Dehr By: armi Date: 10 Þubat 2010, 16:58:23
DEHR
Zaman, uzun süre, çað, devir. Dünyanýn ilk var oluþundan sonuna kadar geçecek müddet (Râðýb el-Ýsfahânî, el-Müfredât, Beyrut (t.y.), 173; Ýbn Manzur, Lisânü´l-Arab, Beyrut 1389, I, 1023-1024)
Kur´ân-ý Kerim´de dehr iki âyette geçmektedir. Birisi, "Ýnsan(oðlu), var edilip bahse deðer bir þev olana kadar, þüphesiz uzun bir zaman geçmemiþ midir?" (Ýnsân, 76/1) âyetidir ki burada dehr, "uzun zaman" anlamýndadýr. Diðeri de "Hayat, ancak bu dünyadaki hayatýmýzdýr. Ölürüz ve yaþarýz; bizi ancak dehr (zamanýn geçiþi) yokluða sürükler" derler. Onlarýn bu hususta bir bilgisi yoktur, sadece, böyle sanýrlar. (el-Casiye, 45/24) âyetidir ki burada dehr, zamanýn gelip geçmesi anlamýndadýr. Dehr, bizim kullandýðýmýz, "zaman" anlamýnda deðildir. Çünkü zaman; þimdiye, geçmiþe ve geleceðe denebilir. Dehr ise, "kesintisiz devaný eden uzun zamana (âlemin ömrüne)" denir. (Tecrid-i Sarîh Terceme ve Þerhi XI, 180)
Ýkinci âyette iþaret edilenler, öncelikle cahiliyye (Ýslâm öncesi) devrindeki inkârcýlar ve müþriklerdir. Cahiliyye devrinde, bütün hâdiseler, özellikle musibetler, gece ve gündüzden ibaret olan dehre nisbet edilirdi. Bu inançtaki cahiliyye mensuplarý iki fýrka olup, bunlardan bir fýrka Allah´a inanmaz, diðeri ise herþeyi dehr´in yaptýðýna inanýrdý. Bunlar her kötülüðü dehre nisbet ettiklerinden, Dehriyye adýný almýþlardýr. Câsiye sûresi yirmidördüncü âyetindeki "ancak bizi dehr öldürür" diyenler bu gruba dahil olanlardýr. Ýkinci fýrkayý teþkil eden cahiliyye mensuplarý ise dehri, hâlik (yaratýcý) tanýrlardý. Fakat, kötülükleri ona nisbet etmekten tenzih ederler de dehre nisbet ederlerdi. Bir de kalkýp dehre söverlerdi. Dolayýsýyla bu sövme Allah´a râcî oluyordu. (el-Hattâbî, Meâlimü´s-Sünen, Humus, 1974, V, 423).
Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.)´in bildirdiðine göre bir kudsî hadiste Cenâb-ý Allah þöyle buyurmuþtur: "Âdem oðlu dehre söverek beni ezalandýrýr, halbuki ben dehr(in yaradanýy)ým. Her emir benim elimdedir. Geceyi gündüzü ben idare ederim." (Buhârî, Tefsiru Süre 45/1; Tevhid, 35; Edeb,101; Müslim, Elfâz,1,2, 5, 6; Ebû Dâvûd, Edeb,169). Yine "Sakýn sizden biriniz: Vay dehrin musibetine, demesin (böyle sövmesin). Çünkü dehr ancak Allah´týr" ve "Dehre sövmeyin. Çünkü dehr ancak Allah´týr" buyurmuþtur. (Buhârî, Edeb, 101; Müslim, Elfâz, 4; Muvatta´. Kelâm, 3).
Bu hadislerdeki "dehr Allah´týr" ibaresinin anlamý þudur: Zamaný ezelî ve ebedî kabul edip herþeyin dehr (zaman) tarafýndan (kendiliðinden) meydana getirildiðine inanan ve bu yüzden Dehriyye ismini alan, baþta cahiliyye Araplarý ve onlarýn izinde giden diðer dehrîler (materyalistler) herhangi bir musîbete mârûz kalýnca dehre söverler. Halbuki dehr´i ve her þeyi yaratan Allah´týr. Bu sövme, neticede Allah´a varmaktadýr ve bundan dolayý dehre (zamana) sövmek yasak edilmiþtir. Zira Allah´ýn "dehr benim" buyurmasý "dehrin ve her þeyin yaratýcýsý benim" demektir. (Ahmed Davudoðlu, Sahih-i Müslim Tercemesi ve Þerhi, Ýstanbul 1978, IX, 706-707; Tecrid-i Sarih Tercümesi, XII, 160). Hoþa gitmeyen birþey karþýsýnda, "bunu dehr yapýyor" diye dehre söven, -dehr bir þey yapmadýðýna ve her þeyi Allah yarattýðýna göre- Allah´a sövmüþ oluyor. Onun için Cenâb-ý Allah, "Dehr Benim" buyurarak dehrin yaratýcýsý, mâliki ve mutasarrýfýnýn kendisi olduðunu bildiriyor.
Hadisdeki "bana ezâ veriyor" ibaresinin anlamý; "bunu kim söylerse Allah´ýn gazabýna maruz kalýr" demektir. Zira Allah eziyet duymaktan münezzehtir. Eziyet burada mecazdýr. (Ahmed Davudoðlu, a.g.e., IX, 707).
radyobeyan