Havaici asliyye By: armi Date: 19 Þubat 2010, 22:02:14
HAVÂÝC-Ý ASLÝYYE
Hâcet, çoðulu Havâlic; ihtiyaç. Aslî; temel, esas. Hâcet-i asliyye; temel ihtiyaç demektir. Bir zekât terim olarak; zekâttan muaf tutulan ve bir kimsenin kendisi ve bakmakla yükümlü olduðu kimselerin temel ihtiyaç maddelerini teþkil eden þeylerdir. Zekât yükümlüsü hür, müslüman, âkýl-bâlið ve nisap miktarý mala sahip olan kiþidir. Nisap miktarý, aslî ihtiyaçlarýn dýþýnda hesaplanýr. Ayrýca zekât yükümlüsü olacak kimsenin mala tam mâlik olmasý, malda alýþ-veriþ veya doðurmakla nemâ (geliþme-çoðalma) kabiliyetinin bulunmasý, malýn temel ihtiyaç maddelerinden fazla olmasý ve nisap miktarýna ulaþmasý dâ gereklidir (Yusuf el-Kardâvî, Ýslâm Hukuku´nda Zekât, Terc. Ýbrahim Sarmýþ Ýstanbul 1984, c. I, s. 134-168).
Kiþiyi zekât yükümlüsü hâline getiren nisap miktarý malýn üzerinden bir yýl geçmesi lâzýmdýr. Hadîste: "Kim servet elde ederse, zekât bir yýlýn geçmesiyle farz olur" (Tirmizî, Miþkât, 6).
Temel ihtiyaç ve yýllýk zorunlu harcamalar zekâttan muaftýr. Buna geçim indirimi de denilebilir. Bu geçim indirimi için, para yerine belli ihtiyaç maddeleri geçtiðinden mal sahiplerinin maðduriyeti sözkonusu olmaz. Çünkü bir kimse önce temel ihtiyaç maddeleri ve borçlarý düþürdükten sonra geri kalan altýn, gümüþ, ticaret eþyasý veya nakit para nisap miktarýný aþar ve üzerinden de bir yýl geçmiþ olursa zekât farz olur.
Âyette; "Sana, neyi fakirlere harcayacaklarýný sorarlar; de ki; artan malý verin"(el-Bakara, 2/219) buyurulur. Ýbn Abbâs, artan malýn, "Aile fertlerinin ihtiyaçlarýndan arta kalaný" olduðunu belirtir (Ýbn Kesîr Tefsîri, Mýsýr (t.y.), I, s. 255-256) Elmalýlý, âyetteki "arta kalaný infâk ediniz" hükmünün þu anlama geldiðini belirtir: "Malýnýzýn temel ihtiyaçlarýnýzdan fazlasýný infâk ediniz. Meþrû yoldan mal kazanýnýz ve bu maldan kendinizin ve aile fertlerinizin zorunlu ihtiyaçlarýndan fazlasýný hayýr için harcayýnýz. Çeþitli âyetlerde belirtildiði üzere karý, küçük çocuklar, fakir durumdaki ana-baba, dede ve nineler aile ferdidir. Bunlarýn nafakasý, bir kimsenin kendi nafakasý kabilindendir. Bu yüzden hayýr yapacaðýz diye kendinizi ve aile fertlerini nafakasýz býrakmak câiz olmaz" (Elmalýlý, Hak Dini Kur´ân Dili, Ýstanbul 1960, II, s. 767).
Ýþte bir kimsenin zekât yükümlüsü olmasý için kendisinin ve yukarýda belirtilen aile fertlerinin bir yýllýk temel ihtiyaçlarýný karþýlayacak mâlî güce sahip olmasý, ayrýca nisap miktarý mala da bir yýl süreyle mâlik bulunmasý gerekir. Altýnýn zekât nisabý 80 gr. gümüþün 640 gr. olup, nakit para veya ticaret mallarýnýn nisabý da bunlardan birisi esas alýnarak belirlenir. Nakit para veya ticaret malý nisabý aþýnca, nisap miktarý da eklenerek kýrkta bir zekâta tâbi olur.
Hadiste, "Ancak zengin olan, sadaka ile yükümlüdür", baþka rivâyette, "Zenginden baþkasý sadaka (zekât) ile yükümlü deðildir" (Ahmed b. Hanbel, Müsned, H. No: 7155).
Hz. Peygamber bir kimseye þöyle demiþtir: "Sadaka vermekte önce kendinden baþla; eðer senin ihtiyacýndan bir þey artarsa onu çoluk çocuðuna harca; eðer bundan da birþey artarsa yakýnlarýnýn muhtaçlarýna harca; yakýnlarýna harcadýktan sonra birþey artarsa onu da sýrayla yakýnlýk derecesine göre saðýna soluna, önüne arkana (çevrendekilere) harca" (Müslim, c. II, s. 692, H. No: 997)
Buna göre temel ihtiyaç maddeleri ve ailenin bir yýllýk zarûrî ihtiyaçlarý zekâttan muaftýr. Hadîste: "Müslümana atý ve kölesinden dolayý zekât yoktur" (Buhârî, II, s. 121; Müslim, II, s. 676) buyurulur. Bunun dýþýndaki temel ihtiyaçlar isim olarak nass´larda yer almamýþ, ancak bu konuda "ma´rûf=bilinen, örfleþen, devirlere göre aslî ihtiyaç sýnýfýna giren þeyler" esas alýnmýþtýr.
Aslî ihtiyaçlar þöylece sýralanabilir:
1) Bir kimsenin ömür boyu içinde oturacaðý evi, bað, bahçe ve tarlasý.
2) Binek ve koþum hayvanlarý, otomobil, servis arabasý, traktör, su motoru, meslek ve sanatýný ifa için kullandýðý makine, tezgah, fabrika vb. âletler. Bunlar geliri üzerinden zekâta tâbi olur.
3)Örfe uygun giyim ve ev eþyasý. Halý, kilim, altýn ve gümüþ olmayan yemek takýmlarý, koltuk, çamaþýr makinesi, buzdolabý, televizyon, radyo vb. elektronik âletler.
4) Ýlim adamlarýnýn kütüphanesi.
5) Kendisinin ve bakmakla yükümlü öldüðü kimselerin bir yýllýk yeme, içme, giyim vb. harcamalarý.
6) Nisap miktarýna ulaþmayan ve ticaret için kullanýlmayan süs ve zinet eþyasý.
Ýbnü´l-Hümâm bunlarý "oturulacak ev, giyilecek elbise, ev eþyasý, binilecek hayvanlar ve kullanýlan silâhlar için zekât yoktur" (Fethu´l-Kadîr, I, 487) þeklinde özetler.
radyobeyan