu, mecaz olarak evliliğin izâlesi anlamında da kullanılmaktadır. Çünkü karı - kocadan her biri, diğerini örten bir giysi gibidir. .Evliliği izâle edecek bir fiil işlerlerse, bu örtüyü üzerlerinden çıkarmış gibi olurlar. Böyle olunca da hul´ kelimesi, mecaz kabilinden olan lügavî esasa göre, evliliğin izâlesi anlamında kullanılır olmuştur. Bu kelime, bundan sonra da evliliğin izâlesi anlamında lügavî bir hakikat´olarak kullanılmıştır. Kısacası hal´ kelimesi, "ha - la - a" fiilinin kıyası masdarıdır. Elbiseyi soyup çıkarmak anlamına gelir. Hul´ kelimesi ise, hal´ kelimesiyle eşanlamlıdır. Ama denilebilir mi ki; lügat, bu kelimeyi evliliğin manevî yönden izalesi anlamında kullanıyordu da bu sebeple lügatin aslına göre maddî ve manevî izale anlamında kullanılır oldu, sonra da lügate göre talâk ve ıtlak gibi manevî olarak yapılan evlilik izalesi anlamında özel olarak kullanılır oldu? Zîra talâk ve ıtlak kelimeleri lügatin aslına göre,maddî olsun .manevî olsun, kaydın kaldırılması (bağın çözülmesi) anlamında kullanılmaktadırlar. Sonra talâk kelimesi manevî bağın çözülmesi, ıtlak kelimesiyse maddî bağın çözülmesi anlamında Özel olarak kullanılır olmuştur. Sonra şeriat koyucu, ona İkinci anlamı verdi. Buna göre hul´ kelimesi, hakiki anlamda evliliğin manevî yönden izâlesi mânâsını ifâde eder. Açıkça bilindiği gibi, karı - kocadan her biri, diğeri için manevî bir örtü ve giysidir. Hul´, bu manevî giysiyi soyup çıkarır. Şöyle de denebilir: Lügate göre hul´, sadece maddî bakımdan soymak ve gidermek anlamını taşır. Sonra evli çiftlerin ayrılmaları, elbisenin soyulup çıkarılmasına benzetilmiştir. Aradaki bağlantı şudur: Yüce Allah´ın da buyurduğu gibi: "Onlar (kadınlar) sizin giysileriniz ve siz de onların giysilerisiniz." Şu halde hul´ kelimesi, lügavî bir mecaz olarak, evlilik bağının (karı kocadan) soyulup çıkarılması anlamında kullanılmaktadır. Hul´ün fıkıh ıstılâhındaki anlamına gelince, mezheblerin buna ilişkin geniş açıklamaları aşağıya alınmıştır.

(28) Hanefîler dediler ki: Hul´, kadının kabul şartma bağlı olarak hul´ lafzıyla veya bu anlamdaki bir lâfızla yapılan nikâh mülkiyetinin izâlesidir. Bu tanımda geçen "nikâh mülkiyetinin izâlesidir" sözüyle, üç şey kapsam dışına çıkarılmış oldu:

1- Bir kimse bâin olarak boşadığı karışma, iddet beklemekteyken hul´ yaparsa, yapılan hul´ sahih olmaz. Çünkü bâin olarak boşadığı için, kadın üzerinde bulunan nikâh mülkiyeti zaten ortadan kalkmıştır. Bir mal karşılığında karısına hul´ yapar da karısı iddet beklemekteyken ona başka bir malla hul´ yaparsa, ikinci hul´ sahih olmaz. Fakat bir mal karşılığında karısına hul yapar, sonra karısı iddet beklemekteyken bir mal üzerine onu boşarsa, ikincisi (yani talâk) vâki olur. îki durum arasındaki fark şudur: îkinci durumda karısını bir mal karşılığında sarih talâkla boşamıştır. Sarih talâksa bâin talâktan sayılır. O da, ric´î olsun bâin olsun, hul´dür. Birinci durumdaysa karısına ikinci kez hul´ yapmıştır. Hul´ ise sarih değildir. Hul´, bâinden sayılmaz. Şu da var ki; bir kimse, bir mal karşılığında karısına hul´ yaptıktan sonra, bir mal karşılığında karısını boşarsa, kadın bu ikinci malı kocasına vermekle yükümlü olmaz. Zîra kadın malı, kendi özerkliğine sahip olmak amacıyla kocasına vermektedir. Halbuki ilk olarak yapılan hul´ ile bu özerkliğini elde ve bu sadece iddette sarih ve bâin talâk olur. Sarih ve bâin talâk, bâin talâk olan hul*den sayılır. Ama karısını ricî talâkla boşar, sonra da iddet esnasında bir mal karşılığında ona hul´ yaparsa, hul´ sahih olur ve kadın da bu malı kocasına vermekle yükümlü olur. Çünkü ric´î talâk, nikâh mülkiyetini ortadan kaldırmaz. Kadın da iddet beklemekte olduğu sürece kendi nefsine mâlik olamaz. Kısacası sarih talâk, ister bâin sarih olsun, ister ric´î olsun, iddet şartıyla bâin talâktan sayılır. Sarih olmayan talâka gelince; bu, kinayelerle yapılan talâk olup iki kısma ayrılır:

a) Sarih hükmünde olan: Bunlar "iddetİni say" gibi önce anlatılan üç lâfızdır. Bunlarla bir ric´î talâk vâki olur. Bu, bâinden sayılır.

b) Sarih hükmünde olmayanlar: Bunlar, kalan diğer kinayelerdir. Bunlarla bâin talâk vâki olur. Bu da bâînden sayılır. Hul´, bâin talâktan sayılmaz. Adamın biri, bir mal karşılığında karısına hul´ yapar, sonra iddet beklemekteyken onu kinayeli bir lâfızla boşarsa ve bu kinaye lâfız, kendisiyle bir ric´î talâk vâki olan türdense, sarih talâk gibi olur. Kadın iddet beklemekteyken yapılan bu iş, hul´den sayılır. Ama bu, kendisiyle bâin talâkın vâki olduğu kinayelerle yapılmışsa, hul´den sayılmaz.

2- Mürted kadına, mürtedken kocası tarafından hul* yapılırsa, bu hul´ sahih olmaz. Çünkü mürtedlik, nikâh mülkiyetini ortadan kaldırmıştır. Hul´, nikâh mülkiyetini ortadan kaldırmak demektir ve bu durumda hul´ün anlamı gerçekleşmemektedir. Koca, mehri karşılığında karısına hul´ yaparsa, mehir düşmez. Onun için evlenme hususunda mücbir velilik hakkı var olmakta devam eder.

3- Fâsid nikâh. Adamın biri fâsid nikâhla bir kadınla evlenir ve onunla cinsel temasta bulunursa, bu temas nedeniyle kadın için mehir kesinlik kazanır. Mehri karşılığında karısına hul´ yaparsa, bu hul´ sahih olmaz. Ancak bu meselede ihtilâf vardır. Bazıları hul´ dolayısıyla kadının mehrinin düşeceği görüşündedir. Artık kadın, mehirde hak sahibi olmaz. Diğer bazıları da derler ki: Mehir düşmez, çünkü yapılan hul´ fasittir. Hul´, nikâh mülkiyetinin ortadan kaldırılması demek olduğuna göre, fâsid olarak akdedilen nikâh, nikâh mülkiyetini tahakkuk ettirmez. Şu halde fâsid nikâhla evlenen kişi, karısına hul yaparsa, kadının mehri düşmez. Akla yatan ve kuvvetli olan görüş budur. Hul´ün tanımı yapılırken kullanılan "kadının kabul etmesi şartına bağlı" kaydının anlamı şudur: Hul´ ile nikâh mülkiyetinin ortadan kaldırılması, kadının kendisine hitaben hul´ sözünün söylendiği veya kendisinin gıyabında yapılan hul´ü duyduğu mecliste kabul etmesi şartına bağlıdır. Kadın kabul etmezse, yapılan hul´, nikâh mülkiyetini ortadan kaldırmaz. Ancak bu, iki şarttan birine bağlıdır.

a- Koca, hul´ bedeli olacak malı açıkça söylemelidir. Örneğin karısına: "Yüzbin lira karşılığında sana hul´ yaptım" veya: "Mehrin karşılığında sana hul´ yaptım" der de karısı "kabul ettim" demezse, bu hul´ ile -koca, ile talâka niyet etmiş olsa bile- talâk vâki olmaz. Çünkü koca talâkını, kadının hul´ bedeli olan malı Ödemeyi kabul etmesi şartına bağlamıştır. Kadın bu malı ödemeyi kabul etmezse, şart gerçekleşmez ve dolayısıyla talâk vâki olmaz.

b- Koca, dolaylı olarak mal anlamını içeren bir lâfzı söylemelidir, örneğin: "Seninle muhâlaa ettim", "hul´ olun "veya" kendini hul´ et" demesi gibi. Bu durumda kadın kabul etmezse, bu sözle talâk gerçekleşmez. Bu durumda koca her ne kadar maldan söz etmemişse de, mufâale sığası dolaylı olarak maldan söz etmeyi içerir. Ama bedelden söz etmeksizin karısına: "Seni hul´ ettim" derse, kadın kabul ettiğini söylese de, söylemese de bununla bâin talâk vâki olur. Çünkü bu söz, maldan söz etmeyi içermemektedir. Karısına sözgelimi: "Yirmibin liraya seni hul´ ettim" der, karısı da kabul ederse, bâin talâk vâki olur ve yirmibin lirayı ödemesi gerekir.

Bazıları derler ki: Maldan söz etmeksizin "seninle muhâlaa yaptım" veya "hul´ olun" sözüyle "seni hul´ ettim" sözü arasında talâkın vâki olması bakımından bir fark yoktur. Maldan söz etmezse, kadın kabul etmese bile, bu ikisiyle bâin talâk vâki olur. Ancak aralarında şu fark vardın Karısına mal söylemeksizin "seni hul* ettim" der, kadın da kabul ederse, talâk vâki olur, kadına da bir şey lâzım gelmez. Ama ona maldan söz etmeksizin "sana muhâlaa yaptım" der ve kadın da kabul ederse, mehir gibi, nassız olarak düşen diğer haklan düşer. Hul´ kelimesinden türeyen lâfızlarla talâkın vâki olması için bu lâfzı söylerken kocanın talâka niyet etmesi şart mıdır, değil midir? ; Cevaben deriz ki: Bu sözü söylerken maldan bahsederse, talâkı kasdetmiş olduğuna dâir karîne mevcud olur. Tıpkı öfkeliyken veya karısının kendisinden ´ boşanma isteğinde bulunması halindeyken olduğu gibi... Bu gibi hallerde hul´ lâfzını söylerken talâka niyet etmek şart koşulmaz. Hul´ lâfzının veya yakında söylenecek lâfızlardan birinin söylenmesi arasında fark yoktur. Bu hüküm, ittifakla sabittir. Koca böyle konuştuktan sonra talâka niyet etmediğini, sadece elbiselerini soyup çıkarmayı kasdetmiş olduğunu iddia ederse, bu iddiası yargı makamınca kabul edilmez. Fakat bu iddia fetva makamınca kabul edilebilir. Kadın için artık bu kocayla birlikte ikâmet etmesi helâl olmaz. Çünkü o da, kadı gibi, kocanın niyetinin ne olduğunu bilemez. Koca bu lâfızları söylerken maldan sözetmek veya öfke ve benzeri bir durumda değilse, kadınla muhâlaa yapmış olduğu lâfza bakılır. Eğer örf bu lâfzı bedelsiz olarak boşamada kullanıyorsa ve bu amaçla kullanılması yaygın hale gelmişse, bu sarih talâk olur. Aksi takdirde, kendisi için niyetin gerekli olduğu kinaye olur. Ha-nefîler, hul´ lâfızlarının beş tane olduğunu söylemişlerdir:

1- Hul kelimesinden türeyen lâfızlar. Kocanın, karısına: "Seninle muhâlaa yaptım", "kendini hul´ et" veya "seni hul´ ettim" demesi gibi. Niyet edilmese bile, bu lâfızlarla talâk vâki olur. Çünkü örf, bu sözleri çoğunlukla

talâk için kullanmaktadır ve bu sözler sarih talâk lâfızları gibi kabul edilir. gir kimse, karısına maldan sözederek: "Seninle muhâlaa yaptım" derse, durum apaçık ortadadır. Maldan sözetmezse, talâka niyet etse de etmese de, kadın kabul etse de etmese de, talâk vâki olur. Muhakkak olan şudur ki, anılan diğer lafızlar da muhâlaa lâfzı gibidirler. Yalnız kadın, "muhâlaa yaptım" veya "hul´ olun" lâfızlarına muhatap olduğunda "kabul ettim" derse, mehir-deki hakkı düşer. Karısına "kendini hul´ et" dediğinde kadın, "kendimi hul´ ettim" derse ve ne koca, ne de kadın bedelden sözetmemiş olurlarsa, hul´ vâki olur ve kadının da mehirdeki hakkı düşer. Bazıları, bu durumda kadının bedelsiz olarak boşanmış olacağı görüşündedirler. Âlimlerin çoğu bu görüşü benimsemiştir. Talâka niyet etmeksizin "seni hul´ ettim" sözü ve benzeri sözlerle talâkın vâki oluş sebebi, örfün bu sözleri bu anlamda kullanır olmasına dayanıyorsa da zaraanımızdaki Örf bundan farklıdır. Örfe göre bu sözler, haklan düşürme anlamında kullanılmaktadır. Koca, bu sözün yanısı-ra bedelden ya söz eder; örneğin kadın "beni şu kadar mal karşılığında hul´ et" der veya kocası; şu kadar mal karşılığında seninle muhâlaa yaptım" der ya da koca bu sözün yamsıra bedelden söz etmez. Bu durumda maksat, mehir ve benzeri haklarını düşürmek olur. Şu halde maldan sözedilmediğinde, niyetsiz olarak bu sözlerle talâk vâki olmaz.

2- "Seninle ibrâlaştım" (Bare´tüki) lâfzı. Bir kimse, karısına "yirmibin lira üzerine seninle ibrâlaştım" der ve kadın da kabul ederse, bâin talâk vâki olur ve kadının yirmibin lirayı kocasına ödemesi gerekir, mehir hakkı da düşer. Kadın kabul etmezse, talâk meydana gelmez. Kadının bir şey ödemesi de gerekmez. Bu hüküm ittifakla sabittir. Koca bedelden sözetmez aksine "ibrâlaştım" der ve kadın da "kabul ettim" diye cevap verirse, bâin talâk vâki olur, mehir ve benzeri haklan düşer. Kocasına "benimle ibrâlaş" der, kocası da "seni ibra ettim" derse, aynı şekilde bâin talâk. vâki. olur.

Talâkın bu sözle gerçekleşmesi niyete bağlı olup olmadığı sorusuna cevap olarak deriz ki: Bu sözlerin hul´ gibi talâk için kullanılması yaygın hâle gelmişse, niyetsiz olarak talâk vâki olur. Şunu da kaydedelim ki, günümüzün Örfü, "seninle ibrâlaştım" sözünü hul´ için kullanmamaktadır. Bu maksatla koca, karısına: "Beni ibra et; ben de seni boşayayım" der, kadın da ona "seni ibra ettim" dedikten sonra tekrar karısına "seni boşadım" derse, bâin talâk vâki olur. Çünkü bu, her ne kadar sarih lâfız ise de, mal karşılığında yapılmıştır. Dolayısıyla kadının mehir ve benzeri hakları düşer. Ama karısına, maldan sözetmeksizin "seninle ibrâlaştım" der, kadın da "kabul ettim" derse, niyetsiz olarak bu sözle bâin talâk vâki olmaz. Koca, "ben karımı boşamaya niyet etmedim" derse, bu sözü yargı bakımından dinlenir. Ancak öfke veya talâk müzâkeresi durumundaysa, o zaman bu iddiası yargı makamınca kabul edilmez. Çünkü bunun bir kinaye lâfzı olduğu tartışmasız olarak sabittir. Koca, talâka niyet ettiğini söylediğinde, kadının hul´ ile düşen hakları düşer. Karısı kendisine: "Seni bütün haklarımdan ibra ettim" der, o da karısına: "Buna karşılık ben de seni boşadım" derse, her ne kadar sarih de olsa, bu sözle bâİn talâk vâki olur. Çünkü söylediğimiz gibi bu, bedel karşılığı bir boşamadır. Bu durumda kadının iddet nafakası düşer.