Kutub By: armi Date: 01 Mart 2010, 17:15:14
KUTUB
Deðirmen taþýnýn miline verilen ad. Tasavvufta, evrenin manevi yönetiminden sorumlu veliler hükümetinin baþkaný. Mutasavvýflara göre deðirmen taþý milin çevresinde döndüðü gibi bütün evren de kendisinin çevresinde döndüðü için veliler baþkanýna kutub denilmiþtir. Herhangi bir sýfatla birlikte kullanýlmadýðýnda kutub kelimesi bu baþkaný dile getirmekle birlikte, birden çok kutubdan söz etmek mümkün olduðundan Kutub yerine Kutbu´l-Aktab (Kutublar Kutbu) deyimi kullanýlýr. Kutub´a, kendisine sýðýnanlara yardým eden anlamýnda Gavs ya da Gavsu´l-Azam da denir.
Kutub, varlýðýn yaratýlýþ nedeni olan Muhammedî hakikatin (Hakikat-ý Muhammediye) kendisinde tecelli ettiði kiþidir. Veliliðin son ve en yüksek makamý olan kutubluða kiþi kendi çaba ve çalýþmasý ile deðil, ancak Allah´ýn baðýþý, vergisi sonucu gelebilir. Kutubluk makamýnýn Kutbu´l-Ýrþad ve Kutbu´l-Aktab ya da Kutbu´l-Vücud denilen iki çeþidi vardýr. Kutbu´l Ýrþad, nübüvvet (peygamberlik) kurumunun iç yüzünü (batýn); Kutbu´l Vücud ise son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.s)´in iç yüzünü temsil eder. Ýrþad kutublarý nebiler gibi çok olabilir; fakat Vücud Kutbu her dönemde ancak bir tane bulunabilir.
Tasavvufi kitaplarla mutasavvýflar arasýnda sýk kullanýlan Aktab-ý Erbaa (Dört Kutub) deyimi genellikle Abdülkadir Geylani, Ahmet Rufai, Ahmet Bedevi ve Ýbrahim Desuki´yi dile getirir. Bazan Ebu´l-Hasan eþ-Þazili, Ýbrahim Desuki yerine dördüncü kutub olarak anýlýr. Mevlana Celaleddin Rumi, Hacý Bektaþ Veli, Hacý Bayram Veli ve þeyh Þaban Veli de Anadolu´nun dört kutbu kabul edilir.
Kutb´un baþýnda bulunduðu Ricalu´l-Gayb (Gayb Erenleri), Merdan-ý Huda, Merdan-ý Gayb ve Hükumet-i Sufiye (Mutasavvýflar hükümeti) gibi adlarla anýlan veliler düzeninde Kutub´un sað ve solunda Ýmaman denilen iki imam yeralýr. Kutub´un saðýnda yeralan imam (Ýmam-ý Yemin), Melekut aleminin iþleri ile; sol yanýnda yeralan imam (Ýmam-ý Yesar) ise Mülk aleminin iþlerine bakar. Saðdaki imam, Kutub´un hükümlerine; soldaki imam, Kutub´un hakikatine mazhardýr. Kutub öldüðü zaman yerine soldaki Ýmam geçer.
Halk arasýnda daha çok Üçler olarak anýlarý Kutub ve Ýmaman´ýn altýnda yeryüzünün dört yönünü yöneten Evtad-ý Erbaa (Dört Direk), daha aþaðýlarda ise yedi iklimi yöneten Yediler (Abdal, Ahyar), halka yardým eden Kýrklar (Nüceba) ve insanlarý gözetleyip denetleyen Üçyüzler (Nükeba) bulunur.
Hucviri gibi bazý mutasavvýf yazarlarý "Bunlarýn sýhhati üzerinde Ehl-i Sünnetin icmaý vardýr" (Keþfu´l Mahcub, Hakikat Bilgisi, Ýstanbul 1982, s. 330) dese de özellikle Ýslam kelam ve hukuk bilginleri Kutub inancýný Ýslam´ýn temel inanç ilkeleriyle baðdaþmamasý nedeniyle onaylamamýþlardýr. Nitekim Kanuni dönemi Osmanlý Þeyhülislâmlarýndan Sa´di Efendi (ö. 1538), kendisi de Ahmediye tarikatýna baðlý bir mutasavvýf olduðu halde, Kutub inancý ve Kutub´un varlýðý konusunda verdiði fetvada "Küfürdür. Tecdid-i iman ve nikah lazým olur ve Kutub´un vücudu fukaha katýnda sabit deðildir. " demiþtir (Nakleden M. Zeki Pakalýn, Osmanlý Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüðü, c. 2, s. 332, ayrýca bk. Ricalu´l-Gayb ve Veli).
radyobeyan