Fani By: armi Date: 14 Þubat 2010, 13:59:19
FÂNÎ
Varlýðý sonlu, ölümlü olan. Kur´an´a göre, "Allah´tan baþka her þey yok olacaktýr" (el-Kasas, 28/88), "Yer üzerinde bulunan her þey fânîdir" (er-Rahman, 55/26).
Kelâm bilginlerine göre varlýðýnýn sonu olmamak (bekâ), Allah´ýn sýfatýdýr. Allah tarafýndan yaratýlmýþ (hadîs) þeyler ezeli olmadýklarý gibi ebedi de olamazlar. Bu nedenle Allah dýþýndaki varlýklarýn temel niteliði, sonluluk, ölümlülüktür. Kâinat´ýn fâný oluþu, aklen, onun yaratýlmýþ, hâdis (sonradan olma) oluþunun tabii bir neticesidir. Kâinat´ýn bu durumu ayrýca Allah´ýn varlýðýnýn da önemli bir kanýtýdýr. Hudûs delili denilen bu kanýta göre âlem hâdistir (sonradan meydana getirilmiþtir); her hâdisin (sonradan meydana gelen varlýðýn) bir muhdisi (ihdâs edicisi, meydana getiricisi) vardýr; âlemin muhdisi hâdis olmayan Allah´týr.
Fenâ ve fânî olma kavramlarý tasavvuf düþünce ve hayatýnda önemli bir yer tutar. Ýlk mutasavvýflar insanýn fâný olmasýný tasavvufun baþlýca amacý olan ilâhý ahlâk ve vasýflarla donanmanýn temel þartý saymýþlardýr. Çeþitli biçimlerde izah edilen bu fânî olma, yok olma olayý kimilerine göre kulun nefsânî zevk ve isteklerinden fânî olmasýný; kimilerine göre Allah´a muhalefetten, günâh iþlemekten fâný olmayý dile getirir. Fenâyý Allah´a saygý için diðer varlýklara saygý göstermekten fâný olmak; bütün beþerý sýfatlardan fâný olmak; bütün varlýklardan fâný olmak biçimlerinde tanýmlayanlar da olmuþtur.
Fâný olma düþüncesi sonraki mutasavvýflar tarafýndan daha sistemli bir hâle getirildi. Buna göre mutasavvýfýn son amacý tevhîddir ve tevhîd ancak Allah dýþýndaki varlýklardan (mâsivâ) geçmek anlamýnda fânî olmakla gerçekleþir. Bu fenânýn üç aþamasý vardýr: Birinci aþamada mutasavvýf Allah dýþýndaki varlýklarý istemekten geçerek Allah´ýn irâdesinde fânî olur. Bu aþamada mutasavvýfýn biricik amacý Allah´týr ve yalnýz Allah´ýn irâde ettiðini taleb eder. Ýkinci aþamada mutasavvýf Allah dýþýndaki varlýklarý görmekten fânî olur; yalnýz Allah´ý görür. Mutasavvýf üçüncü aþamada bütün varlýklardan fânî olur. Gözünde Allah´ýn varlýðýndan baþka varlýk kalmaz. Fenânýn bu üç aþamasý fenâ fi´l-kusûd, fenâ fi´þ-þuhûd, fenâ fi´l vücûd olarak adlandýrýlýr. Bu üç aþamanýn her birinde ulaþýlan tevhîd de, "lâ maksûde illâllah" ya da "lâ matlûbe illâllah", ve "lâ meþhûde illâllah" cümleleriyle dile getirilir (Ayrýca bk. Fenâ fillâh).
radyobeyan