Haram By: ecenur Date: 27 Þubat 2010, 16:37:27
Haram
Tarifi: Þâri´in kat´î þekilde terkini talep ettiði þeydir[1]. Terkin kat´î þekilde talep edilmesi ya "Allah ahþ-veriþi helâl faizi haram kýldý." (Bakara: 2/275); "Anneleriniz size haram kýlýndý" (Nisa: 4/23), "Kadýnlara zorla miras olmanýz size helal olmaz" (Nisa: 4/193); "Gönül rýzasý ile olmadýkça hiç bir müslümanýn malý helal olmaz" ayet-i kerime ve hadisi þeriflerinde olduðu gibi "haram kýlýndý, helal olmaz" gibi haram kýlýndýðýna delâlet eden bir fiil sîða-sýyle veya "Zinaya yaklaþmayýn." (Ýsra: 17/32); "Çocuklarýnýzý öldürmeyin" (Ýsra: 17/31) ayetlerinde olduðu gibi katiyyete delâlet eden nehiy siðasýyle veya "O halde pislikten, putlardan sakýnýn, yalan sözden kaçýnýn." (Hac: 22/30); "Þarap, kumar, dikili taþlar, fal ve þans oklarý birer þeytan iþi pisliktir, bunlardan uzak durun ki kurtuluþa eresiniz." (Maide: 5/90) ayetlerinde olduðu gibi yine katiyyete delâlet eden kaçýnýp uzak durmayý ifade eden emir siðasýyle; veya "haksýzlýkla yetimlerin mallarýný yiyenler þüphesiz karýnlarýna ancak ateþ týkýnýnýþ olurlar, zaten onlar alevlenmiþ ateþe gireceklerdir." (Nisa: 4/10), "Hýrsýz erkek ve kadýnýn ellerini kesin." (Maide: 5/138), "Namuslu kadýnlara zina isnadýnda bulunup sonra dört þahit getiremeyenlere seksener sopa vurun." (Nur: 24/4) ayet-i kerimelerinde olduðu gibi yapýlan fiile ceza terettüp ettirilmesiyle anlaþýlýr.
Çeþitleri: Haram, lizâtihî ve liðayrihî olmak üzere iki kýsma ayrýlýr[2]
1- Haram lizâtîhî: Zina, hýrsýzlýk, abdestsiz namaz kýlma, murdar hayvan eti yeme, mahremi nikahlama, içki içme, hýnzýr eti yeme, haksýz yere adam öldürme, batýl yollarla insanlarýn mallarýn yeme... gibi bizzat fiilin kendisinde bir mefsedet bulunmasý sebebiyle sâri tarafýndan doðrudan haramlýðýna hükmedilen þeydir.
Hükmü: Bu hiç bir þekilde meþru deðildir, mükellef yaparsa bâtýl olarak vâki olur. Buna göre meselâ zina neseb ve mirasýn sübûtu için bir sebep olmaz. Ayný þekilde mahrem ile nikahlanma nesebin ve mirasýn hýrsýzlýk mülkiyetin sübûtu için bir sebep olamaz. Abdestsiz namaz batýldýr, murdar hayvan satýþý bâtýldýr. Batýlýn üzerine hiç bir hüküm terettüp etmez.
2- Haram liðayrihî: Bu, aslýnda meþru olup ona ânz olan bir vasýftan dolayý haram olan þeydir. Meselâ, gasbedilen evde namaz kýlma, hileli satýþ, cuma için ezan okunduðu sýrada yapýlan satýþ, bayram günü oruç tutma, iftar etmeden peþpeþe oruç tutma, hülle nikahý, bîd´î talâk... gibi arýzî bir vasýftan dolayý haram kýlýnan ameller liðayrihî haramdýr. Yani fiilin kendisi haram deðildir ancak mefsedet veya mazarrat getiren haricî bir sebepten dolayý haram kýlýnmýþtýr.
Hükmü: Asýl ve zatý meþru, vasfý gayri meþrudur. Bu Hanefîlere göre þer´î bir sebep olur ve üzerine neticeleri terettüp eder. Meselâ gasbedilen bir elbise ile kýlman namaz sahihtir ve bu farz sakýt olmuþtur, ancak o kiþi günahkardýr. Çünkü gasb fiilini iþlemiþtir. Faizli ve fâsid bir þartla yapýlan satýþ fâsiddir batýl deðildir. Yani kabzedildiði zaman her iki bedel akdi yapanlarýn mülkü olur. Ancak bu habis bir mülkiyettir, sâri´ nehyettiði için fesad sebebinin bu mülkiyetten izâlesi vacibdir.
Bir hüküm ifade etmesinin sebebi þudur: Burada haramlýk arizî bir vasýftan dolayýdýr, amelin rükünleri var oldukça asýl sebebe bir halel gelmez ancak vaasfýna gelir. Lizâtîhî haram da ise rüknünü veya þartlarýndan birini kaybetmesinden dolayý sebebin aslýna da vasfýna da halel gelir, dolayýsýyle meþru olmaktan çýkar. "Asýl": Akdin rüknüne yani sigasýna veya üzerine akid yapýlana veya akid yapanlarýn ehliyetine taalluk eden þeydir. "Vasýf" ise satýlan malýn veya semenin belirsiz olmasý veya bir akdin iki akid ihtiva etmesi veya ribevî mallarda fazlalýk bulunmasý gibi akdi ikmal eden tâli hususlara taalluk eden þeydir.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] el-Minkâc maa Þerhi´l-I´snevîýl/60; el-Medhal ilâ Mezhebi Ahmed: s.62.
[2] et-Telvîlý ale´t-Tavzîh: 2/126; Mirâtü´l-Usûi. 2/394.