Hacb By: armi Date: 17 Þubat 2010, 17:28:20
HACB
Örtmek, engel olmak, mahrum býrakmak. Daha yakýn bir mirasçýnýn bulunmasý sebebiyle bir vârisin tamamen veya kýsmen mirastan mahrum olmasý" anlamýnda bir Ýslâm miras hukuku terimi. Bir kimseyi mirastan mahrum býrakan vârise "hâcib", mirastan mahrum býrakýlan kimseye "mahcûb" veya "sâkýt" (düþen) denir. Aslýnda mahcub mirasçýdýr. Kendisini hacbeden bulunmadýðý takdirde mirastan hissesini alýr.
Hacb; hacb-ý hýrman (bir vârisi mirastan tamamen mahrum etmek) ve hacb-ý noksan (bir vârisin hissesini çoktan aza indirmek) diye ikiye ayrýlýr.
Hiçbir zaman mirastan mahrum olmayan kimseler: Baba, oðul, koca, kýz, anne, haným. Bunlar her durumda mirasçýdýr. Çünkü bunlardan oðul dýþýndakiler mirasta belirli hisse sahibi (ashab-ý ferâiz)dir. Hisseleri Nisâ suresi onbir ve onikinci ayetlerle tayin edilmiþtir. Oðul ise birinci sýnýftan asabedir. Bu sayýlan kimseler, baþka mirasçý bulunduðunda hisseleri azalabilirse de, tamamen mirastan mahrum olmazlar. "Allah size, çocuklarýnýz(ýn alacaðý miras) hakkýnda, erkeðe kadýnýn payýnýn iki mislini tavsiye eder; (çocuklar) ikiden fazla kadýn iseler, (ölenin geriye) býraktýðýnýn üçte ikisi onlarýndýr. Eðer (çocuk) yalnýz bir kadýnsa (mirasýn) yarýsý onundur. Ölenin çocuðu varsa, ana babasýndan her birinin altýda bir hissesi vardýr. Eðer çocuðu yok da ana babasý ona vâris oluyorsa, anasýna üçte bir düþer. Eðer kardeþleri varsa anasýnýn payý altýda birdir. (Bu hükümler, ölenin) yapacaðý vasiyetten, ya da borcundan sonradýr. Babalarýnýz ve oðullarýnýzdan hangisinin fayda bakýmýndan size daha yakýn olduðunu bilemezsiniz. Bunlar Allah´ýn koyduðu farzlardýr. Þüphesiz Allah bilendir, hikmet sahibidir. Eðer çocuklarý yoksa eþlerinizin yapacaklarý vasiyetten ve borçtan sonra geriye býraktýklarý mirasýn yarýsý sizindir. Çocuklarý varsa býraktýklarýnýn dörtte biri sizindir. Sizin de çocuðunuz yoksa yapacaðýnýz´ vasiyyet ve borçtan sonra býraktýðýnýzýn dörtte biri onlarýndýr. Çocuðunuz varsa býraktýðýnýzýn sekizde biri onlarýndýr. Eðer (ölen) erkek veya kadýnýn mirasçýsý evladý ve ana babasý olmayýp (baþka yakýnlar ise o zaman) bir erkek veya bir kýz kardeþi varsa her birine altýda bir düþer. Bundan fazla iseler üçte bire ortaktýrlar. (Bu taksim) zarar verici olmayan vasiyet: ve borçtan sonra (uygulanýr). Bunlar, Allah´tan (size) vasiyettir. Allah bilendir, halîmdir" (en-Nisa, 4/11-12).
Duruma göre bazen vâris olup, bazen hiç vâris olamayanlar: meselâ bir ölünün vâris olarak sadece amcasý bulunursa o, bu ölünün terekesinin tamamýný alýr. Fakat bu ölünün bir oðlu veya ana-baba bir yahut baba bir, bir kardeþi bulunursa amcasý hiçbir þey alamaz. Bu durumda, ölen þahsýn oðlu veya kardeþi, amcasýný hacb-ý hýrman ile hacbetmiþ olur. Bu ikinci sýnýfta bulunan kimselerden ölüye yakýn olanlar, uzak olanlarý hacbederler: Oðul, oðlun oðlunu,. ana-baba bir kardeþ, baba bir kardeþi hacbeder (Fetâvây-i Hindiyye tercümesi; XIV/484).
Hacb-ý Noksan: Miras hisseleri, daha yakýn baþka mirasçýlar dolayýsýyla, azalan varisler þunlardýr: Koca, karý, anne, oðul kýzý, baba bir kýzkardeþ.
Kocanýn ölen kansýnýn terekesinden alacaðý hisse 1/2 iken, karýsýnýn çocuðu olmasý hâlinde kocanýn bu hissesi 1/4´e düþer.
Kocasýnýn terekesinden 1/4 hisse sahibi olan eþ, kocasýnýn çocuðu veya onun oðlunun çocuðu bulunursa,1/8 hisse alýr.
Terekenin 1/3ünü almasý gereken anne, ölenin çocuðu, oðlunun çocuðu veya en az iki kardeþi bulunmasý halinde 1/6 pay alýr.
Oðul kýzý´na gelince bu bir tane ise 1/2; birden çok ise 2/3 alýr. Ölenin kendi kýzý ile beraber bulunursa hissesi 1/6 ya düþer.
Baba bir kýzkardeþ bir tane ise 1/2; birden çok ise 2/3 hisse alýr. Fakat ana-baba bir kýzkardeþ ile beraber bulunursa hissesi 1/6´ya düþer (Fetâvây-ý Hindiyye tercümesi XIV, 488; en-Nisâ 4/11-12).
Hacbin esasý olan: "daha yakýn akrabanýn uzak akrabayý mirastan mahrum býrakmasý" prensibi; "Malý, hisse sahipleri arasýnda Allah´ýn kitabýna göre taksim ediniz. Geri kalaný, asabeden ölüye en yakýn olan erkek akrabanýn hakkýdýr" (et-Tac, II, 255) hadîsine dayanmaktadýr. Hacb ile ilgili esaslara gelince;
Derece bakýmýndan yakýn olan, uzak olaný hacbeder: Baba dedeyi; oðul; oðlun oðlunu hacbeder. Yani, baba varken dede; oðul varken oðlun oðlu mirastan hisse alamaz.
Derece bakýmýndan eþit olan asabelerden yakýnlýkta kuvvetli (kurb-i karâbet) olan diðerini hacbeder: ana-baba bir erkek kardeþ, baba bir erkek kardeþi hacbeder. Ana-baba bir erkek kardeþ ile baba bir erkek kardeþ, ayný derecede asabedir. Fakat ana-baba bir erkek kardeþ yakýnlýkta daha kuvvetlidir (Ali Himmet Berki, Ýslâm Hukukunda Ferâiz ve Ýntikal, s. 140).
Bütün büyükanneler, ana ile mirastan düþerler. Ölenin birden çok kýzý ile birlikte bulunan oðul kýzý da mirastan düþer.
Baþkasýný mirastan hacbeden kiþinin kendisinin mirastan pay almasý þart deðildir. Meselâ; bir kimse vefat ettiðinde baba ve anasý ile iki kardeþini mirasý býraksa, kardeþler baba ile sakýt olurlar ise de ananýn hissesini de üçte birden altýda bire düþürürler (Ömer Nasuhi Bilmen, Istýlâhât-ý Fýkhýyye Kamusu, V, 238).
radyobeyan